Cari açık, bir ülkenin döviz cinsinden yurt dışı gelirleri ile sarfiyatları ortasındaki farkı tabir eden bir ekonomik tabirdir. Cari hesap, bir ülkenin mal ve hizmet ihracatları, ithalatları, birincil ve ikincil gelir akımları (örneğin dış yatırımlardan elde edilen gelirler yahut yabancı çalışanlara yapılan ödemeler) üzere kalemleri kapsar. Bu hesaptaki açık, yani cari açık, bir ülkenin yurt dışından elde ettiği gelirlerin, dışarıya yaptığı harcamaları karşılamaya yetmediği manasına gelir. Bu durumda ülke, dış finansman kaynaklarına gereksinim duyar, yani dış borçlanmaya başvurur yahut rezervlerinden harcar.
Cari fazlaysa, bir ülkenin dış gelirlerinin harcamalarını aştığı durumları söz eder. Cari fazlası olan bir ülke, dışarıya net sermaye ihraç eder; yani elde ettiği döviz fazlasını yurt dışında kıymetlendirme imkânına sahip olur.
Cari açık kavramı tarihi olarak çok eskiye dayanmakla birlikte, çağdaş manada ekonomik tahlillerde kullanımı 19. yüzyılda başlamıştır. David Ricardo ve Adam Smith üzere klasik ekonomistler, memleketler arası ticaretin istikrarları üzerine teoriler geliştirmiştir. Cari açığın kavramsallaştırılması ise bilhassa Keynesyen iktisat ile birlikte daha besbelli bir formda yer almıştır. Bu bağlamda, John Maynard Keynes, dış ticaret dengesizliklerinin ekonomik krizlere yol açabileceğini ve bunun uzun vadede sürdürülemez bir durum yaratabileceğini ileri sürmüştür.
CARİ AÇIK VE EKONOMİK İSTİKRAR
Bir ülkenin cari açığı, o ülkenin ekonomik sıhhati hakkında kıymetli ipuçları verir. Uzun müddet devam eden cari açık, dış borçlanmayı artırabilir ve döviz krizlerine neden olabilir. Bu nedenle, ekonomistler ve siyaset yapıcılar cari açığı yakından izlerler. Cari açığın yüksek olması, ekseriyetle o ülkenin fazla ithalat yapıp gereğince ihracat yapmadığı, yani ürettiğinden fazla tükettiği manasına gelir. Bu durum, sürdürülebilir olmadığı için ekonomik istikrar açısından olumsuz bir gösterge olarak kabul edilir. Fakat, cari açık her vakit olumsuz bir durum olarak kıymetlendirilmez; bazen büyüyen ekonomiler cari açığı, gelecekteki yatırımları ve büyümeyi finanse etmek için tolere edebilir.
Cari açıkla ilgili bir öbür değerli öge ise döviz kurlarıdır. Bir ülkenin para ünitesinin kıymet kaybetmesi, ithalatı pahalılaştırıp ihracatı teşvik edebilir, bu da cari açığı kapatmaya yardımcı olabilir. Fakat bu süreç bazen iktisat üzerinde ani ve olumsuz tesirlere de yol açabilir, bilhassa de yüksek ölçüde dış borç bulunuyorsa.
CARİ FAZLA: İSTİKRAR VE YATIRIM FIRSATLARI
Cari fazla, bir ülkenin dış ticaret ve gelir akışlarında fazla verdiği, yani dışarıdan kazandığı dövizin dışarıya harcadığından fazla olduğu durumu tabir eder. Cari fazla veren ülkeler, ekseriyetle net sermaye ihraç eden ülkeler olarak kabul edilirler. Bu tıp ülkeler, ellerindeki fazla dövizi ya dışarıya yatırım yaparak değerlendirirler ya da döviz rezervlerini artırarak ekonomik istikrarlarını güçlendirirler.
Cari fazla, ekonomik istikrar açısından müspet bir gösterge olarak kabul edilir. Bir ülke daima olarak cari fazla veriyorsa, dış borçlanma gereksinimi azalır ve bu ülke çoklukla finansal piyasalarda daha muteber bir pozisyona gelir. Cari fazla, birebir vakitte uzun vadeli ekonomik kalkınmayı finanse etmek için de bir kaynak yaratır. Fakat birtakım ekonomistler, çok yüksek cari fazla vermenin de kimi sıkıntılar yaratabileceğini ileri sürerler. Bilhassa, cari fazla veren ülkelerde iç talebin gereğince güçlü olmaması, büyümenin dış taleple sonlu kalmasına neden olabilir.
CARİ AÇIĞIN KAYNAKLARI
Bir ülkenin cari açık vermesinin çeşitli nedenleri olabilir. En temel sebep, ülkenin ihracatının ithalatını karşılayamamasıdır. Lakin cari açık yalnızca mal ve hizmet ticaretine dayalı bir durum değildir; birebir vakitte finansal akımlar, sermaye hareketleri ve döviz kuru siyasetleri da cari açığın oluşmasında tesirli olabilir.
İthalata Dayalı Büyüme: Şayet bir ülke büyüme sürecinde büyük ölçüde ithalata bağımlıysa, yani üretimi için gerekli olan ham unsurları, orta malları yahut teknolojik ekipmanları ithal ediyorsa, cari açık vermesi mümkündür. Bilhassa gelişmekte olan ülkeler, endüstrileşme ve büyüme süreçlerinde ithalat bağımlılığı nedeniyle cari açıkla karşılaşırlar.
Düşük İhracat Kapasitesi: Şayet bir ülke rekabet gücünü yitirmişse ya da dış pazarlarda talep gören eser ve hizmetler üretmiyorsa, bu da cari açığın artmasına neden olabilir. İhracat yapamayan bir iktisat, döviz kazanma kapasitesini de kısıtlar, bu da cari açık sorununu büyütür.
Yüksek Dış Borçlanma: Kimi ülkeler, büyüme ve kalkınma süreçlerinde dış borçlanmaya başvururlar. Bu borçlar, ülkenin döviz gelirlerini aşarsa, cari açığın artmasına neden olur. Dış borçlanma, tıpkı vakitte ülkenin döviz rezervlerini de tüketebilir ve finansal kriz riskini artırabilir.
Enerji İthalatı: Güç ithalatı, cari açığın en değerli kalemlerinden biri olabilir. Güç bağımlılığı yüksek olan ülkeler, petrol ve doğalgaz üzere temel güç kaynaklarını ithal etmek zorunda kaldıklarında büyük cari açıklarla karşılaşabilirler. Türkiye üzere ülkelerde, güç ithalatı cari açık üzerinde baskı oluşturan en değerli faktörlerden biridir.
CARİ AÇIĞI DENGELEME YOLLARI Cari açığı dengelemek için ülkeler çeşitli stratejilere başvururlar. Bunların başında, ihracat teşvikleri, döviz kurunun rekabetçi bir düzeyde tutulması ve yapısal ıslahatlar gelir. Bilhassa gelişmekte olan ülkeler, cari açığı dengelemek için sanayi ve ihracata yönelik teşvik programları uygularlar. Ayrıyeten, döviz rezervlerini artırmak ve borçlanma gereksinimini azaltmak için merkez bankaları para siyasetlerini bu doğrultuda şekillendirirler. İthalatın ikame edilmesi de bir öbür stratejidir. Bu yaklaşımda, ithal edilen eserlerin yerli üretimle karşılanması hedeflenir. Böylelikle, döviz çıkışları azaltılarak cari açık azaltılmaya çalışılır. Fakat bu stratejinin başarılı olabilmesi için ülkelerin teknolojik ve üretim kapasitesini artırmaları gereklidir. Cari fazla, çoklukla ekonomik istikrar ve inancın göstergesi olarak kıymetlendirilir. Cari fazla veren ülkeler, dış ticaret dengelerindeki fazlalık sayesinde döviz rezervlerini artırır ve global piyasalarda daha güçlü bir pozisyona gelirler. Bilhassa gelişmiş ekonomiler, uzun yıllar boyunca cari fazla vererek dış borçlanma gereksinimlerini minimize etmişlerdir. Ancak cari fazla veren ülkeler, vakit zaman bu fazla nedeniyle iç tüketimde yetersizlikle karşılaşabilirler. Örneğin Almanya ve Japonya üzere ülkeler, cari fazla verme siyasetlerini uzun vadeli bir ekonomik strateji olarak uygulamışlardır. Lakin bu durum, iç talebin vakit zaman zayıf kalmasına neden olmuş ve büyümenin yalnızca dış talebe dayalı bir yapıya bürünmesine yol açmıştır. Cari fazlası olan ülkeler, fazla dövizlerini yurt dışı yatırımlara yönlendirirler. Böylelikle, sermaye ihracatı yaparak hem global iktisatta aktif bir rol oynar hem de kendi ekonomilerini çeşitlendirirler. Cari açık ve cari fazla, bir ülkenin ekonomik istikrarının temel göstergelerinden biridir. Cari açık, bir ülkenin yurt dışına ödediği dövizin kazandığından fazla olduğunu gösterirken, cari fazla bunun tam karşıtıdır. Her iki durum da ekonomik siyaset yapıcılar için kıymetli ipuçları sunar. Cari açığı yönetmek, bilhassa gelişmekte olan ülkeler için zorlayıcı bir süreç olabilirken, cari fazla veren ülkeler çoklukla daha istikrarlı bir ekonomik yapıya sahip olurlar. Lakin, her iki durumda da istikrarlı bir ekonomik siyaset izlemek, uzun vadeli büyüme ve refah açısından kritik değere sahiptir.CARİ FAZLANIN EKONOMİK ETKİLERİ
