Rakugo, Japonya’nın klasik öykü anlatıcılığı sanatıdır. Söz manası “düşen kelime” olan bu sanat, sözlerin ritmik bir düşüşle anlatılan kıssalarda hayat bulduğu, görkemli bir tiyatrodan farksızdır. 17. yüzyıl Edo devrine uzanan kökleriyle, Rakugo’nun geçmişi bir oldukça renkli ve derindir. Devrin halk cümbüşleri ortasında yer alan bu sanat, samurayların, tüccarların ve köylülerin bir ortaya geldiği alanlarda tanınan bir cümbüş biçimiydi. Öyküler, sıradan bir insanın başına gelen komik, absürt yahut ibret verici olayları bahis alır; üstelik bunlar sırf bir anlatıcı tarafından canlandırılır!
HİKÂYECİNİN SANATI: RAKUGOKA
Rakugo sanatını icra eden şahsa rakugoka denir. Bu usta anlatıcı, sırf bir yelpaze (sensu) ve bir mendille (tenugui) koca bir cihan yaratır. Sahneye bağdaş kurarak oturur ve bir sandalye ya da masa üzere ekstra materyaller kullanmaz. Gözle görülür tek şey, anlatıcının yüzü, sesi ve hareketleridir. Lakin rakugoka, anlatım hüneriyle seyircinin zihninde hem bir kalabalığı hem de farklı yerleri birebir anda canlandırır. Mesela, bir öyküde samuray gururu, sokak satıcısının cingözlüğü yahut yaşlı bir çiftin tatlı atışmaları arka arda yer alabilir.
Rakugo’nun tahminen de en etkileyici yanı, tek bir kişinin birden fazla karakteri canlandırmasıdır. Bir rakugoka, ses tonundaki değişikliklerle bir anda genç bir delikanlıya dönüşebilir, çabucak akabinde yaşlı bir bilgeye. İşte bu ustalık, Rakugo’nun büyüsünü oluşturur.
MİZAH VE DRAMANIN DANSI
Rakugo kıssaları genelde bir latifeyle sona erer. Bu latife, “ochi” olarak isimlendirilir ve öykünün doruk noktasıdır. Lakin komik öyküler kadar hüzünlü ya da düşündürücü olanları da vardır. Bu, Rakugo’nun insan ruhunun her yanına dokunan nadide bir sanat olduğunu gösterir.
Bir düşünün: Bir adam sahneye oturmuş, yavaşça bir öyküye başlıyor. Bir an kahkahalara boğuluyorsunuz; bir diğer an, gözleriniz doluyor. Rakugo, anılarla dolu eski bir fotoğraf albümüne bakmak üzeredir. Bazen hüzünlü, bazen sevinçli fakat her vakit hayata dair.
MODERN ÇAĞDA RAKUGO
Rakugo, Japonya’da hâlâ hayli tanınan bir sanat kısmıdır. Büyük kentlerde düzenlenen performanslara genç-yaşlı herkes ilgi gösterir. Ayrıyeten, çağdaş öykü anlatıcıları, klâsik kıssaları güncelleyerek çağdaş espriler ekler. Rakugo’nun bu esnek yapısı, onu geçmişten günümüze taşıyan en değerli ögedir.
Son yıllarda, Rakugo milletlerarası sahnede de ilgi görmeye başlamıştır. Japonya dışında düzenlenen performanslarda sanatkarlar, lokal izleyicilere hitap edebilmek için kültürler ortası esprilere yer verir. Bu da Rakugo’nun kozmik mizah anlayışını deliller.
HAYALİ DÜNYA YARATMAK
Rakugo, sırf kıssa anlatmak değil, bir dünya yaratmaktır. Her performans, izleyicinin zihninde yeni bir cihan kurar. Bir köy meydanı, bir çay konutu ya da bir samurayın malikanesi… Bu sahneler, rakugoka’nın sesinde ve hareketlerinde can bulur. Seyirciler ise kıssanın içine çekilir; bir anda kendinizi bir Japon köyünde kahkahalar atarken bulabilirsiniz.
KAHKAHANIN VE HAYAL GÜCÜNÜN ŞAHESERİ
Rakugo, Japonya’nın kültürel hazinesidir. Yalnızca bir sanat kısmı değil, birebir vakitte bir ömür ideolojisidir. Gündelik hayatın karmaşasında bir nefes aldıran, insanların birbirine gülümseyerek bakmasını sağlayan bu eşsiz sanat, herkesin hayatına dokunmayı başarır.
Bir gün Japonya’ya yolunuz düşerse, bir Rakugo gösterisini kesinlikle izleyin. O sahnede anlatılan öykülerde kendinizi bulabilir, hem güler hem de hayal gücünüzün hudutlarını zorlayan bir dünyada kaybolabilirsiniz. Rakugo’nun büyüsü işte tam da burada saklıdır!
