İnsülin direnci nedir, oruç tutarken nelere dikkat etmek gerek?

“İnsülin direnci” basında ve toplumsal medyada son yıllarda sıkça duyulan bir terim.

Üzerine kitaplar yazıldı, nasıl engelleneceğine ya da denetim edileceğine dair idmanlar ve beslenme biçimleri öneren görüntüler paylaşıldı.

İnsülin direnci, tip 2 diyabet üzere önemli sıhhat problemlerine yol açabiliyor.

Peki nasıl gerçekleşiyor? Semptomları ne? Tedavisi mümkün mü? Oruç tutmak, insülin direncini denetim altında tutmaya yardımcı olabilir mi?

Diyabet nedir, ne yapmak gerekir?

İnsülin nedir?

Pankreas tarafından üretilen insülin, bedenimizdeki en değerli hormonlardan biri.

Görevi, bedendeki kan şekeri (glukoz) düzeylerini denetim altında tutmak.

Bunu, bedenimizin güç için kullandığı glukozu depolayarak gerçekleştiriyor.

Pankreasın az insülin üretmesi ya da bedenin insülini hakikat depolayamaması durumunda birçok sıhhat sorunu ortaya çıkabiliyor.

İnsülin şu biçimde çalışıyor:

Vücut, tüketilen gıdayı bedenin esas güç kaynağı kabul edilen glukoza dönüştürüyor.

Glukoz kana karışıyor ve pankreasa insülin salınımı için bir sinyal yollanıyor.

İnsülin, kandaki glukozun kaslara, yağa ve karaciğer hücrelerine girmesine ve güç için kullanılmasına ya da daha sonra kullanılmak üzere depolanmasına yardımcı oluyor.
Glukoz hücrelere girdiğinde ve kandaki glukoz düzeyi azaldığında pankreas insülin üretmeyi durduruyor.

İnsülin direnci nedir?

İnsülin direnci kas, yağ ve karaciğerdeki hücrelerin insüline gerektiği üzere reaksiyon vermemesiyle ortaya çıkan karmaşık bir süreç.

Bu durum, hücrelerin kandaki glukozu tesirli biçimde kullanmasını ya da depolamasını engelliyor.

Böylece pankreas kandaki yüksek glukoz düzeyinin üstesinden gelmek için daha fazla insülin üretiyor.

Bu duruma hiperinsülinemi ismi veriliyor.

Pankreas, hücrelerin zayıf reaksiyonunu telafi edecek kadar insülin üretebildiği sürece bedendeki kan şekeri sağlıklı oranlarda kalıyor.

Ancak hücrelerin insülin direnci arttıkça kandaki glukoz oranı da artıyor.

Bu, vakit içinde tip 2 diyabete ve öbür hastalıklara yol açabiliyor.

İngiltere Ulusal Sıhhat Servisi’nde danışman doktor olarak çalışan ve kendi kilo verme kliniği bulunan endokrinoloji, diyabet ve dahiliye uzmanı Franklin Joseph, insülin direncinin “genetik, hayat şekli ve etraf faktörlerinin birleşiminden etkilenen karmaşık bir durum” olduğunu söylüyor.

İnsülin direncinin ortaya çıkma sebebi bireyden bireye değişiyor.

Joseph’e nazaran insülin direncinin ortaya çıkmasına yola açan sebepler şunlar:

Obezite: Bilhassa “kötü” kabul edilen karın bölgesi yağı dahil fazla beden yağı büyük ölçüde insülin direnciyle irtibatlı.

Fiziksel hareketsizlik: Nizamlı fizikî antrenman yapılmaması insülin direnci oluşmasına yol açabiliyor.

Genetik: Kimi insanlarda genetik olarak insülin direncine yatkınlık görülüyor.

Kötü beslenme: İşlenmiş besin, rafine karbonhidrat ve şeker yüklü beslenen bireylerde insülin direnci riski artıyor. Bu besinler kan şekerinin süratle artmasına ve vakitle insülin salınımının yükselmesine neden oluyor.

Kronik stres: Kortizol üzere gerilim hormonları insülinin kan şekeri düzeyini düzenleme sürecini sekteye uğratarak insülin direncine yol açabiliyor.

Uyku bozuklukları: Uykusuzluk ya da berbat uyku insülin hassasiyetini etkileyebiliyor. Uykusuzluk hormon düzeylerini bozazarak insülin direncine neden olabiliyor.

Bazı sıhhat sorunları: Polikistik Over Sendromu (PCOS), cushing sendromu ve karaciğer yağlanması üzere hastalıklar insülin direnci riskini artırabiliyor.

Yaşlılık: Yaşlandıkça hücreler insüline daha az hassas hale gelerek insülin direncinin artmasına yol açabiliyor.

Oruç ve insülin direnci

Diabetes UK adlı hayır kurumu, sıhhat sıkıntıları yaşayanları Ramazan’da oruç tutma konusunda uyarıyor.

Birmingham Üniversitesi Hastanesi Diyabet Kliniği Yöneticisi ve Diyabet ve Endokrinoloji Profesörü Wasim Hanif, “Diyabetle yaşayanların diyabet gruplarına danıştıktan sonra oruç tutmalarını sağlamak çok önemli” diyor ve ekliyor:

“Diyabetliyseniz oruç tutmak sıhhat sıkıntılarına yol açabileceği için tehlikeli olabilir.”

Prof. Joseph, oruç tutmanın bilhassa insülin direnci ve tip 2 diyabet şahıslardaki insülin hassasiyetini güzelleştirdiğine işaret eden bilimsel çalışmalar olduğunu söylüyor.

Bunun yanı sıra birtakım bireyler oruç tutarken kilo verme ve beden yağında değişim üzere durumlarla da karşılaşabiliyor.

Bu değişimler, bilhassa obez şahıslarda insülin hassasiyetini ve metabolizmayı etkileyebiliyor.

Prof. Joseph’e göre Ramazan’da oruç tutmanın insülin direnci ve metabolizma üzerindeki tesiri “yaş, cinsiyet, mevcut sıhhat sıkıntıları, beslenme alışkanlıkları ve fizikî faaliyet” düzeylerine nazaran bireyden şahsa değişebiliyor.

Uzman, hususla ilgili şunları kaydediyor:

“Ramazan sırasında oruç tutan bilhassa diyabet ve öteki metabolik hastalıkları olan şahısların inançlı oruç tutabilmeleri ve bu süreçte sıhhat durumlarını en uygun formda yönetebilmeleri için sıhhatleri yakından takip etmeleri ve sıhhat uzmanlarından rehberlik almaları gerekiyor.”

Amman’da yaşayan beslenme uzmanı Reem El-Abdallat, sıhhat yararlarını azami düzeye çıkarmak için “aralıklı oruç ya da Ramazan orucu tutarken sağlıklı beslenme alışkanlıkları edinmenin çok kıymetli olduğunu” söylüyor.

İnsülin direnci olanlar aralıklı oruç tutmalı mı?

Aralıklı oruç son yıllarda dünya çapında epeyce yaygınlaştı.

Doktorlar ve beslenme uzmanları sıhhat yararlarından bahsediyor.

Bu oruç haftada bir gün ya da daha uzun müddet yemek yememeye dayanıyor.

Hindistan’ın güneyindeki Tamil Nadu eyaletinin Vellore kentindeki Hristiyan Tıp Koleji Üniversitesi Hastanesi’nden endokrinoloji profesörü Dr. Nitin Kapoor, bazı bilimsel çalışmalara nazaran aralıklı orucun tıbbi yararları olduğunu söylüyor.

Kapoor, bu orucun herkese uygun olmadığı ve oruçta uygulanacak beslenme sisteminin hastaya özel hazırlanması gerektiği ikazını yapıyor.

Profesör ayrıca herhangi bir diyetin ya da orucun “uzun vadeli sürdürülebilirliğine” de dikkat çekiyor:

“Bunu bir ömür devam ettirebilecek misiniz? 15 kilo vermek istiyor olabilirsiniz, ancak diyeti bıraktığınız an bu daha makûs bir formda geri gelecek.”

Prof. Joseph ise bu cins oruçlarla ilgili araştırmaların sürdüğünü ve kimi çalışmaların bunların insülin hassasiyetini yenmeye dayanak verebileceğini söylüyor:

“Örneğin, 2015’te Cell Metabolism [Hücre Metabolizması] mecmuasında yayımlanan bir araştırmaya nazaran gün çok oruç tutmak, obez olmayan olaylarda beden tartısını değiştirmeden insülin hassasiyetini düzgünleştiriyor.”

İnsülin direnci semptomları

İnsülin direncinin birinci göstergeleri ve semptomları hafif ve fark edilebilir olmayabilir.

Prof. Joseph’e göre bu semptomlar ortasında artan açlık, yorgunluk, kilo vermede zorluk, bilhassa boyun, koltuk altı ve kasık bölgesinde siyah nokta, yüksek tansiyon, yüksek trigiliserit düzeyleri, düşük HDL kolestrolü ve PCOS var.

Uzmana nazaran insülin direncinin tip 2 diyabete ve kandaki glukoz düzeylerinde önemli artışa yol açması durumunda hastada öteki semptomlar da görülebilir.

Bu semptomlar ortasında sık tuvalete gitme, artan susuzluk ve bulanık görme var.

Prof. Joseph, bu semptom ve göstergelerin “kişiden şahsa değişebildiğini ve insülin direnci olan herkesin hepsini yaşamayacağını” vurguluyor:

“Ayrıca bu semptomlar öteki sıhhat problemlerine da işaret edebilir. O yüzden düzgün bir kıymetlendirme için bir sıhhat uzmanına danışmak gerekir.

İnsülin direncinin erken tespiti ve yönetilmesi tip 2 diyabet ve kardiyovasküler hastalık üzere komplikasyonları engellemek için çok kıymetli.”

İnsülin direncinin daha önemli sıhhat sıkıntılarına yol açma ihtimali ne kadar yüksek?

Prof. Joseph’e göre insülin direnci olan insanların yüzde 70-80’i tedavi görmedikleri ya da bu sorunu yönetmedikleri sürece er ya da geç tip 2 diyabet oluyor.

Uzman, bilhassa güneydoğu Asya kökenli etnik kümelere mensup bireylerde tip 2 diyabet riskinin daha yüksek olduğuna dikkat çekiyor.

Glisemik sistem nedir?

Glisemik endeks, besinlerin kan şekeri düzeylerine tesirine nazaran sınıflandırılmasında kullanılan bir sistem.

Tükettiğimiz yiyeceklerin kandaki glukoz düzeyini ne süratte artırdığını belirtiyor.

Karbonhidratlar yavaş emildikleri için düşük bir glisemik endekse sahip.

Bunlar ortasında birtakım zerzevat, meyve, tatlandırılmamış süt, baklagiller, tam buğday unundan ekmek ve tam tahıllı mısır gevrekleri var.

Öte yandan şeker, şekerli yiyecek içecekler, beyaz patates ve beyaz pirinç üzere besinler kan şekerini süratle artırdığı için yüksek glisemik endeksine sahip.

Ancak bir yiyeceğinin sağlıklı olup olmadığını belirlemek için sırf glisemik endeks kâfi değil.

Örneğin birçok çikolata çeşidinin glisemik endeksi düşük olmasına karşın kalorileri epeyce fazla.

Yüksek glisemik endeksli besinler sıhhatsiz olmak zorunda değil. Örneğin karpuz üzere kimi meyveler glisemik endeksleri yüksek olsa da sıhhate yararlı.

Dolayısıyla burada odak, beslenme biçiminin sağlıklı ve istikrarlı olmasını sağlamak.

İnsülin direnci düzelir mi?

Prof. Joseph, “insülin direnci hayat biçimini değiştirerek ve bazen de ilaç yoluyla düzeltilebilir ya da hayli iyileştirilebilir” diyor.

Beslenme uzmanı Reem El-Abdallat, insülin direnci olanların beslenme tertiplerini yakından takip etmeleri, tatlı tüketmemeleri ve nişastalı besinlerden uzak durmaları hususlarında uyarıyor.

İki uzman da nizamlı antrenman yapmanın ehemmiyetine dikkat çekiyor.