Kaygı, insanın en temel hislerinden birisi.
Tehdit edici yahut zorlayıcı olarak algılanan durumlara karşı doğal bir reaksiyon olarak ortaya çıkıyor.
Zaman vakit yaşanan korku, bizi muhtemel tehditlerle yüzleşmeye hazırlayan hayatın olağan bir modülü.
Ancak çok, daima, denetim edilmesi güç yahut orantısız olduğunda meselelere yol açabiliyor. Bu korku bozukluğuna anksiyete ismi veriliyor.
Kaygının farklı hallerde ortaya çıkma biçimlerini anlamak, onu yaşayan beşerler ve verilebilecek dayanak için çok kıymetli.
ANKSİYETE NEDİR?
Anksiyete ruhsal açıdan dehşet ve huzursuzluk hissi olarak isimlendirilebilir.
Tehlike beklentisinden kaynaklanan tasa, gerginlik yahut tedirginlik olarak da tanımlanabilir.
Bu durum kendi fikirlerimizden yahut etrafımızdaki olaylardan kaynaklanabilir.
Vietnam ve ABD’de psikoloji ve eğitim alanlarında çalışan Dr. Phuong Le’ye göre, “Kaygı bazen o kadar güçlü olur ki bunu yaşayanlar fizikî acıya benzetebilir. Bu da akıl sıhhati üzerindeki tesirinin boyutunu gösteriyor”.
Dr. Phuong Le, daha hafif formlarında tasanın yararlı olabileceğini, potansiyel tehlikelere karşı farkındalığı artıran ve hazırlık ve dikkati destekleyen bir ihtar sistemi misyonu görebileceğini söylüyor.
Ancak gelecekteki olaylara dair kaygı çoka kaçtığında olağan fonksiyon görme yeteneğimizi engellediğinde bu bir ruhsal bozukluğa işaret edebilir.
ANKSİYETENİN GERİLİMDEN FARKI NE?
İşle ilgili yetiştirilmesi gereken şeyler yahut ailevi meseleler üzere yeni zorluklardan kaynaklanan gerilim, bu durumlar çözüldüğünde ekseriyetle azalır.
Ancak anksiyete birden fazla vakit bariz bir nedene bağlı olmadan, içsel niyetler tarafından yönlendirilerek ortaya çıkar ve gerilimden daha uzun sürer.
Anksiyete; dehşet, tedirginlik, telaş ve çok telaş hislerini içerir.
ANKSİYETE BİZİ NASIL TESİRLER?
Anksiyete, uzun müddet devam ettiği için genel hayat kalitesini ve ruh halini etkileyebilir.
Dr. Phuong Le, uzun vadeli yahut kronik gerilimin tasa bozukluklarının kıymetli bir tetikleyicisi olabileceğini söylüyor:
“Uzun bir mühlet boyunca fazla gerilim yaşamak, ruh halini düzenlemekten sorumlu olan beyindeki nörotransmiterlerin (sinir taşıyıcısı) hassas istikrarını bozabilir.
“Bu daima baskı, sonunda hem ruh hali hem de anksiyete bozuklukları dahil olmak üzere uzun vadeli sıhhat sıkıntılarına yol açabilir.”
Günlük ömrün tasayı tetikleyebildiğini anlatan Dr. Phuong Le şöyle devam ediyor:
“Araştırmalar ayrıyeten gerilimli olayların uzun vadede telaş hassaslığındaki artışlarla bağlı olduğunu ve uzun müddetli gerilimin bireyleri anksiyete semptomları yaşamaya karşı daha savunmasız hale getirebileceğini gösteriyor.
“Bu nedenle, dert bozuklukları ve öteki olumsuz ruh sıhhati sonuçları geliştirme potansiyelini azaltmak için gerilimi tesirli bir formda yönetmek çok değerlidir.”
ANKSİYETE BEDENİMİZE NELER YAPAR?
Devam eden telaş, genel sıhhat üzerinde büyük bir tesire yol açabilir.
Dr. Phuong Le, kronikleşen tasanın kalp hastalığı, kalp krizi, yüksek tansiyon ve felç üzere kardiyovasküler (kalp ve damarla ilgili) problemlerin riskinin artmasıyla irtibatlı olduğunu söylüyor.
Anksiyete ayrıyeten, huzursuz bağırsak sendromu (IBS), ülser, mide bulantısı, ishal ve kabızlık üzere sindirim sıkıntılarına da yol açabilir.
Kronik dert, bağışıklık sistemini zayıflatarak bizi enfeksiyonlara ve hastalıklara karşı daha hassas hale getirebilir.
Uyku problemlerine neden olabilir ve bu da daha fazla telaş yaratır.
Baş ağrıları ve kronik ağrılar çoklukla korkulu olduğumuzda ortaya çıkar ve kronik telaşla otoimmün sıkıntıların gelişmesi ortasında bir irtibat olabilir. Bu sıkıntılar enfeksiyonlarla savaşma yeteneğimizi azaltır.
Anksiyete, depresyon ve uyuşturucu bağımlılığı üzere öteki ruh sıhhati bozukluklarının gelişme riskini artırır.
Sonuç olarak, anksiyete hayat kalitesini değerli ölçüde düşürebilir ve günlük ömürde, işte ve ferdî alakalarda zorlukları artırabilir.
Şiddetli hadiselerde, insanların intihar riskini artırabilir.
ANKSİYETE İLE NASIL BAŞA ÇIKABILİRİZ?
Genel İdare Teknikleri:
Semptomları tanımak ve yönetmek için günlük ömürde çeşitli teknikler kullanabiliriz.
- Farkındalık
Yargılamadan şimdiki ana odaklanan farkındalık uygulamaları, tasayı azaltmada ve bizi buraya ve şimdiye geri getirmede epey tesirlidir.
Yavaş ve derin nefes alma, kademeli kas gevşetme ve kimi imajlar hayal etme üzere gevşeme teknikleri, bedenin gerilim reaksiyonunu sakinleştirmeye ve gerginliği hafifletmeye yardımcı olabilir.
- Nefes Alma
Vücudun diyaframını kullanarak gerçek nefes alma tekniklerini uygulamak, telaşın yaygın bir fizikî belirtisi olan hiperventilasyonu (gerekenden daha süratli ve/veya daha derin nefes alma) önlemeye yardımcı olabilir.
Küçük, ulaşılabilir adımlarla kaygılarla kademeli olarak yüzleşmek, bireylerin korkularını test etmelerine ve özgüven oluşturmalarına yardımcı olabilir.
- ‘Endişe zamanı’
Bazı beşerler, telaşların öbür vakitlerde denetimi ele geçirmesini önlemek için gün içinde makul bir “endişe zamanı” planlamayı faydalı buluyor.
Kaygının ne vakit ortaya çıktığını takip etmek ve mümkün tetikleyicileri belirlemek için bir günlük tutmak yararlı olabilir.
- ‘Hadi bu bahiste konuşalım’
Güvendiğiniz arkadaşlarınızla, aile üyelerinizle yahut ruh sıhhatiyle ilgili yardım çizgileriyle hisleriniz hakkında konuşmak dayanak ve duyulma hissi sağlayabilir.
Destek kümeleri, tecrübeleri paylaşmak ve benzeri zorluklarla karşılaşan insanlardan öğrenmek için inançlı bir alan yaratabilir.
Keyifli ve rahatlatıcı hobiler de tasayı azaltabilir.
Bilişsel Davranışçı Terapi Teknikleri:
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT), korkuyu yönetmek için sistemler sunar ve yardımcı olmayan fikir kalıplarını belirlemeye ve bunlara meydan okumaya odaklanır.
Bu, istikrarlı bir bakış açısı kazanmak için olumsuz kanılar lehine ve aleyhine ispatları incelemeyi içerir.
Farkındalık, ekseriyetle yargılanmadan kanıları gözlemlemeye yardımcı olmak ve duygusal düzenlemeyi düzgünleştirmek gayesiyle kullanılır.
- Davranışsal aktivasyon
Bu, ruh halinizi düzgünleştirmek ve korkuyu azaltmak için ödüllendirici ve manalı aktivitelere odaklanan bir BDT tekniğidir.
Kaygı bozuklukları için BDT’nin temel bir ögesi olan maruz bırakma terapisi, kaçınma davranışını azaltmak ve tolerans oluşturmak için korkulan durumlar, fikirler, duyu ve hislerle denetimli bir biçimde kademeli olarak yüzleşmeyi içerir.
- Rahatlama teknikleri
Bilişsel davranışçı terapi, hudut sistemini sakinleştirmeye ve genel tasayı yönetmeye yardımcı olmak için çeşitli rahatlama ve gerilim azaltma tekniklerini içerir.
Bir günlük yahut fikir kaydı tutmak, olumsuz hisleri izlememize ve kalıpları belirlememize yardımcı olabilir.
- Bilişsel tekrar yapılandırma
Bilişsel yine yapılandırma – yahut “yeniden çerçeveleme” – olumsuz niyet kalıplarına yakından bakmayı ve bunları daha faydalı ve gerçekçi bir formda yine düşünmeye çalışmayı içerir.
ANKSİYETE İLAÇLARI KORKUYU NASIL AZALTIR?
Sertralin (Lustral bunu içeren markalardan biridir) ve Fluoksetin (Prozac bunu içeren markalardan biridir) üzere seçici serotonin geri alım inhibitörü (SSRI) ilaçları beyindeki serotonin düzeylerini dengelemeye yardımcı olur.
Serotonin, ruh halini ve hisleri etkileyen bir kimyasaldır.
Düşük düzeyler telaş ve depresyonla irtibatlıdır.
SSRI’lar, beynin serotonini çok süratli bir halde tekrar emmesini önleyerek, ruh halini uygunlaştırmak ve korkuyu azaltmak için daha fazlasını mevcut tutarak çalışır.
Phuong Le, ilaçların öteki usullerle birlikte kullanılması gerektiğini öneriyor:
“Bunlara bilişsel davranışçı terapi (BDT) üzere terapi, idman ve diyet ayarlamaları üzere ömür üslubu değişiklikleri, farkındalık ve rahatlama teknikleri ve gerilim idaresi stratejileri dahildir.”
Ancak Phuong Le ilaçların herkese yarar sağlamayabileceğini söylüyor:
“Birçok kişi için, antidepresanlar (SSRI’lar dahil) üzere reçeteli ilaçlar ruh hallerini ve başa çıkma hünerlerini düzgünleştirmeye yardımcı olabilir.
“İlacın sizin için gerçek seçenek olup olmadığını anlamak için bir hekimle görüşmeniz kıymetlidir, size ilacın nasıl çalıştığını, mümkün yan tesirlerini açıklayabilir ve ferdi gereksinimleriniz için en yeterli yaklaşımı bulmanıza yardımcı olabilirler.”
ANKSİYETE HAKKINDA YANLIŞ BİLİNENLER
Phuong Le, genç kuşaklar ortasında artan tasanın ekseriyetle zayıflık olarak algılandığını söylüyor.
Ancak olumlu bir adım olarak, farkındalığın ve yardım alma isteğinin artmasıyla bildirilen hadise sayılarının da arttığını söylüyor.
Bilgi fazlalığı, toplumsal medya, akademik gerilim ve değişen toplumsal dinamikler bilhassa gençleri etkiliyor.
Phuong Le, korku hakkındaki yanlış anlamaların gerçeklerle ele alınması gerektiğini vurguluyor.
Yaygın bir efsanenin derdin çok reaksiyon vermek yahut çok fazla endişelenmek olduğunu söyleyen Phuong Le şöyle devam ediyor:
“Gerçek şu ki korku bozuklukları, süreksiz kaygı yahut kaygıdan daha fazlasını içeren önemli tıbbi durumlardır; beyin işlevlerinde ve yapısında gerçek değişikliklere yol açabilirler.”
Bir öteki yanlış anlaşılma ise yalnızca zayıf insanların kaygılanabileceği kanısı.
Aslında dert bozuklukları herkesi etkileyebilir ve sıklıkla biyolojik, çevresel ve genetik faktörlerden kaynaklanır.
Kaygının resen geçeceği fikrinin de birçok kişi için yanlış olduğu konusunda uyaran Phuong Le şunları söylüyor:
“Tedavi olmadan anksiyete devam edebilir ve hatta vakitle berbatlaşabilir, lakin semptomları değerli ölçüde güzelleştirmek için tesirli tedaviler mevcuttur. İlaç bir seçenek olsa da, bunun tek tesirli tedavi olduğu efsanesi yanlıştır.
“Psikoterapi, ömür biçimi değişiklikleri ve çeşitli bütünsel uygulamalar da dahil olmak üzere birden fazla tesirli yaklaşım bulunuyor.
“Kaygı hakkında konuşmanın onu daha da kötüleştirdiğine dair inancın bilakis, açıkça tartışmak aslında anlayış ve takviyesi teşvik edebilir, bireyleri yardım aramaya yöneltebilir ve izolasyon hislerini azaltabilir.”
Phuong Le’ye nazaran, bir öbür efsane de tasa bozukluklarının az olduğu.
Kaygının en yaygın zihinsel bozukluk kategorisi olduğunu ve tüm bedeni etkileyen çok çeşitli fizikî semptomlara neden olduğunu söylüyor.
Özetle, tasa kıymetli ruhsal ve biyolojik boyutları olan karmaşık bir olgu.
Belirli durumlarda performansımızı artırabilse de, çoklukla bir dizi teknik ve vakit zaman ilaçla müdahale etmeyi gerektiren bir bozukluğa dönüşebilir.
Bu haber, BBC gazetecileri tarafından hazırlandı ve denetim edildi. Bir pilot proje kapsamında çevirisi için yapay zekadan da faydalanıldı.
