Senarist, mütercim N. Can Kantarcı’nın ismini birçok çeviriden ve Ramin Matin’in yönettiği 2018 tarihli Son Çıkış’ın senaryosundan biliyoruz. Kantarcı kalem işçiliğinin farklı alanlarından sonra bir birinci roman olan ‘Tepemizdeki Gölge’ ile okur karşısına çıkıyor. Alfa Yayınları etiketi taşıyan ‘Tepemizdeki Gölge’ müelliflik hayali olan, standart bir erkeğin, kahramanımız Mehmet Kunduracı’nın öyküsüne odaklanıyor.
N. Can Kantarcı’yla birinci romanı üzerine konuştuk.
Bir birinci roman aslında çabucak her daim içinde örtülü bir “yazamama” problemi barındırır. Metin bu durumu direkt bahis edinmese bile, birinci romanın ortaya çıkmış olması, aslında bu yazamama probleminin bir biçimde aşılmış olduğunun ilanıdır. Ben de bu çıkış noktasını biraz daha belirginleştirmek, örtülü sıkıntıyı bilimkurgu üzerinden daha elle tutulur, eğlenceli ve aslında bununla kontaklı olarak da tekinsiz kılmak istedim.
Bu noktada da, yazarlığa erememiş olmasını kendi yetişkinliğine pek erişememiş olmasıyla da yansıtan başkarakter Mehmet Kunduracı ortaya çıktı. Baba mesleği kunduracılığı yapmamak için müellifliği mazeret ederek binbir takla atmış bu karakterin, romanın başka ana karakteri, hatta bâtın öznesi, kasıtlı bir klişe olarak “gizemli güzel” Sude ile tanışmasıyla da olaylar sözün tam manasıyla “çığır”dan çıkmaya başladı.
Sinemayla da bağlısınız ve anlatımınızda görselliğin ağır olduğunu görüyoruz. Kurgu ve anlatımda nelere dikkat ediyor, nelerden besleniyorsunuz?
Ramin Matin’in yönettiği 2018 tarihli Son Çıkış’ın senaryosuyla başladım aslında yazmaya. O bakımdan görselliğin ağır olması tesadüf değil sanırım. Ancak bir yandan edebi anlatının, bilhassa de birinci tekil şahıs anlatıcının öznelliğe maruz kalan, hangi süzgeçten ne kadar geçerek bize sunulduğunu kestiremediğimiz hâli de bir kıssayı deneyimlerken hoşuma gidiyor. Lakin senaryo yazmaktan gelen o pratiklik, anlatıda okurun/izleyicinin dikkatini belirli bir noktada tutmak elbette çok işime yaradı Tepemizdeki Gölge’yi yaratma sürecinde.
Birincil olarak dikkat etmeye çalıştığım, anlatılacak öykünün neye gereksinimi olduğu. Kıssa ne istiyor? Rastgele bir şey yazarken daima akılda tutulması gereken, anlatılmak istenen o tek, görünmez cümle ne diyor? Kurgu ve anlatım da buna nazaran kendini kurmaya çalışmalı diye düşünüyorum. İkincil olarak ise ayrım gütmeden sanatın farklı disiplinlerinden beslenmeye çalışıyorum. Son Çıkış’ın açılış sahnesinin bir çağdaş sanat yapıtını andırdığını düşünenler olmuştu mesela; katılıyorum. Ya da Tepemizdeki Gölge’nin kıvrak güvenilmez anlatıcısıyla edebiyattan, aktardığı görsel tansiyon ve imgelemle sinemadan, bilinmeyen bitişli kısa kısımlarıyla dizilerden, “yüksek” ve “alçak” sanat üzere yapay ikiliklerin altını oyması açısından da çizgi romandan beslendiği düşünülebilir.
Anlatımda mizah ve argo kıymetli bir yer tutuyor. Bu noktada bir istikrardan bahsetmek gerek. Anlatımınızda bu dengeyi nasıl sağladınız?
Öncelikle istikrarlı bulmanıza sevindiğimi belirtmeliyim. Üzerinde bilhassa efor sarf ettiğim bir mevzuydu bu. Mehmet’in ağzının bozukluğunun bir sebebi olması gerekiyordu. O ağzı bozukluğun aslında yazamama hâlinin farklı bir yansıması, işlev bozukluğu olarak görülebilmesi; bir yandan da tam da o ağzı bozukluk üzerinden lisana getirilen bir erkeklik hâlinin nasıl manipüle edildiğinin de işaretlerinin sunulması gerekiyordu. Olabildiğince bunlara dikkat etmeye çalıştım. Sebepsiz yere, sadece ağzı bozuk olsun diye ya da küfür vb. sevdiği için ağzına geleni söyleyecek bir karakter yaratmamak için dikkat gösterdim.
Bu “cozutmuş” erkeklik hâlinin nasıl rahatlıkla yönlendirilebileceği üzerine, hiç ağzını bozmayan lakin aslında Dünya’ya dair farklı bir kadro bozuklukların, ya da yolunda gitmeyen şeylerin sinyallerini veren Sude üzerinden de bir zıt yansıtma duvarı inşa ettim. Mehmet’in o karşısındakini dinlemez, dinliyor üzere görünüp de aslında konuşmak için kendi sırasının gelmesini bekleyen yaklaşımı karşısında, Sude’nin aslında ne kadar düzgün bir dinleyici olduğunun ortaya çıkması değerliydi. Mehmet’in kendinden geçmiş konuşmalarının Sude’nin zihninin sakin, bereketli ve üzerine dökülecek her şeyi emmeye hazır topraklarında nasıl diğer filizler vermeye başladığı da hem şahit olduğumuz konuşmaları hem de şahit olmadığımız konuşmalarında hissediliyor bence.
Tepemizdeki Gölge’nin yerleri tıpkı vakitte anlatımın öznesi oluyor. Yerin anlatımınızdaki yeri nedir? Eskişehir ve İstanbul’dan yola çıkarak neler söylemek istersiniz?
İstanbul’dan başlayacak olursak: romanın o büyük gölgesinin sahibi İstanbul olmakla bir arada, bir yandan metinde ikincil kıymete sahip bu devasa kent. Bu şuurlu bir tercihti, zira olabildiğince çabuk kurtulmak istiyordum İstanbul’dan. İstanbul çok fazla işaret barındırıyor ve o çok katmanlılığıyla rastgele bir öykünün çabucak önüne geçme riski taşıyor. O yüzden, yeniden İstanbul üzere “modern” özelliklere sahip olsa da, en azından benim için daha bir tabula rasa mahiyeti taşıyan, tabiri caizse daha istediğim üzere at koşturabileceğim bir yere gereksinimim vardı. Bu ve gibisi kriterler de beni Eskişehir’e yönlendirdi. Ayrıyeten, bir sermayenin yavaşça büyümesi de romanın mevzularından biri olduğu için, İstanbul’dan fazla Anadolu’dan bu türlü giderek artan bir ışıma olması daha uygun olacaktı metnin kurgusu açısından da.
Bilimkurgu, dünyada çok sayıda kuvvetli örnek çıkardı. Siz hangi müelliflerden, hangi sanat disiplinlerinden beslendiniz?
En çok edebiyat ve sinema olsa da, çağdaş ve çağdaş sanatın yanı sıra müzikten de besleniyorum sanırım. Tepemizdeki Gölge’de Blade Runner, Japon İşi, Ghost in the Shell, Under the Skin üzere sinemaların yanı sıra, Kurt Vonnegut, Haruki Murakami, Italo Svevo ve Philip Roth üzere müelliflerin yapıtlarının büyük tesirleri, David Bowie’nin Space Oddity ve Starman’inden esinler var. Bunlar birinci aklıma gelenler.
Özellikle bilimkurgu için konuşacak olursak, Vonnegut’un dışında üzerimde tesiri olan isimler ortasında Stanislaw Lem, Larry Niven, Philip K. Dick, Isaac Asimov’u sayabilirim. Fakat isimler dışında ilgimi çeken, bilimkurgunun kurgusallığı; daha doğrusu, rastgele bir edebiyat cinsini okurken anında taahhüdümüzü verdiğimiz inandırıcılığı askıya alma edimini tabiatı itibariyle güzelce görünür kılması ilgimi cezbediyor, üzerine bir şeyler yapmak istememe neden oluyor. Çünkü bu bakış açısıyla aslında her yaratım edimi; bir dünyanın ortaya koyulması, hayali karakterlerin ete kemiğe büründürülmesi ve farklı bir vakitte ya da yerde olayların gerçekleşmesi üzerine şurası.
Aynı vakitte mütercim olarak edebiyata dair üretimlerde bulunuyorsunuz. Bu sefer kendi imzanızla okur karşısına çıktınız. Çevirmenlik, yazarlığınızı nasıl etkiledi?
Çevirmenlik öncelikle bir yazma disiplini verdi; o (yeniden) yazdığım şey asli olarak benim üretimim olmasa da. Sonuçta bir formda, iki yüz, üç yüz, beş yüz sayfalık bir romanı çeviriyorsunuz ve bu çeviri süreci sırasında da daha evvel bir muharririn geçtiği yollardan – elbette çok daha rahat bir formda – siz de geçiyorsunuz.
Çevirmenliğin kattığı bir öbür şey ise şu oldu: farklı müelliflerin farklı üsluplarıyla haşırneşir olmak, bir fikrin, bir karakterin ya da bir sahnenin transferinde ister istemez bir katalog sahibi olmak. Zira bir müellifin yapıtını çevirirken o yapıtla o denli bir iç içelik hâli kazanıyorsunuz ki bir mühlet sonra, o hâlin size kattığı pek çok şey oluyor. Şu ana kadar çevirdiğim Jack Kerouac’ın Yolda’sından akıcı bir anlatım, Hubert Selby’nin Brooklyn’e Son Çıkış’ından argonun bir maksada hitap edecek biçimde kullanımı, Alan Moore’un Watchmen’inden büyük bir anlatısal yapı kurmak, Philip Roth’un Ölen Hayvan’ından ise bir erkeğin birtakım değişmez bakış açılarını dürüstçe aktarmayı öğrenmiş olabilirim ya da öğrenmiş olmayı umuyorum.
Önümüzdeki günlerde okurlarınızı bekleyen yeni çalışmalarınız nelerdir?
Bir müddettir Mary Shelley’nin Frankenstein’ının 1818 edisyonunu çeviriyorum. Çabucak olmasa da yakın gelecekte okurlarla buluşacağını umuyorum. Bir yandan da, bu sefer yalnızca İstanbul’da geçen bir bilimkurgu dizisi projesi var, tekrar içinde farklı bir şey barındırmasını umduğum – lakin bu proje gerçekleşecek mi, orası muğlak; göreceğiz. İkinci roman içinse yavaş da olsa çalışmaya devam ediyorum; aslen bir çizgi roman projesinden evrilme bir roman olabilir bu ya da bir ejderha üzerine arkadaşça bir metin. Önümüzdeki birkaç sene boyunca ise David Foster Wallace’ın Infinite Jest’ini çevirmekle meşgul olacağım. Vaktimin büyük kısmını alacak bu proje için ise ne kadar heyecanlı (gergin diye de okuyabilirsiniz bunu) olduğumu varsayım edersiniz. Hayat gösterecek hangisinin ne vakit gerçekleşeceğini.
