Suriye’de yeni idare, ülkede yıllardır süren karışıklıkları sona erdirip siyasi istikrarı sağlamak için birtakım kıymetli adımlar attı. Bu kapsamda, bilhassa ordu dışındaki silahlı kümelerin silah bırakması istikametinde davetlerde bulunuldu.
Ancak bu davete sıcak bakmayan kümeler da vardı; onlardan biri de Dürziler oldu.
Yönetim, sıkıntıları çatışma olmadan, can kaybı yaşanmadan çözmeyi hedeflerken, son devirde Bedevi aşiretlerle kimi Dürzi kümeler ortasında tansiyon tırmandı.
Yaşanan çatışmaların akabinde Suriye ordusu, Dürzilerin ağır olarak yaşadığı ve tıpkı vakitte kültürel açıdan kıymetli bir kent olan Süveyda’ya müdahalede bulundu.
Ordu, bölgede kısa müddette denetimi sağladı.
Tüm bu gelişmelerin akabinde pek çok kişi “Dürziler kimdir?” sorusunun karşılığını merak etmeye başladı.
Dürzilik, 11. yüzyılda Mısır’daki Fâtımîler devrinde ortaya çıkan ve kökeni Şii İsmailîliğe dayanan mistik ve gizemli bir dinî inanç sistemidir.
Dürziler bu inancı benimseyen etnik-dinsel topluluğa verilen isimdir. İslam’dan etkilenmiş olsalar da, dürzilik artık İslam’dan başka, kendine mahsus kuralları, ritüelleri ve kimliği vardır.
Dürzilerin tarihi, inancı, lideri, dili ve Dürzilik terimi haberimizde…
DÜRZİLİK NASIL ORTAYA ÇIKTI
Dürziliği daha âlâ anlayabilmek için evvel İslam’daki mezhep farklılıklarını kavramak kıymetlidir.
İslam dininde mezhep, dinî inançların, ibadet formlarının ve toplumsal kuralların farklı yorumlanması sonucu ortaya çıkan alt kollardır.
Dürzilik, İsmailî Şiîliği’nin bir kolu olarak 11. yüzyılda Mısır’daki Fâtımîler devrinde ortaya çıkmış, vakitle bağımsız ve kapalı bir inanç sistemi haline gelmiştir.
Yani Dürzilik, köken olarak Şiîliğin bir kolu olan İsmailîlik içerisinden doğmuştur.
Dürziliğin doğuşu, Şiî Fâtımî halifesi Hâkim Biemrillah devrine dayanır.
Halife Hâkim, radikal ve mistik uygulamalarıyla dikkat çeker. Kimi kısımlar onu ilahi bir varlık olarak görmeye başlar.
Bu inanç, İslam’da büyük bir sapkınlık sayılır, lakin Hâkim’e bağlı bir küme bu kanıyı yaymaya devam eder.
Dürziliğin asıl kurucusu kabul edilen kişi ise Hamza bin Ali bin Ahmed’dir.
1017 yılında Halife Hâkim’in dayanağıyla yeni bir dini sistem kurar.
Hamza, Hâkim’i ilah olarak ilan eder ve onun gönderdiği kutsal iletileri açıklamaya başlar.
İSİM BABASI: MUHAMMED ED-DÜRZİ
Dürzilik ismini veren kişi, aslında mezhebin resmi çizgisine zıt düşen: Muhammed ed-Dürzi isimli vaizdir.
O da Hâkim’i ilahlaştırmış, lakin daha radikal yorumlarla halkı isyana teşvik etmiştir.
ed-Dürzi 1016’da sapkınlıkla suçlanmış ve 1018’de Fatımi halifesi Hâkim tarafından vefat cezasına çarptırılmıştır.
DÜRZİLERİN ANA DİLİ
dürzilerin ana lisanı Arapçadır. Suriye ve Ürdün’deki dürziler Şam lehçesini, Lübnan’dakiler ise Beyrut lehçesini konuşur.
Bazıları Fransızca’yı da âlâ bilir zira geçmişte Fransız idaresi altında yaşamışlardır.
İsrail’deki dürziler hem Arapça hem İbranice konuşur.
Dünyanın farklı bölgelerinde yaşayan Dürziler, bulundukları ülkenin dilini anadilleri kadar düzgün konuşabilmektedir.
DÜRZİLİĞİN ESASLARI
Dürzilikte bireyin -gerçek inanan- yani muvahhid olabilmesi için dört temel kural vardır:
Ma‘rifetü’l-Hâkim (Hâkim’i Tanımak): Tanrı’nın yeryüzündeki tecellisini bilmek.
Ma‘rifetü’l-Kâimü’z-Zamân (Zamanın Kâimi’ni Tanımak): Manevî kurtarıcıyı tanımak.
Ma‘rifetü’l-Hudûd (Hudûd’u Tanımak): İlahi bilgiyi taşıyan manevî hiyerarşiyi bilmek.
Vesâyâ’ya Riayet (Vasiyetlere Uymak): Dürziliğin ahlaki ve davranışsal kurallarına uymak.
KUTSAL KİTAP: RESAİLÜ’L HİKME
Resâilü’l-Hikme, dürziliğin kurucu başkanları tarafından 11. yüzyılda kaleme alınmış ve topluluğun teolojik, felsefi ve kozmolojik inançlarını içeren kutsal metinler bütünüdür.
İsmi, -Hikmet Mektupları- manasına gelir.
111 risaleden (bölüm/mektup) oluşur.
Tanrı’nın zuhurları (insan suretinde yeryüzüne gelişi), akıl, ruh, nefis, vakit üzere derin felsefi kavramlar üzerine konseyidir.
Rasâilü’l-Hikme, yalnızca inisiyasyon yoluyla kabul edilen dürzilere açıktır. Dışarıdan birinin bu metinlere erişmesi mümkün değildir.
İçerdiği mevzu başlıkları ise şöyledir:
Tanrı’nın tecellisi ve zuhurları
İlahi aklın yaratılışı
Kozmik hiyerarşi (hudûd sistemi)
İnsanın kainattaki yeri
Reenkarnasyon ve ruhun döngüsü
Zuhur çağları ve Kâimü’z-zaman (zamanın kurtarıcısı)
SİMGESİ: DÜRZİ YILDIZI
Dürzilerin kutsal simgesi beş köşeli bir yıldızdır. Bu yıldızın her bir köşesi farklı renkte olup, beş hududu ve onların niteliklerini temsil eder:
Yeşil (Akıl)
Kırmızı (Nefs)
Sarı (Kelime)
Mavi (Sebik)
Beyaz (Tali)
DÜRZİLİKTE KESİN YASAKLAR
Çok eşli evlilik katiyetle yasaktır; bu türlü bir evlilik geçersiz sayılır.
Kendi inançlarına sahip olmayan bireylerle evlenmek yasaktır.
Geçici evlilik (müt’a) ve câriye edinme uygulamaları katiyetle yasaktır.
Alkol ve tütün kullanımı yasaktır.
Domuz eti tüketmek haramdır.
Zina ve hırsızlık üzere ahlaki sapmalar büyük günah sayılır.
İnanç değiştirmek yahut öteki bir dine geçmek yasaktır.
GÜNÜMÜZDE DÜRZİLİK 2025
Dürzilerin Dünya üzerindeki toplam sayılarının yaklaşık 1.000.000 ile 2.500.000 ortasında olduğu sanılmaktadır.
Dürziler; bugün Lübnan, Suriye, İsrail ve Ürdün’de dağınık topluluklar biçiminde yaşamaktadırlar. En ağır olarak yaşadıkları bölge Lübnan’ın dağlık yöreleridir.
DÜRZİ LİDERİ: VELİD CANBOLAT
Velid Canbolat, Lübnanlı Dürzi başkan ve Lübnan’ın kıymetli siyasi partilerinden İlerici Sosyalist Parti’nin (PSP) eski lideridir.
Canbolat, yaklaşık 46 yıl boyunca bu vazifesini sürdürerek, Dürzi topluluğunun en tesirli isimlerinden biri haline gelmiştir.
İlerici Sosyalist Parti’yi yönetirken, Dürzi topluluğunun haklarını savunmak ve bölgesel siyasi istikrarları etkilemek için değerli adımlar atmıştır.
Dürzi topluluğu için Velid Canbolat yalnızca bir siyasi başkan değil, tıpkı vakitte dini ve toplumsal açıdan da değerli bir figürdür.
2025 yılında Beyrut’ta düzenlediği basın toplantısında, Canbolat, silahların yalnızca devletin elinde olması gerektiğini ve silahlı kümelerin silahlarını devlete teslim etmesi gerektiğini vurgulamıştır.
