Kerem Görkem’in 90’lı yıllarda doğan bir akademisyenin portresi özelinde Y jenerasyonuna odaklandığı romanı ‘Gidemeyenler’, Sia Kitap etiketiyle raflarda yerini aldı. Romanın başkahramanı Aksel, yitik bir jenerasyonun temsilcisi olarak hayatına istikamet verme uğraşı içerisinde huzursuz bir karakter olarak karşımıza çıkmakta.
Kerem Görkem’in 2016 yılında ‘Aile Fotoğrafı’ ve 2019 yılında ‘Süreyya’nın Saatleri’ isimli iki kitabı yayımlandı. Görkem’in ‘Bisiklet’ ve ‘Zeliha’ hikayeleri mükafata layık görüldü. Yakın zamanda yayımlanan üçüncü kitabı ‘Gidemeyenler’ ise gerek konusu gerek lisanıyla dikkat çeken bir roman. Romanın başkahramanı ve anlatıcısı 1990 yılında doğmuş Aksel isminde bir bayan. Aksel, bir üniversitenin iletişim fakültesinde asistan olarak çalışmakta ama öğretim üyesi olarak atanabilmesi için yurt dışında bir süre çalışması lazım. Bunun için yaptığı müracaatlar sonucunda Berlin’de bir üniversiteden kabul alıyor lakin bu kabulle birlikte Türkiye’den ayrılacağı gerçeği, onu hayatı ve kendi jenerasyonu üzerinde düşünmeye sevk etmekte. Natürel bu niyetlerini sanatsal üretimle harmanlayarak ‘Arafta’ isimli bir kitap yazmaya başlıyor Aksel zira Y nesli onun için hayatına tam manasıyla istikamet veremeyen, birçok şeyden emin olamayan, erostan mahrum bir kuşak. Bu noktada, müellifin çokça temas ettiği “araf” kavramı üzerinde durmalı. Daha romanın başında, haberleri izlerken Yunanistan ve Türkiye ortasındaki tarafsız bölgede duran IŞİD militanını görünce arafta duran bu adam üzerinden kendi kuşağını anlatmayı düşünüyor Aksel.
“Sıraladığım bütün o büyük kentlerde doğmuş kuşağımı tanım etmek için oldukça riskli bir figür bu adam, lakin yeniden de, daima birlikte beklediğimiz yer olarak yanlışsız bir lokasyonu, arafı işaret ediyor, diye düşünüyorum. Bir müddettir bu tip fikirler zihnimi meşgul ediyor, gördüğüm her şeyde yazacağım hikayeye girecek bir gereç arıyorum. Sanki müelliflerin bütün hayatı bu türlü mi geçiyor?” (s.11)
Hakikaten Aksel’in ömrüne baktığımızda bu arafta olma halini görürüz. Meskende, birçok üniversite mezunu üzere iş bulamayan ve kendini bilgisayar oyunlarına veren kardeşi Ozan’la istediği üzere sağlam bir ilgi bina edememiştir. Aslında bir süre sonra Ozan, acılarıyla yüzleşip kendi ayakları üzerinde durmak için Ankara’ya gidecektir. İşte ise araştırma vazifelisi olmak için gerekli prosedürlerle uğraşıp durur. Halbuki kendi hocaları “sırf bir evvelki nesilde” doğduğu için ondan katbekat şanslı olup kallavi koltuklara çöreklenmişlerdir.
“Devlet bana diyor ki, seni öğretim üyesi yapabilmem için en az bir yıl yurt dışında bulunmuş olmalısın. Yani orada çalışmalısın, araştırma yapmalısın ya da lisansüstü eğitim almalısın. Allah aşkına Damla, artık söyle bana, ister Ömer’i ele al, Ömer Hoca yani, ister bir diğerini. Şu binanın en hoş görüntülü odalarında, konforlu deri koltuklarda, danışmanlık peşinde koşup biz asistanları resmi vazifelerini yapalım diye fazladan çalıştıran bütün o hocalardan kaçı sağlıyor bu kuralları. Haydi hepsini geçtim, İngilizce bilmeyen, bir tane memleketler arası hakemli mecmuada yayını olmayanı var. Yalnızca benden yirmi sene evvel doğduğu, bir evvelki nesilden olduğu için en büyük hayalimi gündelik hayatı olarak yaşıyor.” (s.21)
Aksel’in, tıpkı üniversitede öğretim üyesi olarak çalışan yakın arkadaşı Damla’ya kaygı yanması yersiz değil. Sahiden de günümüz gençleri yüksek bir ortalamaya ulaşmak, yabancı lisan öğrenmek, mecmualarda makale yayımlamak için önemli mesai sarf ediyor. Yeniden de birçoğu akademide tutunamıyor veyahut tutunmak için kendileri kadar uzman görmedikleri hocaların tornasından geçmek, onlara hürmette kusur etmemek ve onların işlerini yapmak zorunda. Toplumsal medyayı biraz kurcalayan herkes akademi takımlarındaki açıkların nasıl doldurulduğu hakkında bin bir şaibeye tesadüf edecektir. Esasen takım imtihanlarına girene kadar hakkaniyetli bir hocanın danışmanlığında depresyona girmeden tez yazmak başka sorun. Üstelik, Aksel’in akademideki hayatı hocası Ömer’le yaşadığı alaka yüzünden daha karmaşık bir halde zira birincinin amfide dersini hayranlıkla dinlediği adam değil o artık. Birçok kimliğe bürünen, Aksel’i manipüle eden, akademideki koltuğunu ve şöhretini bukalemun üzere renk değiştirmesine, hangi sandala binse onun küreğini çekmesine borçlu bir adam: Statükonun ete kemiğe bürünmüş hali. Aksel’in Berlin’e gideceğini meskende öğrense ona kızacak, tehditler savuracak bir adam olmasına karşın bunu üniversitedeki odasında öğrenince “sükunetle” karşılayan biri.
“Yalnızca doktora tez danışmanım olsa, yani o olağan şapkasını taşısa zati karşı gelemez, olsa olsa fikrini almadan hareket ettiğim için reaksiyon gösterirdi. Öte taraftan sırf sevgilim olarak, yani o şapka kafasındayken, artık fakültedeki ofisinde değil de örneğin onun meskeninde ya da dışarıda bir yerlerde olsak bağırır çağırır, tehditler savurur, artık sustuğu her şeyi çekinmeden kusardı. Dediğim üzere, iki şapka ağır geldi ona, ağzını açıp tek bir laf edemedi.” (s.51)
Romanın başındaki epigraf da böylelikle Ömer karakteri üzerinden açıklanmış olur. Dostoyevski’nin ‘Suç ve Ceza’ romanından alınan epigrafta insanların mevsime uyarak yükseldikleri söylenir. Hiçbir vakit ocak ayında kuşkonmaz istemeyen Ömer de mevsime uygun yaşar. Zati romanda akademi ve hayat ortasında bir benzerlik alakası var. Y jenerasyonu mensuplarının hayatlarında hiçbir katılık olmadığı, teminatsız işlerde yıllarca çalıştıkları, birçok imtihandan geçtikleri, onlarca sertifika almak zorunda kaldıkları, tüm bunlarla uğraşırken öte yandan evlenme, mesken alma ve çocuk yapma beklentileriyle çevrelendikleri vurgulanmakta. Alışılmış daima artan bir telaş dalgası içerisinde. Bu doğrultuda yetkinliğini kanıtlamakta ve temsil edilmekte zorlanan bir jenerasyondur Y nesli. Aksel’in birkaç sinemada izlediği ergen bir çocuğun babasının otomobilini çalarak kendini ispat gayretini anlatan ortak sahne bu krize denk düşen bir metafor. Esasen ileriki sayfalarda metne biraz gökten zembille inmiş tadı veren, Aksel’in yazdığı küçük senaryo metninde de birebir sahnenin bayan bir kahramana uyarlandığını görmekteyiz. Araf hali ise sık sık karşımıza çıkmakta, o denli ki bazen okurun niyet zincirini kırmakta bu süreklilik. Öte yandan, müellifin tezi Aksel’in Y neslini sembolize eden bir karakter olduğu. Bu tezin, genel manada tek karakteri odağına almış bir romanın hacmiyle ne derece örtüştüğü tereddüt uyandıran bir nokta. Hakikaten müellif da bu tezi daha makul hale getirmiş. “En azından minimum seviyede refaha sahip yerlerde yaşayanların, eğitim alabilen, kelamım ona bir şeylerin kararını vermekte özgür olanların.” (s.71) diyerek Y neslinin hangi bölümünün merkezde durduğu açıklanmakta. Bana kalırsa, bireylerin olgunlaşma sürecini, mefkureye ulaşma gayretini husus edinen bildungsromanla dirsek temasında bir metin. Aksel’in öyküsünde bu ülkü yazmak aksiyonu olarak karşımıza çıkar. Üniversitede ne yaptığını sorgulayan, kendini bedelsiz ve işe yaramaz hisseden, mütemadiyen şahsi kıymetlerine ters davranmaya zorlanan, “örgüt-devlet-şirket” üçgeninden oluşan hiyerarşi kümelerinde sıkışan ancak kendini gerçekleştirme gayesinde direten Aksel’in yazın serüveni ülküye temas etme olarak kabul edilebilir. İdeali gerçekleştirme değil, mefkureye temas etme diyorum çünkü metinde “tamamlanma” olarak geçen bu arayış da sorgulanmakta. Kısaca, “İnsanın ideali tamamlanmak mı, yoksa tamamlanmamak mıdır?” ve “Araf nedir veyahut kimdir?” sorularıyla hemhal olur okur. Aksel’in bu sorulara karşılıkları da kimi dini metinleri okumasıyla ve mülteci krizinin patlak vermesiyle kitabın sonunda yer almakta. Kahramanın son sayfalarda bir nevi aydınlanma yaşadığı, otuz yaşına kadar zihnini kemiren soruların karşılığına bir anda ulaştığı hissiyatına ister istemez kapıldım. Bunlarla bir arada kitabın birtakım özelliklerini vurgulamalı:
İlkin, 90’lı yılların çocuğu olarak uzun vakittir bizi bu kadar gerçekçi anlatan bir kitaba denk gelmemiştim. Son devir metinlerinde Türkçe edebiyatın tahminen 150 yıldır anlatmaktan yorulmadığı köy, taşra, kasaba temalı metinlere veyahut beyaz yakalıların ütopik kaçışlarına tesadüf etmekten açıkçası sıkılmıştım, biraz da beni anlatsınlar istiyordum. Ne bileyim, alıntı yaparken virgül mü noktalı virgül mü koyayım, Chicago mu APA mi kullanayım diye ne kadar sıkıldığımı anlatsınlar istiyordum. Benden önce doğduğu için dünyalığını yapmış, maaşına emekli maaşı eklenen insanlara duyduğum kıskançlığı anlatsınlar istiyordum. Toplam yedi sene süren lisans ve lisansüstü hayatımda kendimi nasıl bedelsiz hissettiğimi, fazla çalışmak yüzünden nasıl içime kapandığımı, akademisyen olma hayalimin nasıl suya düştüğünü anlatsınlar istiyordum. İki yabancı lisanda ehil, düzgün üniversitelerden üç diploma sahibi olarak 65 yaşında emekli olacağım, istediğim konutu -gayet mütevazı bir ev- hiçbir ek gelir yahut dayanak olmadan 50’li yaşlarda alabileceğim, bu ekonomik rahatlığa eriştikten sonra da hayatımın baharını para kazanmakla tüketmiş olacağım, o meskeni daha erken almak ve ailemi keyifli etmek için beyaz yakalı bir eş bularak üç beş sene daha çok çalışıp akabinde çocuk yapma planları kurup sonra bu planları savuşturacağım gerçeği yüzüme bir tokat üzere vurdu. Meğer okuyarak, yazarak ve çevirerek mutfakta aşım olmayacak.
İşte vurgulamak istediğim ikinci özellik de bu: Para kazanma mecburiliği ve 90’lıların gasp edilen hayalleri. Görkem de bu noktaya temas etmiş hem kısa biyografisinde hem de romanında. Sahiden bizler ne yapalım? Annelerimizin “aman oğlum” ile başlayan tembihlerinin kırdığı cüretimizle, konut sahibine az artırım yapsın diye döktüğümüz lisanla, uykularımızı kaçıran “Mülkiyet hırsızlıktır” cümlesiyle, hangi dostumdan telefon gelse “Bir şey yapmak lazım.” derken duyduğumuz acıyla ne yapmalı?
Y neslinin ortak özellikleri, Aksel’in bir jenerasyonu ne derece sembolize ettiği tartışmaya açık olsa da işte bu arafı soluyanların romanı ‘Gidemeyenler’. Vuruyor, vuruyor…
