Filiz Elmas
Özen Yula’nın yeni romanı ‘Her Zerre Kara’, Doğan Kitabevi tarafından yayımlandı. Romanı okuduğumda aklıma 2019 yılında kaybettiğimiz ünlü sosyolog Emmanuel Wallerstein’ın bir tahlili geldi. Wallerstein kapitalizmi, sonsuz sermaye birikiminin önceliği tarafından belirlenen tarihî toplumsal bir “sistem” olarak ele alır. Bu sistemin başlangıcından itibaren daima büyümesinin tesiri, şeylerin daima metalaşmasıdır, insan emeği de bu sürece dahildir. Doğal kaynaklar, toprak, emek ve insan ilgileri kendi özgün kıymetinden soyutlanır ve ona bir değişim bedeli belirleyen pazarda metaya dönüşür. Dünya-sistemi toplumsal bir sistemdir, sonları, yapıları, üye kümeleri, meşruiyet kuralları ve bağdaşıklığı vardır. Sistem içinde ekonomik bir biçim olarak kapitalizm, ekonomik çıkarın dağıtımı ve ekonomik kaybın daima olarak siyasi oluşumlar tarafından emilmesine dayanır.
‘Her Zerre Kara’ işte böylesi bir dünyada, Türkiye coğrafyasında, Yeni İstanbul’da geçiyor. İtina Yula’nın da söz ettiği üzere metin “Bizans’ın efsanesini anlatan Agavni’nin, eski Bizans’ın merkezi olan tarihi yarımadadan Galata’ya gelmesi ile başlayan sembolik manada tarihî bir yolculuk” üzere farklı seyahatler toplamı olarak kurgulanmış. Öncelikle söz etmeliyim ki, roman son derece akıcı üslupla yazıldığı için bir solukta okuyacağınız pahalı bir yapıt. Lakin romanın tıpkı vakitte imgelem dünyasının zenginliği, lisan kullanımı, yer ve husus değişimlerinde başvurulan sinema tekniği, karakter açılımları birkaç sefer okumanıza neden olacak derinliğe sahip. ‘Her Zerre Kara’nın incelikle işlenmiş bir sanat yapıtı olduğunu da tabir etmeliyim. Bu nedenle yazımda sizlere, benim okurken keşfettiğim, ‘Her Zerre Kara’ seyahatinizde farklı kapılar açacağını umduğum, birkaç anahtarı sunacağım. Gerisi ise sizin romanda karşılaştığınız kapılarda, tanıdığınız yüzlerde ve benim de göremediğim daha kaç yerde gizli kalacak.
Romandaki kısım başlıkları zati okuyucuya anlatı boyunca nasıl bir dünyada dolaşacağının ipuçlarını veriyor. On üç kısımdan oluşan yapıtta kısım isimlerine bir bakalım: B1R, 2Kİ, Ü3, DÖR4, BE5, 6LTI, YE7İ, 8EKİZ, DO9UZ, 10N, 10N B1R, 10N 2Kİ, 10N Ü3. Aslında bu imgeler hepimizin sıradanlaştığı kapitalist pazarda bilgisayarların, tabletlerin, telefonların ekranlarına sıkışmış hayatlarımızın giderek isimden çok birer sayı kümesine dönüşmesini simgeliyor. Roman boyunca emsal biçimde vakit imgeleminde de tıpkı vurgu var. Her kısımda anlatılan olaylar kimi sefer geriye dönüşleri içerse de süreç olarak kapitalizmin her zerremize nüfuz ettiği ve böylelikle insan olma biçimini belirlediği bir devirde yani “sınırsız ve sonsuz şimdiki zaman”da geçiyor.
‘Her Zerre Kara’da yerler geniş bir yelpazede sunuluyor. Bu kimi vakit köşe başında rastladığımız bir kafe, kimi vakit iş çıkışı koşarak gittiğimiz fitness center, bazen reyting peşinde koşan yapım şirketi, bazen de trendi bir bar olabiliyor. Seçilen yerlerin ortak özelliği ise kimliğimizi bulmak için uğraş harcadığımız, kişisel tercihlerimizden uzak ve sistem içinde tanımlanır, fark edilebilir olmak umuduyla vakit geçirdiğimiz, kısaca belirli markalar altında yer almak için sığındığımız uzamlar olması. Ayrıyeten bu uzamlarda kapitalizmin her birimizin zevkini belirlemek için sunduğu yeni eserler, kâr maksimizasyonu için gerçekleştirdiği farklılaştırılmış mallar tarafından çizilen, çepeçevre kuşatıldığımız reklamlarla kaplı, karmaşık, kaotik bir yapı sergiliyor. Kafede duvarlar tablolarla, masaların üstü çeşit çeşit bardaklar, kurabiyeler, kahve makineleri ile caddeler neon ışıklar, son model otomobiller, meskenlerimiz bilgisayarlar, televizyonlar, çantalarımız, Iphonelar, kulaklıklar, üzerimize giydiğimiz pantolon, tişörtler kısaca modanın her yıl sunduğu usuller ve hatta bedenimize yaptırdığımız trendi dövmeler ve piercinglerle dolu.
Yula, roman boyunca kapitalizmin yarattığı kaotik manzarayı o kadar detaylı bir ustalıkla tanımlıyor ki, hakikat hissini güzelce bariz kılıyor romanda. “Kahveler kutu kutu. Farklı renklerle, posterlerle, imitasyon mozaik yerlerle, plak, kaset, pikap, teyp üzere yirminci yüzyılın alametifarikalarıyla ya da birtakım tuhaf polyester kuklalar, biblolarla yüklenmiş rafları ve pervazlarıyla farklılık sunmaya çalışırken tıpkı aleladeliğin sonlarında bir o yana bir bu yana salıncak sallıyorlar.” Süreç romanın sonuna dek sizi kovalıyor ve duygusal olarak müellifin çizdiği sona hazırlıyor. Romandaki lisan kullanımına şahıslar özelinde baktığımızda ise okurken beğenilen bir gülümseme ile tanıdık gelen klişelerin- bu mevzuda benim favorilerim, ‘aynen’, ‘sıkıntı yok’ ve ‘sorun yok bro’ idi- kullanımı ile anlatılan bireylerin sokakta her gün rastladığımız, yaşayan beşerler olmasına yardım ediyor.
Romanda farklı gelir kümelerinden, farklı işler yapan İstanbul’un değişik semtlerinde yaşayan beşerler anlatılıyor: Kafede çalışan Muhammed kısaca Mami, Suriyeli kız çocuğu Saya ve ailesi, ünlü bir televizyon imalcisi Aybüke İlgin, yapım şirketinde çalışan İlayda, fitness center çalışanı Cengiz, Sena ve Büşra kardeşler, DJ İdris ve arkadaşı Feramuz, Alzheimer hastası Bayan Agavni, dilsiz Medine, tiyatro kısmı öğrencisi Ayda, nargile kafenin hükümdarı Bışbış, falcı Sitare, bar işletmecisi Cenk, çalışanı Şerha ve sevgilisi Bünyamin, dolmuş sürücüsü Ramazan, ömür koçu Coşkun Ermiş. Kahramanlarımızdan fakir olanlar Haliç tarafında Balat’ta (Medine) ya da kentin dış mahallelerinde, nispeten yeni kurulan semtlerindeler (Ramazan ve ailesi). Sınıf atlayanlar ise lüks semtlerde (Aybüke İlgin Emirgân’da ya da astrolog/falcı Sitare Kanlıca’da) yaşıyorlar. Bence bu bahiste sıkıntı olan bu kadar farklı yelpazede yer alan insanı roman boyunca kanlı-canlı var edebilmekte. Lakin Yula, hepsinin farklı birer birey olmasını farklı lisan kullanımı, başka giysi kuşam biçimi, farklı aşk anlayışları, farklı inançları, farklı yeme-içme alışkanlıkları ile tanımlayıp yaşatabiliyor ve bir potada yoğuruyor. Evet çok farklılar ve evet birebirler. Hepsi sevgisiz, hepsinin mutsuz bir çocukluğu var, hepsi de kapitalizmi damarlarına kadar işleyerek yaşamış, acımasız, şiddet eğilimli ve liberal toplumun birer kopyası olan kapitalizmin yiyip kustuğu artıklar. Onlar için şiddet her yerde, gece yarısı sokaklarda, halka açık yerlerde, Üsküdar iskelesinde, yabancı bir ülkede köprüde, Kadıköy meydanında, konutumuzun içinde, sevgilimizin kemerinde ve yetimhane arkadaşımızın tabancasının ucunda… Acımasız bir şiddet var, kemikleri kıran, kemerle döven, demirle kafataslarını çatlatan, minibüsle yolcuları ezen, hasta yaşlı bayanlara tecavüz eden, küçük çocukları sokaklara atan bir şiddet.
‘Her Zerre Kara’, Suriyeli çocuklardan bayanlara, reyting uğruna kanser hastalığından rap ve arabesk müziğe kadar her şeyin satılık, her şeyin meta olduğu pazarda geçiyor. Bu dünyadaki sanal âlem ise bizlere sermayenin yeni bir formu olarak sunuluyor. Bu formda evlilik yahut arabuluculuk siteleri, troller, reytingler, kelamlık müellifleri var. Artık böylesi bir dünyada pisliğe bulaşmamış hiçbir yer, Yula’nın betimlemesi ile toz yumakları içinde kalmamış hiçbir yer yok. Hiçbirimiz, hiçbir şeyi temizleyemiyoruz. Bu dünyada sığınacak konutlarımız yok, konuşacak dostlarımız yok, huzurlu tek bir günümüz yok. Hepimiz bizi kuşatan bu girdapta eriyoruz, yok oluyoruz, sarı neon ışıklarda, cızırtılı seslerde, sıvılaşıyoruz, akışkan, yapışkan bir hale dönüşüyoruz, kayboluyoruz, şeffaflaşıyoruz, yok oluyoruz.
Ben romandaki bir başka ustalık işinin bu kadar güçlü malzemeyi bir ortada tutmak ve hepsini birebir fotoğraf karesinde birleştirebilmekte gizli olduğunu düşünüyorum. Yula, sizlere sunduğum bu kadar insan, yer ve olayı tekdüze bir çizgide yazmamış. Bir karakter bir kısımda karşımıza çıkıyor bizler onu tanıyor, merak ediyoruz. Lakin müellif onu o yerde bırakarak sinema tekniği ile öbür bir sokak, öbür bir mesken ve öbür bir beşere geçiyor. Birkaç kısım sonra farklı bir çizgideki olaylar ile şahıslar birleşiyor. Daha evvel sokakta gördüğümüz Suriyeli kız meskenine ulaşıyor, birinci kısımda tanıdığımız ve kız kardeşini kaybeden Sena, diğer kısımlarda yalnızca barda bir an gördüğümüz bir astroloğun Kanlıcadaki konutuna gidiyor. Yapım şirketinde tanıdığımız yönetici, öteki bir meskende öteki bir hayatı bize anlatıyor. Bu kadar girift bir metinde tüm olaylar, şahıslar inandırıcı ve yaratıcı bir yerde buluşuyor.
Romanı okuduğunuzda etrafımızı kuşatan nedir diye soracaksınız eminim. Yazının başında sizlerle paylaşmıştım. Kayıtsızlık halinin hâkim olduğu kapitalist sistemde kıymetli olan ekonomik yararın dağıtımı ve ekonomik kaybın daima olarak siyasi oluşumlar tarafından emilmesidir. O vakit etrafımızı kuşatan nedir? Nasıl tanımlanabilir? İhtimam Yula o tanımlamayı ‘Her Zerre Kara’nın sonunda net bir biçimde yapıyor. Sizleri İtina Yula’nın dünyasında ‘Her Zerre Kara’ ile baş başa bırakıyorum.
