Son olarak bu hafta içerisinde, Dünya Meteoroloji Örgütü, 2019 yılı sonu prestijiyle biten 10 yılın dünya tarihinin en sıcak 10 yılı olarak kayıtlara geçtiğini açıkladı.
Buna ek olarak Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA), ABD’nin Ulusal Okyanus ve Atmosfer Dairesi (NOAA) ve İngiltere Meteoroloji Dairesi’nin dataları kullanılarak yapılan hesaplamalarda da 2019 yılı 1850’den itibaren ölçülen en sıcak ikinci yıl oldu.
İnsanların faaliyetleri nedeniyle karbondioksit emisyonları arttı ve bu da sıcaklıkları üst çekti. Bunun mümkün sonuçları ortasında sıra dışı iklim olaylarının yaşanması ve kutuplardaki buzun erimesi yer alıyor.
BBC, bu yıl iklim değişikliği ile ilgili özel yayınlar yapmaya başlıyor. Yıl boyunca iklim değişikliği ve bunun muhtemel sonuçlarına ait haber, tahlil, özel mülakat ve görüntüler yayınlanması planlanıyor.
İklim değişikliği ve mümkün tehlikelerine yönelik bilinenleri derledik:
İklim değişikliği nedir?
Dünyada ortalama sıcaklık yaklaşık 15 derece. Lakin geçmişte ortalama sıcaklığın bunun çok üzerine çıktığı ya da çok altında kaldığı devirler de oldu.
İklimde bu biçim iniş çıkışların olması çok doğal. Lakin bilim insanları, sıcaklıkların artık evvelki periyotlara kıyasla çok daha süratli bir formda arttığını söylüyor.
Bunun ardında yatan etken, atmosferin güneşten gelen gücün bir kısmını nasıl hapsettiğini tanım eden sera gazı tesiri.
Dünyanın yüzeyinden uzaya yansıyan güneş gücü, sera gazı nedeniyle uzaya ulaşamadan emiliyor ve buradan da tüm istikametlere yayılıyor.
Bu da hem atmosferin alt katmanlarının hem de dünya yüzeyinin ısınmasına neden oluyor. Sera gazı tesiri olmasaydı, dünya da yaklaşık 30 derece daha soğuk bir yer olacak ve ömür için elverişli bir ortam sunamayacaktı.
Bilim insanları, sanayi ve tarım faaliyetleri nedeniyle ortaya çıkan gazların daha fazla enerjiyi dünyada tutarak sıcaklıkların yükselmesine ve doğal sera gazı tesirinin daha fazla hissedilmesine neden olduğunu söylüyor.
Bu durum iklim değişikliği ya da global ısınma olarak tanımlanıyor.
BBC News Türkçe tarafından yapılan numaralı Facebook paylaşımının sonu
Sera gazı nedir?
Isınmayı en fazla etkileyen sera gazı, su buharı. Lakin su buharının atmosferde kalma müddeti sırf birkaç günle sonlu.
Bununla birlikte karbondioksit (CO2) çok daha kalıcı niteliğe sahip. Mevcut ölçünün okyanuslar üzere doğal rezervuarlar tarafından emilerek, endüstrileşme öncesi seviyelere geri dönülmesi için birkaç yüz yıllık bir vakit geçmesi gerekiyor.
İnsan kaynaklı CO2 emisyonlarının büyük bir kısmı fosil yakıtların kullanımından geliyor. Karbon emen ormanların kesilmesi, çürümeye bırakılması ya da yanmasıyla birlikte tuttukları karbon da açığa çıkıyor ve bu da global ısınmanın artmasına yol açıyor.
Sanayi İhtilali’nin yaşandığı 1750’li yıllardan bu yana, CO2 seviyeleri de yüzde 30’dan fazla artış kaydetti. Atmosferdeki CO2 birikiminin en az 800 bin yıldır ulaştığı en yüksek seviyede olduğu hesaplanıyor.
Metan gazı ve nitröz oksit üzere diğer sera gazları da insan faaliyetleri sonucunda ortaya çıkıyor lakin bunların ölçüsü karbondioksit kadar yüksek değil.
Dünyanın ısındığına dair ispat var mı?
Dünya Meteoroloji Örgütü, 2019 yılında ortalama sıcaklığına sanayi öncesi periyoda nazaran 1,1 derece daha yüksek olduğunu açıkladı.
Kayıtlara geçen en sıcak 20 yılın tamamı son 22 yıl içerisinde yaşanırken, 2015 ile 2018 ortasındaki yıllar birinci dört sırayı aldı.
Dünya genelinde, ortalama deniz suyu yüksekliği 2005 ile 2015 yılları ortasında yılda 3,6 milimetre arttı.
Bu artışın ardındaki ana etkeni ısınmayla birlikte su seviyesinin de yükselmesi oluşturuyor.
Ancak son devirlerde kutuplardaki eriyen buzulların deniz suyu yüksekliğinin artmasının ana nedeni olduğu düşünülmeye başlandı. Havaların ılınmasıyla birlikte birçok buz kütlesinin de küçülmeye başladığı görülüyor.
Ayrıca uydudan elde edilen datalar, Kuzey Kutup bölgesindeki deniz buzunun 1979 yılından bu yana değerli ölçüde azaldığına işaret ediyor. Son yıllarda, Grönland Buz Tabakası’ndaki erime rekor seviyelere ulaştı.
Uydu bilgilerine nazaran, Batı Antarktika Buz Katmanı da küçülüyor. Kısa bir müddet evvel yapılan bir araştırma, Doğu Antarktika’da da küçülmenin başladığını tespit etti.
İklimdeki değişiklikler, bitki örtüsünü ve kara hayvanlarını da etkilemeye başladı. Bitkilerin olması gerekenden daha erken çiçek açtığı, bitkilerin meyve verme vakitlerinin değiştiği ve hayvanların yaşadığı alanların da değişime uğradığı görülüyor.
Sıcaklıklar gelecekte daha ne kadar artacak?
Yapılan birçok hesaplama, 1850 ile 21’inci yüzyılın sonu ortasındaki devirde dünya yüzey sıcaklığındaki değişimin 1,5 dereceyi aşma mümkünlüğünün yüksek olduğuna işaret ediyor.
Dünya Meteoroloji Örgütü, mevcut ısınma eğiliminin sürmesi halinde, bu yüzyılın sonunda sıcaklıkların 3 ile 5 derece artmış olacağını söylüyor.
Uzun bir müddettir, sıcaklıkların 2 derece daha artmasının, ısınmanın tehlikeli boyutlara ulaştığının bir işareti olacağı ihtarları yapılıyor.
Bilim insanları ve siyaset yapıcılar, sıcaklıklardaki artışın 1,5 derece seviyesinde tutulmasının tehlikeyi azaltacağını savunuyor.
Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) 2018 yılında yayımladığı raporda, 1,5 derecelik ısınma gayesinin tutturulması için “toplumun her alanında süratli, argümanları ve daha evvel görülmemiş değişiklikler yapılması gerektiği” belirtildi.
Sera gazı emisyonlarının aşikâr bir seviyede tutulmasına ait siyasi gayretlerin liderliğini Birleşmiş Milletler yapıyor. Çin, dünyada en fazla CO2 salınımı yapan ülke.
Çin’in akabinde ABD ve Avrupa Birliği (AB) üyeleri geliyor. Fakat AB’de kişi başı sera gazı salınımı öbür ülkeler kıyasla çok daha yüksek.
Bununla birlikte, bilim insanları, sera gazı emisyonlarında çok önemli kesintiler yapılsa bile tesirlerinin devam edeceğini söylüyor. Geniş su ve buz kütlelerinin, sıcaklıkta meydana gelecek değişikliklere reaksiyon vermesi uzun yıllar alabilir. Dahası, atmosferden CO2’nin çıkartılması da 10 yıllar sürebilir.
İklim değişikliği bizi nasıl etkileyecek?
İklim değişikliğinin tesirlerinin ne kadar büyük olacağı kestirilemiyor.
Tatlı su kaynaklarının azalmasına, yiyecek unsurlarının yetiştirilmesinde sorunlar yaşanmasına ve sel, fırtına ve sıcak hava dalgaları nedeniyle görülen can kayıplarının artmasına neden olabilir.
İklim değişikliğinin sıra dışı iklim olaylarının görülme sıklığını artırması bekleniyor. Lakin muhakkak bir sıra dışı iklim olayını, iklim değişikliğiyle bağdaştırmak ise biraz daha karmaşık bir mevzu.
Dünya ısındıkça daha fazla su buharlaşıyor ve bu da havadaki nem ölçüsünün artmasına yol açıyor. Bu da kimi bölgelerin daha ağır yağmur alacağı, kimi yerlerde ise daha fazla kar yağışının görüleceği manasına geliyor.
Bununla birlikte, sıcak geçen yaz aylarında bilhassa denizden uzak bölümlerde kuraklık riski de artabilir. Fırtına ve yükselen deniz düzeyi nedeniyle daha fazla sel ve su baskını olaylarında artış bekleniyor. Lakin tüm bu beklentilerin bölgelere nazaran farklılık göstereceği iddia ediliyor.
Yaşanan süratli değişimlerle çaba etme konusunda kısıtlı kaynaklara sahip olan fakir ülkelerin iklim değişikliğinin olumsuz tesirlerini daha fazla hissedeceği düşünülüyor.
Doğal hayat alanlarının canlı tiplerinin ahenk sağlamasından daha süratli bir formda değişmesiyle birlikte kimi bitki ve hayvan cinslerinin yok olacağı kestirim ediliyor. Dünya Sıhhat Örgütü, sıtma, suyun kirlenmesinden kaynaklı rahatsızlıklar ve yetersiz beslenme üzere etkenlerin milyonlarca kişinin sıhhatini tehdit edebileceği ikazını yapıyor.
Atmosfere salınan CO2 ölçüsü arttıkça okyanusların emdiği gaz ölçüsü da artıyor ve bu da suların daha asitli hale gelmesine neden oluyor. Bu da mercan kayalıkları çok önemli olumsuz tesirler yaratabilecek bir durum.
Küresel ısınma sonucunda sıcaklığın daha artmasına yol açacak diğer değişiklikler de görülecek. Bunlar ortasında yüksek bölgelerde bulunan daima donmuş toprak katmanının (permafrost) erimesiyle çok yüksek ölçülerde metan gazının açığa çıkması da yer alıyor.
İklim değişikliğiyle çaba, bu yüzyılda insanlığın önündeki en büyük zorluklardan birisini oluşturuyor.
