Zeynep Gür
Orhan Veli’nin “Fırfırım” diye hitap ettiği kız kardeşi Füruzan Yolyapan, ağabeyiyle ilgili anılarını gazeteci Seray Şahinler’e anlattı. Şahinler, hayatı boyunca ağabeyine kardeşlikten öte yoldaşlık, dostluk, sırdaşlık eden 97 yaşındaki Yolyapan’ın tanıklığıyla Orhan Veli’nin bilinmeyenlerini ortaya çıkardı.
“Yüz karası değil kömür karası”, “İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı”, “Veli’nin oğluyum tarifsiz acılar içinde”, herkesin kendi ruhundan modüller bulduğu dizelerden yalnızca birkaçı… Pekala çoğumuzun klasik kalıpları kıran “aykırı şair” istikametiyle tanıdığı Orhan Veli, günlük hayatında nasıl biriydi? Şiirlerini nasıl yazıyordu? Ailesi ve dostlarıyla bağları nasıldı? Sevdiği, âşık olduğu bayanlar kimlerdi? Öldüğü gün neler yaşandı? Kanık ailesi haberi nasıl aldı ve yansıları nasıl oldu?
‘Ağabeyim Orhan Veli’ isimli kitabıyla Şahinler, ilgi cazip bir Orhan Veli portresi sunuyor.
Orhan Veli’nin kardeşi Füruzan Yolyapan’la yolunuz nasıl kesişti?
2012 yılında Orhan Veli’nin kendi sesinden şiirlerini okuduğu bir kayıt yayımlandı. Bu kayıt, Orhan Veli’nin en sevdiğimiz şiirlerini kendi sesinden dinlemek üzere büyülü bir dünya sunmuştu bana. O sıralar Akşam gazetesinde haber merkezi muhabiriydim. Orhan Veli’ye olan ilgim ve sevgim beni bu kayıtların peşine düşürdü. Kayıtların kız kardeşi Füruzan Yolyapan hanımın müsaadesiyle yayımlandığı ve kendisinin hayatta olduğunu öğrendim. Akabinde telefonunu buldum ve ziyaret etmek istediğimi söyledim. Kayıtlar üzerine yaptığımız o birinci röportajda Orhan Veli’ye dair hiç bilmediğim ayrıntılara ulaştım. Daha sonra Füruzan Hanım’ı ziyaret etmeye başladım. Sohbet ettikçe Orhan Veli’ye ve Kanık ailesine dair bilinmeyen anekdotlar çıkıyordu ortaya.
Orhan Veli’nin hayatını mevzu alan bir kitap fikri nasıl doğdu?
Füruzan Hanım, yıllar içinde farklı yerlere röportajlar vermiş ancak hepsi muhakkak anma günlerinde, birkaç bahisle sonlu. Ben Orhan Veli’ye dair merak ettiğim birçok şeyi kendisine sordum, sohbetlerimiz sırasında ufacık bir ayrıntıdan şahane kıssalar çıktı. Onun anı ve tanıklıklarının kayıt altına alınması gerektiğini düşündüm. Kitabın temeli bu biçimde atıldı. Orhan Veli çok genç yaşta hayatını kaybediyor. Kız kardeşiyle ortasında 10 yaş var. Münasebetiyle Orhan Veli öldüğünde Füruzan Hanım şimdi 26 yaşında. Anı ve tanıklıklar bağlamında çok değerli ayrıntılar olsa da bunlar bir kitap için kâfi değildi. Benim güzel bir Orhan Veli portresi sunmam için onun hayatına dokunanlara, şiirlerine, kitaplarına, periyodun edebiyat tartışmalarına, aşklarına, Yaprak günlerine atıf yapmam gerekiyordu ki Orhan Veli hem Füruzan Yolyapan’ın ağabeyi hem Türk edebiyatının devrimci şairi olarak sağlam bir tabana otursun. Doğan Kitap ile birlikte bu mevzu üzerinde çalıştık ve sonuçta ortaya kız kardeşinin anlattıklarını temele alan ama önemli bir araştırma sürecinin getirdiği ayrıntılarla şekillenen ‘Ağabeyim Orhan Veli’ kitabı çıktı.
Orhan Veli, günlük hayatında nasıl biri?
Aslında şiirlerindeki üzere biri Orhan Veli… Sevinç dolu, şakacı, nüktedan. Tiyatroyu, futbolu, Karagöz-Hacivat oynatmayı, at yarışlarını çok seviyor. Çocuklarla ortası çok uygun, Beykoz’daki meskenlerine gelen çocuklar ona kahve yapmak için sıraya girerlermiş. O da onları eğlendirirmiş. Boğaz’ı çok seviyor, kayık sefalarına bayılıyor.
Muhteşem bir keskin zekası var. Çok taraflı. (Dönemindeki birçok sanatkarın olduğu gibi) Ve çok kibar, naif… Füruzan Hanım’ın aktardığına nazaran hayatı boyunca hiç kimseye berbat bir kelam söylememiş.
Ölümünün üzerinden yetmiş yıl geçmesine rağmen herkesin hayatında farklı izler bırakan en sevdiğimiz şiirlerin şairi Orhan Veli. Size nazaran bunun nedeni ne olabilir?
Hayatın her alanına ve herkese dokunması. Tekrar Füruzan Hanım’ın anlattığı, benim de çok kıymetli bulduğum bir örnekle bu soruyu yanıtlayabilirim. Yıllar evvel Füruzan Hanım’ın meskenine tadilat için bir usta geliyor, o sırada salonda ağabeyinin büstünü görüyor. Bu kim diye soruyor; Füruzan Hanım da Orhan Veli karşılığını verince usta, “Evet, İstanbul’u dinliyorum gözlerim kapalı” diyor. Orhan Veli’nin şiirleri çabucak herkesin hayatına dokunur, herkes ondan bir şeyler bulur kendisinde. Soma’da maden faciası yaşandığına hepimiz personelleri anarken “Yüz karası değil, kömür karası” dedik. Gerek ferdî gerek toplumsal yerde karşılık bulur bu şiirler. Bir de natürel lisanının çok sade olması, şiirlerin yazıldığı günün lisanıyla bugünün Türkçesinin birebir olması onun şiirlerinin bilinirliğini artıyor olmalı.
Kitabı hazırlarken Orhan Veli’yle ilgili sizi şaşırtan bir ayrıntıyla karşılaştınız mı?
Her ayrıntı benim için çok şaşırtıcıydı. Ve hepsi ona olan hayranlığımı kat be kat artırdı. Tiyatroya ilgisi, çevirileri, muharrir ve şairlerle girdiği atışmalar ve kendisine yönelik tenkitlere çok ince formda cevap vermesi, sanata ve hayata bakışı, köşe yazılarında ele aldığı mevzular ve bunları sunuş biçimi benim için çok etkileyici ve kıymetliydi.
Bir de Orhan Veli’nin muhalif bir duruşu var, yazılarına da yansıyor, bu muhaliflik köklerini nerden alıyor? Son şiirlerinde bilhassa halk şiirine yönelmesinde bu muhalifliği tesiri de olabilir mi?
Orhan Veli’nin son yıllarında fikir adamlığı tarafı kendisini düzgünce hissettiriyor. Yaprak mecmuasında bunun en bariz örnekleri var. Esasen Yaprak, “fikir ve sanat gazetesi” olarak yayına başlıyor. Devrin çeşitli mecmuaları için kaleme aldığı yazılarda da bunu okuyabiliriz. Orhan Veli’nin “olgunluk” devrinin 1945-1950 ortasına denk geldiğini göz önüne alırsak bu yılların Türkiye ve dünya için çalkantılı olduğu malum. Türkiye’de bilhassa siyasi ve beraberinde toplumsal dönüşümlerin kendisini yavaş yavaş hissettirdiği devirden bahsediyoruz. Ve Orhan Veli’nin çalıştığı Çeviri Bürosu’ndan istifası, Hasan Ali Yücel’in ardından vazifeye gelen Reşat Şemsettin Sirer’in antidemokratik tavrı nedeniyle oluyor. Büyük emek verilen Köy Enstitüleri bu periyotta kapatılıyor. Orhan Veli’nin bu ideale olan inancı tam, haliyle yaşananlardan etkileniyor. Ve haliyle mevcut nizama karşı duruşu belirginleşiyor.
Aslında halk şiirinin öğelerini barındıran “Yol Türküleri” isimli uzun bir şiiri var var. ‘Destan Gibi’ kitabında yayımlanıyor. Onun haricinde Orhan Veli’nin şiirlerinin temelini aslında “halk” oluşturur. Sıradan beşerler dediğimiz konu… “Yazık oldu Süleyman Efendi’ye”, “Bir elinde cımbız, bir elinde ayna, umurunda mı dünya” şiirlerindeki atıflar, “Montör Sabri”, “Dalgacı Mahmut” üzere temsiliyetler çok değerlidir.
Muzaffer Uyguner’in bu bahisteki tespiti de kıymetli; “Orhan Veli, daha çok halkın ezilen insanlarının şiirini yazmıştır. Bu ortada, elbette üst tabakanın şiirini de yazmıştır. Zira halk, şu ya bu sınıf değildir.”
Orhan Veli aşkları ile de ünlü, Nahit Hanım, Bella… Onlara yazdığı şiirler biliniyor, ama Füruzan Hanım bunları bir aşk üzere anlatmıyor, yalın arkadaşlık olarak tanımlıyor. Füruzan Hanım’ın bu hali nerden kaynaklanıyor sizce?
Nahit Hanım, Orhan Veli’nin en büyük aşkı olarak kabul ediliyor. Bella Hanım’a ise bir periyot ilgi duymuş. “Anlatamıyorum” ve “Sere Serpe” şiirlerini ona ithaf etmiş. Kitapta Bella Hanım ile yaptığımız söyleşiler de yer alıyor. Kendisi hayatta.
Füruzan Hanım, Nahit Hanım’ı tanıyor. Onunla ağabeyi hayattayken de öldükten sonra da sık sık görüşmüş. Nahit Hanım’ın ciddiyeti tahminen bunda bir etkendir… Ağabeyi ve Nahit Hanım ile bir ortada bulunduğu ortamdaki sohbetlerin de tesiri olabilir. Kendisiyle yaptığımız birinci görüşmede, “Aşkları hakkında konuşmak istemem. ‘Aşk Resmi Geçidi’ şiirini Nahid Hanım diye birisine yazdığı söylenir. Lakin hakikaten o denli birisi var mıydı yoksa hayalindeki bayan mıydı bilmiyorum” demişti. Ama daha sonra Orhan Veli ve Nahit Hanım ortasındaki mektuplar ortaya çıktı. Füruzan Hanım, mektupların içeriğinden haberdar değildi. Mektuplar yayımlandıktan sonraki ziyaretimde kendisine bu karşılığını hatırlattım. “Bana sorarsanız sevgilisi miydi arkadaşı mıydı diye, bu mektuplar olmasaydı arkadaşı diyecektim. Fakat mektuplarda aşk yazıyormuş” demişti. Füruzan Hanım mektupları hiç okumamış.
Bella Hanım’ı ise tanımıyor. Hiç tanışmamışlar. Münasebetiyle şiirlerini ona yazıp yazmadığı konusunda kesin bir kanaat getirmiyor.
Başlangıçta Orhan Veli’yi ve Garip akımını destekleyen isimlerin başında Nurullah Ataç’ı görüyoruz, Ataç ile Orhan Veli’nin ortası bir periyot sonra açılıyor, bunun nedeni nedir?
Öncelikle şunu söylemek istiyorum, Nurullah Ataç tıpkı Yaşar Nabi Nayır üzere, Sabahattin Eyüboğlu, Şevket Rado, Erol Güney üzere süper bir portre. Olağanüstü bir entelektüel. Kitabı yazarken araştırma safhasında köşe yazılarını okudum, kendi yazıları da kitaplaşmıştı onlardan faydalandım. Müellif, eleştirmen ve mütercim olarak kıymetli misyonlarda bulunmuş. Bir kez farklının, uygunun ve yeninin peşinde. Orhan Veli ve arkadaşlarını birinci keşfedenlerden… Kitapta bilhassa vurgu yapmak istedim, Orhan Veli’ye yönelik ağır tenkitleri göğüslüyor. Hatta ondan daha çok dikkate alıp tenkitlere şahsen kendisi karşılık veriyor. Haliyle Orhan Veli ve yeni şiir terslerinin da karşısına alıyor Ataç.
İkilinin ortasının “aşk” sorunu yüzünden açıldığını öğreniyoruz. Nurullah Ataç’ın ilgi duyduğu bir bayan yüzünden… Refik Durbaş ve Erol Güney, bu soruna daha evvelce açıklık getirmiş. Yaşananlar ikilinin ortasını bir daha düzeltmeksizin açıyor. Nurullah Ataç, Orhan Veli’ye “Şakuli Solucan” diyor; o da “Nurullah Cet, Trink Galata, Soğan Salata” formunda karşılık veriyor. Ancak Nurullah Ataç, Orhan Veli’nin hakkını her vakit teslim ediyor. Bir röportajında “Hakkını inkar etmeyelim. Uygun şairdir” diyor. Orhan Veli’nin cevabı ise şöyle; “Hakkını inkâr etmeyelim, şiirden anlayan adamdır.” Orhan Veli’nin vefatının akabinde kaleme aldığı yazılarda yeniden onun şiir anlayışını, şiirlerinin sıkıntısını anlatmayı daima sürdürmüş.
