Meltem Yıldırım
Şimdiye kadar okuduğunuz kitaplar içinde, zihninize en çok kazınan diyalog hangisidir bilemiyorum lakin benimki, kendisini “Yasaya karşı geliyorsun Meryem’in oğlu” diye uyaran adamla “Yasa gönlüme karşı geliyor” diye yanıt veren İsa’nın şu küçük, kısacık diyaloğudur. Zihnimde ışıkla patlar ne vakit hatırlasam, hani şair diyor ya “Kendimin ellerinden tutunca/içimden ırmaklar üzere akmak geliyor”, işte tam da bu türlü bir his hissettiğim.
Nikos Kazancakis’in 1953 yılında yayımlanan ‘Günaha Son Çağrı’sına ilişkin bir diyalogtur bu. Özgün ismi ‘O Telefteos Pirasmos’ olan roman, İngilizce konuşulan ülkelerde 1960 yılından başlayarak ‘The Last Temptation of Christ’ ismi ile yayımlanır. Türkiye’de 1969 yılında Cem Yayınevi tarafından Nadir Gürol’un Türkçesiyle yayımlanan roman, büyük bir ilgi de görür.
‘Günaha Son Çağrı’, İsa peygambere dair gelmiş geçmiş en çarpıcı anlatılardan biri olmasının dışında, müellifi Nikos Kazancakis için diğer bir tepeyi de tabir etmektedir. Kazancakis’in yazma sürecine dair şu söylemi çarpıcıdır:
“‘Günaha Son Çağrı’yı yazdığım gündüz ve geceler boyunca, İsa ile birlikte Golgota Tepesi’ne çıkarken duyduğum dehşeti, hayatını ve ölürken çektiği acıları yaşarken duyduğum yoğunluğu, anlayışı ve sevgiyi öteki hiçbir vakit duymadım. İçimi kemiren bu hisleri ve insanlığın büyük umudunu yazarken gözlerim dolu dolu oldu heyecandan. İsa’nın kanının bu derece tatlı ve acı olarak yüreğime damla damla aktığı olmamıştır hiç.”
Günaha Son Davet, Nikos Kazancakis, Tercüman: Nadir Gürol, 512 syf., Can Yayınları, 2016.
Kazancakis, dünyanın en umutlu ağıtlarından birini yakmıştır adeta. İsa peygamber çocukluğundan son anına kadar, o denli dokunma uzaklığında, somutluğunda, kanlı canlılığındadır ki insan, vakit kavramını yitirir. Demin yürüyüp içimizden geçmiş üzeredir ve insan ona sarılmak ister, onunla gülmek, konuşmak, gittiği yolda önüne çıkıp bağırmak, haykırmak, onu uyarmak ister. Üzerine kapanarak onu her şeyden korumak… Aslında itiraf etmesi tuhaf olsa da bir şeyleri değiştirmek ister insan. Onun yazgısını, münasebetiyle dünyanın kaderini!
Kitabın önsözü ile başlayan bu çarpıcı, büyüleyici, insanı allak bullak eden tempoyu, Kazancakis’in ruhundan başka ele almak mümkün değildir. “İçimde berbat olanın insansı, insan öncesi, ta birinciden var olan karanlık güçleri var. İçimde Allah’ın insansı, insan öncesi o ışıklı güçleri de var. Ruhumsa bu iki ordunun karşılaşıp çarpıştığı savaş alanı” diye tanımlar kendini önsözde. Onun arbedesi kendi iledir her şeyden evvel. Hayatında özel bir yere oturttuğu Nietzsche üzere “iyinin ve berbatın ötesine” talip olan yüreği, ona İsa’nın öyküsünde diğer ihtimalleri duyurmuştur. Kilisenin onu afaroz etmesi ve kitabının yasaklanması ile sonuçlanacak tüm bu süreçten muradını, “Sevgiyle bu kitabı okuyacak her özgür insan, eskisinden daha çok, eskisinden çok daha âlâ bir halde İsa’yı sevecektir” kelamlarıyla lisana getirir.
Peki nedir şimşekleri çok üzerine çeken?
İsa, Allah’ın iradesi ile Meryem’in rahminde patlayan bir tomurcuktur lakin Kazancakis, İsa’nın bir babası olduğuna ve bunun da marangoz Yusuf olduğuna işaret eder. Yusuf, kendisinden yaşça çok küçük olan Meryem ile evlendiği gün yıldırım çarpması sonucu felç kalmıştır. Meryem’in iffetine dair tartışılacak tek bir konunun olmaması üzere, İsa’nın babasının kim olduğu tartışılan bir husus değildir. Kitabın kimi yerlerinde ona “Marangozun oğlu” yahut “Yusuf’un oğlu” diye hitap eden beşerler kelam mevzusudur. Ve İsa, bir çarmıhçıdır! Marangozhanesinde yaptığı çarmıhlara Roma, isyancı Musevileri vermektedir. Bu yüzden kendi insanları ortasında nefret telaffuzuna maruz kalmaktadır. Sessizdir. Neden çarmıh yaptığını soranlarla, ona sitem edenlerle tartışmaz. Ruhunun vücudundan ayrılıp seyran ettiği vakitlerde, hem ruhuna hem etine işlenen (gelecekte tellerin başına saplanacağı yerden acı duyar bir nöbetinde) o meçhul bilgiyi kimseyle paylaşamasa da çarmıh yapmanın bahtı ile ilintisini seziyordur. Amcası Simun çocukluğundan beri onu sevgi ile, şefkat ile izlemekte ve onun özel bir insan olduğunu ruhuyla bilmektedir. Meryem, felçli bir adamın karısı ile lanetlenmiş bir çarmıhçının annesidir. Oğlunu taparcasına sevmekle birlikte çilekeş ve bezgin bir bayandır. İsa’yı hayatta en güzel anlayan kişi saygın ve sevilen, gördüğü kıymete layık bir Yahudi din adamı olan amcası Simun’dur. İsa, Simun’un kızı Maria Magdalena’ya aşıktır. Ona hissettiği duygu yoğunluğu yüzünden bayılabilen bir insandır. Çocukluğundan beri heyecanının nirengi noktasında yaşadığı bir sıkıntıdır bu. Epilepsi nöbetini andırır. Beşerler onun bu istikameti ile de zalimce dalga geçerler. Utangaçtır İsa, zira utanç duygusu kodlanmaktadır toplum tarafından zihnine.
Maria Magdelena ile bağlantısı, tüm vakitlerin algılarının ötesindedir. Çocukluklarından beri ikisi de birbirini sevmektedir lakin İsa’nın utangaç yapısı sebebiyle evlenememişlerdir. Maria, birtakım berbat olayların art geriye gelişi ile “fahişe” olarak tanınmasına sebep olan hayat akışında bulur kendini. Babası saygın bir din adamı, sevdiği adam İsa’dır. Maria, hoş olduğu kadar zeki ve yürekli bir bayandır. İçinde bulunduğu durum bir utanç ise bunun tek sorumlusunun kendisinin olmadığı gerçeğini insanların yüzüne vurarak yaşamakta, bulunduğu her yerde algıları alaşağı etmektedir. İsa’nın, onu görebilmek ve yıllar evvel onunla evlenmeyerek kırdığına inandığı gönlünü tamir etmek için bir gün boyunca müşterileri ile mesaisinin bitmesini beklediği sahne çok çarpıcıdır. İçeri girdiği anda Maria herkese sunduğu çıplak vücudunu onun gözlerinden, İsa da gözlerini onun çıplak vücudundan sakınır. Maria, İsa’ya his ve isteklerini bastırarak ondan uzak durmayı tercih ettiğini düşündüğü için tepkilidir, lakin onu tüm ruhu ile sevmeye devam etmektedir. Hakikaten İsa’ya birinci inananlardan olduğu üzere, vefatını sezinleyen birinci kişi de o olacaktır. Parfüm şişesini yere çalarak İsa’nın ayaklarını, bir daha dönmeyeceğini hissederek, gözleri yaşlı mesh ederken İsa onun için, “İnsan zihninden süratli bayan yüreği vardır” diyecektir. Çarmıha gerildiği esnada gözünün önünden akan “başka bir hayat mümkün müydü” senaryolarında, hisleriyle boğuştuğu yıllardan sonra nefsini yenmeyi başarabilen o sade adamın, yanındaki birinci insan tekrar Maria’dır.
Havarilere dair çarpıcı fikir yürütmeleri ile karşı karşıya bırakır insanı Kazancakis. Hepsi farklı noktalarda zaaflı birer insandır. Onu ihbar eden Yahuda ile münasebeti bir ihanete değil karşılıklı sorumluluk aslına dayanmaktadır. İncil’in yazım kıssasına dair de fikir yürüten Kazancakis, Matta’nın maksat dışı tahribat boyutuna dikkat çekmek ister. Vaftizci Yahya’nın ona kattıkları kısımdaki şu söyleyiş, edebi açıdan farklı bir doruktur:
“…Ama Allah’ın zihni müthiş bir uçurumdur, sevgisi fecî bir uçurumdur. Bir dünya eker, tam meyve vermek üzereyken onu yok edip yenisini diker… Vaftizcinin kelamını hatırladı. Kim bilir, sevgi tahminen de balta taşırdı.”
İki bin yıllık kabulün üzerine bu kadar fikir yürütmek elbette beğenilen karşılanmamış, hem kitap hem muharriri ağır ithamlarla afaroz edilmişti. Fakat tüm bunlara rağmen amacına ulaşmıştı: Kitabı okuyan özgür ruhlu beşerler “Ateş olaydım yakardım, oduncu olaydım vururdum. Ancak ben bir yüreğim, seviyorum” diyen İsa’yı öğretilen sevme biçimlerinin dışında Kazancakis’in gözleri ile bir kat daha sevmişti.
Nikos Kazancakis’in doğduğu ay olan şubatta, çok taraflı kişiliğine hürmetle…
