Sinema tarihçisi, muharrir, direktör Oğuz Makal, Türk sinemasına ait, “Biz daha çok gerçekçilik temeline dayalı, insan, tabiat ve toplum alakaları üzerinden bir şeyler söyleyen, söylemeye çalışan sinemalarda hakikaten çok başarılıyız.” dedi.
3. İzmir Milletlerarası Sinema ve Müzik Şenliği’nde “Emek Ödülü”ne paha görülen Prof. Dr. Makal, sinema tutkusunu ve sinemanın günümüzde yaşadığı değişiklikleri AA muhabirine değerlendirdi.
Makal, Ankara Siyasal Bilgiler Fakültesi Basın Yayın kısmında okurken yardımcı ders olarak sinemayı aldığını belirterek, “Rahmetli Semih Tuğrul birinci derse girdi ancak o kadar farklı anlatıyordu ki; İtalyan yeni gerçekçiliği, Fransız yeni dalgası, (Luchino) Visconti, (Roberto) Rossellini vb. Ben dedim ki bu büyük bir olay. Sonra çabucak Fransız Kültür, Alman Kültür ve Amerikan Kültür üzere kültür merkezlerinde o sinemaları takip etmeye başladım. Okul bittikten sonra İzmir’de olduğum müddette, İzmir Sinematek’i kurdum ve 1,5 yıl burada kalabildim. O vakit kültürel bir çöl İzmir. Hiçbir şey yok nitekim. 1974-1975 yıllarında. İstanbul’a gitmek zorundaydım. İzmir’e çok büyük bir armağanım oldu. Zira Sinematek’in kurulması ve burada kıymetli klasiklerin gösterilmesi çok değerliydi.” açıklamasını yaptı.
İstanbul’da bir mühlet deneysel çalışmalar yapıp reklam sinemaları çektiğini lisana getiren Makal, daha sonra da sinema alanında doktora yaptığını ve Türkiye’de bu alanda doktor unvanı alan ilk akademisyen olduğunu belirtti.
“Çok kıymetli şeyler var, kayboluyor, yitiyor”
Oğuz Makal, öğrencilerin yanı sıra birçok akademisyenin yetişmesine dayanak verdiğini de aktararak, şunları söyledi:
“Sinema çok farklı bir sanat. Başka sanatlardan ayrılan kısmı, bütün sanatları içinde topluyor. Onların bir birleşimi değil, hepsinden yararlanıyor. Onlardan yararlanarak da sinema kendisini değiştiriyor, dönüştürüyor. Araştırmacı, yeni fikirleri olan, akıcı çalışmalar yapmak, yurt dışında eğitim yapmak isteyen ve yapıp buraya gelen, Türkiye’ye dönen insanların sahiden üniversitelerde olması gerekiyor. Zira gençlerimize verebileceğimiz en hoş armağan bilgi ve sanat.”
Akademisyenliğin ve kaleme aldığı kitapların yanı sıra çeşitli belgesel ve kısa sinemalara de imza atan Makal, bugüne kadar çektiği sinemaların sayısını hatırlamadığını lisana getirdi.
Makal, İzmir’de eski Musevi mahallesinde çektiği birinci belgesel sinemasına ait şu bilgileri verdi:
“Yoksulluk nedeniyle, bilhassa deniz kenarında, Karataş etrafında Yahudilerin daha çok kullandığı ortamlar vardı. Bunlar küçük meskenlerde, ortak avlu kullanıyorlar. Birer oda biçiminde, aile meskenleri deniliyordu. Bir kısmı da İkiçeşmelik’ti, Türkler de kullanıyordu. Yoksulluğun sonucunda, o denli kocaman bir meskeni hem satın almaları hem kullanmaları mümkün değil. Bir de ortak yaşamanın sembolik bir şeyi. Birinci çalışmamdı. Onları gördüm, tam yıkılmak üzereydi. Aman şunlar kaybolup yıkılmadan evvel, sosyolojik olarak belgeleyeyim dedim. Bu belgeleme oradan çıktı. Çok bedelli şeyler var, kayboluyor, yitiyor.”
Eski İzmir sinema salonlarını da 1980’lerin ortasında çektiğinin altını çizen Makal, bu türlü bir tarihin varlığından kimsenin haberinin olmadığını söz etti.
“Sinemada evvel kendini, sonra diğerlerini açıyorsun”
Sinema tarihçisi Makal, İzmir Ulusal Kütüphane’de uzun yıllar çalıştığını vurgulayarak, “Hem kitap hem sinema yaptım. Bu sinema çok pahalı. Zira o sinemadaki insanların birçok artık ne yazık ki gözlerini hayata kapadı, Tarık Dursun Kakınç üzere. O da 1930-1940’larda benim çocukluğumdaki sinemaları anlatmıştı. Artık büsbütün müze olacak inşallah, İzmir Büyükşehir Belediyesi orayı aldı. Yıldız Sinemasını o vakitler çektim. Yıkılmadan, bozulmadan evvel birçok sinema salonunu çekmiştim. Bunlar çok kıymetli. Bugüne kalıyor. Belgesel sinema o denli. Ortada kısa sinemalar de yaptım.” tabirlerini kullandı.
Makal, son projesine ait, “(Ernest) Hemingway, 1922-1923’te İstanbul’da bulunduğu yıllarda, buraya özel misyonlu olarak gönderiliyor. Kurtuluş Savaşını takip etmek maksadıyla Paris’ten geliyor. Onun bulunduğu konutla, Kurtuluş Savaşı’nı nasıl gördüğünü anlatan bir belgeseli Kültür ve Turizm Bakanlığına önerdim. Şayet proje kabul olursa onu çekeceğim.” dedi.
Oğuz Makal, belgesel ve kurmacanın ehemmiyetine işaret ederek, şöyle konuştu:
“Bir kıssa kurmak, bir dünyayı insanlara açmak… Bir açıdan aslında evvel kendini, sonra diğerlerini açıyorsun. Sinema aslında bu. Sinema görsel konuşma, yansıtma sanatı. Bunu natürel ki sinematografi ile yani sinema lisanını kullanarak yapıyorsun. Sinemanın kendine mahsus lisanını, anlatım ögelerini, ışığı, gölgeyi, lensleri, çerçeveyi, vb. bütün bunları kullandığında sinema oluyor. Hatta ben son kere bu değişimlerden dolayı şunu söyledim; Günümüzde artık sinema bir tasarım sanatı oldu. Öbür bir şey oldu A’dan Z’ye.”
Reklamlarda 30-40 saniyede bir kıssanın süratlice aktarıldığını ve çocukların bunları izleyerek büyüdüğünü vurgulayan Makal, sürat ve Amerikan sinemalarında görülen hareketin sinemadaki lisanı değiştirdiğini vurguladı.
“Melodramlarda bile artık dijitalin büyük yararı oluyor”
Makal, sinemada dijital devirde yaşanan lisan değişikliğine işaret ederek, “Çok da faydaları oldu. İşleri çok kolaylaştırıyor. Mesela fantastik sinemaya çok katkısı oldu. Avatar diye bir sineması 30-40 yıl evvel düşünemezdiniz. Esasen (James) Cameron da uzun müddet düşündü. Fikir çok eskiydi. Fakat dijitalle yapabileceği çağ geldiğinde yaptı. Bu türlü birçok fantastik ve bilim kurgu sineması, klasik ve melodramlarda bile artık dijitalin çok büyük yararı oluyor.” dedi.
Türkiye’deki bilim kurgu sinemalarına de değinen tarihçi, “İlk Batman sinemasını de biz yapmışız. O vakit çizgi romanlar vardı, Zagor üzere. Bunları da biz yapmışız. Çok farklı aslında. Ömer Lütfi Akad’ın ‘Görünmeyen Adam’ diye bir sineması var. Nitekim, oradaki adam görünmüyor. Bir el her şeyi hallediyor, cinayetleri işliyor. Bu çeşit deneysel şeyler var. Lakin bilim kurgu daha çok bilimin geliştiği ülkelerin, ABD üzere bilime yakın ve yatkın ülkelerin yahut Avrupa’daki kimi ülkelerin sineması olarak düşünülüyor.” değerlendirmesinde bulundu.
Oğuz Makal, farklı tiplerde sinemalar yapılması gerektiğine dikkati çekerek, “Biz daha çok gerçekçilik temeline dayalı, insan, tabiat ve toplum ilgileri üzerinden bir şeyler söyleyen, söylemeye çalışan sinemalarda sahiden çok başarılıyız.” diye konuştu.
Türk sinemasında 1990’lardan sonra çok şeyin değiştiğini söyleyen Makal, şunları kaydetti:
“Benim de içinde bulunduğum sinema okullarının sayısı çoğaldı. Oralardan çıkan pek çok direktör oldu. Mesela Ümit Ünal, Semih Kaplanoğlu benim öğrencilerimdi. Ömer Uğur, Yüksel Aksu. Bunlar bizim birinci devrimizden öğrencilerimiz. Bir tarafta sinema eğitimi alan gençler kesime girdi. Teknik gelişti. Bilhassa Mimar Sinan Üniversitesinin sinema enstitüsünden çok düzgün manzara direktörleri çıktı. Onu unutmamak gerekiyor. Dijital bir evreye girildi. Dijital kameraların çıkması işleri çok kolaylaştırdı hem çekimde hem kurguda. Evvelce o kadar hantaldı ki.”
Makal artık Yeşilçam sinemasının kalmadığını kelamlarına ekleyerek şöyle devam etti:
“İnsana daha yakından bakan, aile sorunları, ailedeki yaşantı, ruhsal sıkıntılar, bayan erkek münasebetleri… Mesela 1990’lara gerçek bayanları anlatan çok hoş sinemalar yapıldı. Gençlerin kıssalarını anlatan sinemalar yapılmaya başladı. Çok eski yıllarda göç üzerine birkaç sinema vardı. Onların sayısı çoğaldı. Bu çeşit toplumsal değişiklikleri saptayan sinemalar başladı. Aileler sinema salonlarından çekildi. Onun birçok etkeni var. Onlara yönelik daha farklı sinemalar yapılması gerekti. Öteki taraftan dünyada da çok kıymetli değişiklikler oldu 1990’lı yıllarda. İran’da yeni İran sineması çıktı, ‘Bunların kıssası olmaz, kıssası anlatılmaz.’ denilen her şeyin öyküsü anlatılmaya başlandı. ‘Arkadaşımın Meskeni Nerede?’ isimli sinema, küçük bir çocuğun geçirdiği ezayı anlatıyor. ‘Bu sinema olur mu?’ diyorsun lakin mükemmel bir sinema oluyor. İran sineması minimalist. Her mevzuda beşere ve insanın problemlerine yaklaşan sinemalar yapmaya başladı. Alışılmış bundan büyük bir ses çıktı. Hatta İranlı bayan sinemacılar çıktı. Onlar da çok hoş sinemalar yaptı. İranlıların sıkıntılarına yönelik sinemalar yapıldı. Jafar Panahi’nin Çember sinemasında olduğu üzere. Güney Kore’de tıpkı biçimde sinemalar çıkmaya başladı. Birçok ülkede beşere, topluma, etrafa, siyasete farklı bakan filmler çıktı.”
Türkiye’de de 1990’lardan sonra başarılı genç nesil sinemacılar çıktığını kaydeden Makal, “Sadece Nuri Bilge Ceylan değil. Bugün baktığınız vakit, isim vermeyeyim, nitekim çok kıymetli, sinemaları değişik şenliklerde ödül alan, birinci sinemalarını yapmasına rağmen çok başarılı senaristler çıktı.” sözlerine yer verdi.
Makal, Türk sinemasındaki değişime ait de, “Yeni bir Türk sinema dalgası var. Hani Fransız yeni dalgası nasıl olduysa. Bu birbirine de yansıyor, tesir ediyor. Herkes ben de yaparım.’ diyor. Bu çok hoş bir şey. Aslında akıllı telefonlar işleri de çok kolaylaştırdı. Onlarla bile artık sinema yapılıyor. Çok hoş ses alınabiliyor. Eskisi üzere değil. Büyük yapımlara gerek kalmıyor. Sinema hayatın içerisinde çok değerli, değiştirici bir rol oynuyor.” diye konuştu.
Çağan Irmak imzalı “Babam ve Oğlum” sinemasının elde ettiği muvaffakiyete işaret eden tarihçi, “Eğer inandığınız şeyi, samimi, içten, palavrasız bir formda aktarırsanız, kitle bunun farkına varıyor ve bundan çok büyük zevk alıyor. Sinemanın kitleyle buluşmasının tahminen en temel sebebi bu samimiyet ve içtenlik diye düşünüyorum.” dedi.
Oğuz Makal, sinemanın artık 7. sanattan da öte olduğunun altını çizerek, “Zaten hayatımızın temel ögelerinden biri oldu. Benim asıl söylemek istediğim şu: Hepimiz sinemalar yapalım. Elimizdeki kameraları kullanarak, kendi öykülerimizi, hislerimizi anlatmanın yollarını bulalım. Çok öykü anlatmak, çok roman yazmak üzere. Bunların içinde kimileri alışılmış ki fark edilecektir. Hiç beklemediğimiz sonuçlar alacağımızı düşünüyorum.” diyerek kelamlarını tamamladı.
