Ümit Aykut Aktaş
Kerem Işık, 2012 yılında ikinci öykü kitabı ‘Toplum Böceği’ ile “Günümüz dünyasının can alıcı toplumsal problemlerini irdeleyen, yerleşik biçim ve sonları tartışan yenilikçi arayışlarla kaleme aldığı hikayeleri ile kendine mahsus bir hikaye dünyası oluşturduğu” gerekçesiyle 25. Haldun Taner Hikaye Ödülü’nü kazanmıştı. 2015 yılında da ‘Iskalı Karnaval’ adlı öykü kitabı yeniden birebir yayınevinden yayımlanmıştı. Müellif tam beş yıl ortadan sonra bu sefer bir roman ile, ‘Dünyanın Güçlü Tarafı’yla karşımızda. Hikayelerinde okumaya alışkın olduğumuz lisan cambazlıklarını, ironik soluğu ve sessel çağrışımları en azından bu kitabında bırakmış görünüyor müellifimiz.
‘Dünyanın Güçlü Tarafı’ sıklıkla; gerçek, anı, bellek, unutma, hatırlama kavramlarını sorgularken, belleğin yerle ve şahıslarla bağını, romandaki karakterlerin de hayatla baş etme reflekslerini, fragmanlar halinde aktarmaya çalışıyor. Olay kurgusundan çok karakterlerin zihin akışlarıyla var olan bir metinle karşı karşıyayız. Pek çok muharrir ve direktörün bu kritik problemle ilgili söylemiş olduğu kimi kelamlar geliyor aklıma:
“Kimse kimseyi unutmuyor lakin asla karşı tarafın istediği biçimde hatırlamıyor.” Tezer Özlü
“Kimin nasıl bir anısı haline geleceğimizi hiçbirimiz bilemeyiz.” Bilge Karasu
“Anılar aslında sandığımızdan çok daha kurgusal.” Irvin D. Yalom
“Geçmiş, kendimize anlattığımız hikâyelerdir.” “Her” sinemasından alıntı
Dünyanın Güçlü Tarafı’nda ise bellek ve anılar;
“Anılar sadık bir av köpeğinden farksızdır. Onları ne kadar uzağa gönderirsek gönderelim eninde sonunda kesinlikle geri dönüp lisanları bir karış dışarıda okşanmayı beklerler.”
“Belleğin şaşırtan ve ancak durup düşünmeden kabullenilmesi mümkün olmayan bir kaypaklığı vardır” cümleleriyle tanımlanmaya çalışılmış.
İzmir’in İkiçeşmelik semtindeki Agora’da yürütülen arkeolojik hafriyatlar, öykünün merkezini oluşturuyor. Ana karakterimiz arkeolog olan Aylin. Mahallî bir gazetede yazı dizileri hazırlayan Yunus ise Aylin’in erkek kardeşi. Aylin’in ebeveynleriyle düşünceli bir münasebeti olmuş geçmişte. Ebeveynleriyle kurduğu sevgi alakası sonraki yaşantısının rotasını da belirlemiş. Babasını çok erken kaybetmesi, annesinin de tüm sevgi ve ilgisini küçük kardeşi Yunus’a yöneltmesi daima geçmişi sorgulamasına neden oluyor. Fotoğraf sanatına tutkun olan Yunus, manzaralarla gerçeklik ortasındaki ilgiyi sorgularken, günlerini Kemeraltı etrafında fotoğraf çekerek geçiriyor. Aylin’e saplantılı bir formda tutkun olan Atılgan, baskıcı bir babanın tek çocuğu. Atılgan’la birlikte katıldıkları avda, kazaya kurban giden Anıl ise Aylin’in eski erkek arkadaşı. Bir de babasından kalan mandırayı işleten Şehsuvar var ki Anıl’ın ağabeyi. Anıl birebir vakitte kitaptaki tüm karakterlerin de kesişim noktası.
Dünyanın Güçlü Tarafı, Kerem Işık, 176 syf., Yapı Kredi Yayınları, 2020.
Kitaptaki en büyük lanet ise hatırlama olsa gerek, karakterler varoluş arayışlarını kimi vakit inkârla, bastırmayla mümkün kılmaya çalışıyorlar.
Sözgelimi psikiyatri unutmadan çok, bastırmayı öne çıkarıyor ve unutulup bastırılmaya çalışılan her ne var ise gün gelip karşınıza dikiliveriyor. Romanda Aylin’in deneyimlediği psikoterapi seanslarında; kişinin anlamlandıramadığı kelama dökemediği şeyi dinleyip yeni bir sembolle kelama dökmesi kelam konusu. “Suzan Hanımla psikoterapi seanslarını kendine yesyeni bir kimlik inşa etme noktasına vardırmıştı, neredeyse büsbütün kurgusal bir karakter yaratmıştı. Öykülerini süsleyip şaşkınlık verici ayrıntılarla eklemeyi de ihmal etmiyordu.” Burada işlenen psikoterapi seanslarında bastırma duygusu kaldırılıp yerine sembolize etme tercih edilmiş görünüyor. Zati Aylin de bir noktadan sonra yaşadıklarını değil, kurguladıklarını anlatmaya başlıyor terapistine.
Aylin: “Aylin, vakit içinde sezgilerine güvenmeyi öğrenmişti. Toprağın altında yatan bölük pörçük anıların ortasında ulaşması gereken bir hakikatin gizlendiğine dair saplantılı fikri de işte bu türlü bir sezgiydi.”
İtiraf etmeliyim ki, birden fazla yerde karakterlerin ve dış anlatıcının, hislerinin, tespitlerinin, felsefi çıkarımlarının, atmosferin ve olay örgüsünün önüne geçtiği yerlerde, Berger ya da Kundera denemelerinin içinde olduğumu ya da bir çeşit felsefi roman içerisinde yolu bulmaya çalıştığımı hissettim. Bu bana keyif verse de metnin sizinle boğuşan güç bir yanı olduğu gerçeğini de değiştirmiyor şüphesiz.
Sayfalar ilerledikçe İkiçeşmelik civarında herkesin yakındığı iç külfetlerine, Aylin’in çalıştığı hafriyat alanındaki olağandışı şeylerin neden olduğunu düşünmeye başlıyor beşerler.
“İnsanlar hatırlamaları gereken şeyleri unutuyor, unutmaları gereken şeyleri hatırlıyor. ”
Geçmiş, şimdiki vakte sızıyor esasen gelecek de bir bekleme salonundan ibaret.
“Hatırlanan anılar yarım yamalaklaşır. Algıyla bağları kopar, şimdiki vakte bağlanarak er ya da geç birkaç sözcüğe dönüşü verir.”
“Bir insanın sonu ne vakit gelir? Öldüğünde mi, yoksa o bireyle ilgili güzel ya da makûs son anılar da geride kalanların zihinlerinden silindiğinde mi?”
Zihin ortadaki boşlukları kendi öğrenilmiş ezberlerine nazaran dolduruyor. Tıpkı oburunun anısını kendi anımız olarak hatırlamamız üzere. Geçmişle yüzleşilemiyor zira bıraktığınız yerde durmuyor. Hatırlamakla hatıra farklı şeyler. Kitapla birlikte anlatıcının zihnine giriyoruz o da yetmiyor ve hâlâ eşelemeye devam ediyoruz. Felsefi sorgulamaların metne yedirildiği, deneme hatta felsefi bir roman ortası bir geçişkenlik kelam konusu ‘Dünyanın Güçlü Tarafı’nda. İyilik-kötülük nedir, güç nedir, hatırlamak, hafıza güç müdür yoksa güçsüzlük mü, sorularına ve varoluşumuza dair önemli cevaplar arayan âlâ çalışılmış bir metin olduğunu pek çok yerinde hissettiriyor.
Kerem Işık’ın romanı, gayret gösteren bir okur istiyor; kitap Janus’un bakışından, Kertesz, Platon, Holderlin, Schwartz, Kierkegaard, Hegel, Masaccio, Yunan mitolojisinde Hades’in yönettiği ölülerin bulunduğu yeraltının kapısında bekçilik yapan üç başlı köpek Cerberos ve Amphionun lirine kadar sayısız gönderme ve metaforla döşeli.
‘Dünyanın Güçlü Tarafı’ en ücra yerlerine kadar İzmir’i gezdiriyor bize: Tarihi Hamam, Bakırçay’daki mezarlık, Kemeraltı’nın daracık sokakları, Veysel Çıkmazı, Kızlarağası Hanı, Kestane Pazarı, İkiçeşmelik, Tilkilik, Esnaf Lokantaları, Mirkelam Han… Adım atmadık yer bırakmıyoruz.
Yunus: Yıkılmak üzere, terkedilmiş, çürümeye yüz tutmuş binaları fotoğraflıyor, öncesinde de eski model Leica’sı ile o sokaklarda pişmiş zati. Yunus gelip geçiciliğin yılmaz kayıtçısı.
“Fotoğraflar birinci sınıf anı yutuculardı.”
“İnsanı tahakküm altına alan ebediyetten uzakta ve şimdinin acizliğinde kırılgan bir özgürlük alanı açıyordu. Kadrajda dondurulan an, takkeli, sakallı adam sonsuza kadar sigarasından nefesler almaya devam edecek, sonsuza kadar elinde tuttuğu o fotoğraf karesine sıkışıp kalacak.”
“Yunus içinde yaşadığı çağa yavaşlığıyla hakaret ediyordu. Hareketlerindeki uyuşukluk, bakışlarındaki donukluk ve konuşmaya başlamadan evvelki uzun sessizlikleri onu çağdaş insanın seyirlik objesi, eski çağ buluntularının sergilendiği müzelerde ziyaretçilerin önünde en fazla vakti geçirdiği tuhaf mermer heykellerden farksız kılıyordu.”
Angelopulos’un sinemalarındaki vakit birebir hayatın vaktidir, tıpkı Yunus’un yakalamaya çalıştığı vakit üzere. Halbuki bizim daima bir yerlere ivedilikle yetişme telaşımız vardır ve yakalayamayız tarz metot geçenleri. Sürat hazzı öldürür. Durmaksızın hızlanan bu çağda, dünyayı ve tek tek içindeki insanları yerinde tutan şeyse bizatihi suratın kendisidir.
“Dünyayı kolaylaştırmak, onu bezdirici bir tekrarlar silsilesinin içine hapsetmek isteyen insanın icadıdır tarih.” Yunus’un dünyayı tanımlamak için durduğu yer itibariyle kendime en yakın bulduğum karakter olduğunu söyleyebilirim.
Atılgan: Babadan kalan nalbur dükkânını büyütmüş ancak güçlü bir baba figürünün gölgesinde eziliyor. Hakkını vermesinin beklendiği isminin tartısı altında eziliyor. Bu karakterin hayatı güç istikrarlarıyla bezeli lakin bisiklete binmeye bayılacak kadar da şık tıpkı vakitte.
“Bellek kurbana doymayan amansız bir yasa-koyucudan farksızdı.”
“Bazen babalar çocukların suçluluk duygusudur.”
“Parça bütünden kıymetlidir. Gerçeğe lakin eksiltme yoluyla ulaşılabilir.”
Romandaki karakterler skalasında kendime en uzak bulduğum karakterin Atılgan olduğunu da söylemeden geçemeyeceğim.
Şehsuvar: Dünyanın sonunun yaklaştığına dair tuhaf bir saplantısı var. Babasından kalan Havra Sokağı’ndaki mandırayı işletiyor. Kendine ilişkin inançlı bir bölge oluşturabilmenin yolunu bunaltıcı tekrarlarda buluyor. Beyninde bir radyonun ana haber bülteni üzere parazitli sesler dolanıyor; cinnet geçiren beşerler, bayan cinayetleri, mülteci dramları, canlı bombalar… “Beyni her akşam farklı farklı radyoların ana haber bültenlerini çeken güçlü bir alıcıya dönüşüyordu.” Durmaksızın insanların yüzlerinde berbatlığın izlerini arıyor Şehsuvar. Sıklıkla Fark etmez diyor, fark etmez… Neredeyse altmış yıllık mandıradaki emektar tartının başında peynir tartarken vazgeçmenin bir fazilet olduğuna inanıp buna nazaran davranıyor. “Kelimeler yük hayvanlarından farksızdır. Her biri, sayısız insanın önyargısını taşır.”
“Kaygı varış noktasından çok hareket noktası üzere.”
Anıl: Hepimizin bir soru işareti içine doğduğunu söylerdi. O denli değil mi?
“Zamanla hafızanın da tıpkı suya atılan ekmek üzere şiştiğini söyledi.”
“Dünyanın Güçlü Tarifi” ise şu olmalı; her anlatışımızda ekleyerek büyüttüğümüz anılarla, geriye dönüp baktığımızda giderek bulanıklaşan gerçekliği aramaktan hiç vazgeçmeyeceğiz, kefareti çok ağır olsa da…
Ve hepimizin kılavuzu da o denli görünüyor ki zaman…
