Açık kaynak (open source), yazılım dünyasında son derece değerli bir kavram olarak ortaya çıkmış, yıllar içinde dijital dönüşümün temel taşlarından biri haline gelmiştir. Basitçe söz etmek gerekirse açık kaynak, bir yazılımın kaynak kodunun herkes tarafından erişilebilir ve değiştirilebilir olduğu bir modeldir. Bu yazılım modelinde, yazılımın sahibi yahut geliştiricisi kaynak kodunu paylaşır ve diğer bireyler ya da topluluklar bu kodu inceleyebilir, değiştirebilir ve tekrar dağıtabilir. Açık kaynak yazılım, bu özellikleriyle klasik kapalı kaynak yazılımlardan ayrılır; zira kapalı kaynak yazılımlarda kodlar saklı tutulur ve sadece yazılımın sahibi yahut lisanslı kullanıcılar tarafından kullanılır.
Açık kaynak yazılımın temelinde özgürlük, şeffaflık, işbirliği ve paylaşım üzere kıymetler yatar. Bu yazılım modeli, bilhassa 1990’lardan itibaren büyük bir gelişim göstermiş ve bugün dünya çapında pek çok projede yaygın olarak kullanılmaktadır. Web tarayıcılarından işletim sistemlerine, veritabanlarından bulut platformlarına kadar birçok yazılım ve teknoloji altyapısı açık kaynak ideolojisiyle geliştirilmiştir.
AÇIK KAYNAK TERİMİNİN KÖKENİ VE BİRİNCİ KULLANIMI
Açık kaynak kavramı, aslında yazılım dünyasında özgür yazılım hareketiyle direkt temaslıdır. Özgür yazılım (free software) hareketi, yazılımın özgürce kullanılabilir, dağıtılabilir ve değiştirilebilir olması gerektiğini savunan bir ideolojidir. Bu hareketin öncüsü Richard Stallman, 1983 yılında GNU Projesi’ni başlatarak, özgür yazılımın temellerini atmış ve kullanıcıların yazılımlar üzerinde tam denetim sahibi olmasını savunmuştur.
Bununla birlikte, “açık kaynak” terimi, özgür yazılım hareketinden bağımsız olarak birinci sefer 1998 yılında ortaya atılmıştır. Tabirin mucidi, Amerikalı bir yazılım geliştirici ve açık kaynak savunucusu olan Eric S. Raymond’dır. Raymond, Netscape Communications Corporation’ın tarayıcı kaynak kodunu açma kararı aldığı periyotta, “açık kaynak” terimini ortaya atarak, bu yeni yazılım geliştirme modeline daha geniş bir kabul kazandırmayı hedeflemiştir. Raymond ve birtakım başka açık kaynak savunucuları, “özgür yazılım” teriminin yanlış anlaşılmalara yol açabileceğini düşünmüş ve daha tarafsız bir terminoloji arayışına girmişlerdir. “Özgür yazılım” İngilizce’de “free software” olarak isimlendiriliyordu; lakin bu terim, hem “özgür” (freedom) hem de “bedava” (gratis) manalarına gelebiliyordu. Bu nedenle, yazılımın ücretsiz olup olmadığına dair baş karışıklıklarını önlemek gayesiyle “open source” (açık kaynak) terimi tercih edilmiştir.
1998 yılı Şubat ayında bir küme geliştirici ve yazılım savunucusu, Kaliforniya’da bir ortaya gelerek Açık Kaynak Teşebbüsü’nü (Open Source Initiative, OSI) kurdular. OSI’nin temel hedefi, açık kaynak yazılımın tarifini netleştirmek, bu modelin avantajlarını anlatmak ve daha fazla yazılım geliştiriciyi bu ideoloji etrafında bir ortaya getirmekti. Eric S. Raymond ve Bruce Perens üzere isimler, OSI’nin kurucu üyeleri ortasında yer alıyordu.
AÇIK KAYNAK VE ÖZGÜR YAZILIM ORTASINDAKİ FARKLAR
Her ne kadar açık kaynak ve özgür yazılım kavramları birbirine çok yakın olsa da, felsefi açıdan kimi farklılıklar barındırmaktadır. Özgür yazılım hareketi, yazılımın kullanıcıya azamî özgürlük sağlamasını öncelikli tutarken, açık kaynak yaklaşımı daha pragmatik bir bakış açısına sahiptir. Açık kaynak, yazılım geliştirme sürecini daha verimli ve işbirliğine dayalı hale getirirken, yazılımın özgür olup olmadığına dair katı bir duruş sergilemez. Yani, açık kaynak yazılımlar ticari olarak da dağıtılabilir ve kullanılabilir; burada değerli olan kaynak kodun şeffaflığı ve erişilebilirliğidir.
Bu iki yaklaşım ortasındaki farkları en yeterli açıklayan isimlerden biri de Richard Stallman’dır. Stallman’a nazaran özgür yazılım hareketi, etik ve ahlaki bir temele dayanırken, açık kaynak daha çok pratik yararlar üzerine odaklanmıştır. Stallman, özgür yazılımın kullanıcı haklarını savunurken, açık kaynak savunucularının bu hakları geri plana atarak daha ticari bir yaklaşım sergilediğini düşünmektedir.
AÇIK KAYNAK HAREKETİNİN GELİŞİMİ VE YAYGINLAŞMASI
Açık kaynak hareketi, 2000’li yıllardan itibaren büyük bir süratle gelişmiş ve dünya genelinde pek çok büyük teknoloji firmasının da dayanağını almıştır. Google, IBM, Microsoft, Red Çizgi üzere dev firmalar, açık kaynak projeleri destekleyerek bu hareketin daha da büyümesine katkı sağlamıştır. Bilhassa Linux işletim sistemi, açık kaynak dünyasının en bilinen muvaffakiyet hikayelerinden biri olarak öne çıkmaktadır. Linus Torvalds tarafından 1991 yılında geliştirilen Linux, bugün dünya genelinde milyonlarca sunucu ve bilgisayar tarafından kullanılmaktadır.
Açık kaynak yazılımların avantajları saymakla bitmez. Geliştiricilerin dünya çapında işbirliği yapmasına imkan tanır, yazılımların kusurlarını süratle düzeltir ve daha inançlı, kararlı yazılımlar ortaya çıkar. Ayrıyeten, yazılımların maliyeti düşer ve küçük işletmeler ya da ferdi kullanıcılar için büyük avantajlar sunar.
