Afazi, edinilmiş bir nörojenik lisan bozukluğu olup, ekseriyetle beynin sol yarım küresindeki bir hasar sonucunda ortaya çıkar. Beyindeki bu hasar, inme (felç), baş travması, beyin tümörü, enfeksiyon ya da nörodejeneratif bir hastalık (örneğin primer progresif afazi) üzere çeşitli nedenlerle oluşabilir. Beyindeki hasarın çeşidi, yeri ve büyüklüğü; afazinin şiddetini ve tipini belirlemede değerli rol oynar.
Afazi, kişinin daha evvel edinmiş olduğu lisanı manaya, tabir etme, okuma ve yazma maharetlerini farklı seviyelerde etkileyebilir. Bu nedenle afazi, sırf konuşma bozukluğu değil; tüm lisan sisteminin etkilenmesiyle sonuçlanan kapsamlı bir bağlantı bozukluğudur.
Afazinin Temel Belirtileri
Afazi farklı formlarda ortaya çıkabilir ve şu dört temel alanda bozulmalar görülebilir:
Kişinin kendisini söz etmesi: Kişi gerçek sözcükleri bulmakta zorlanabilir, cümle kurarken takılabilir, bazen anlamsız ya da uygun olmayan sözler kullanabilir.
Yazılı tabirler: Yazılı anlatımda imla, dilbilgisi ve sözcük seçimi meseleleri görülebilir.
Dili manaya: Kişi karmaşık yönergeleri ya da süratli konuşmaları anlamakta zorlanabilir.
Okuduğunu manaya: Okunan metni anlamakta zahmet yaşanabilir.
Afazinin Türleri
Afazi, kişinin konuşma akıcılığına nazaran genel olarak ikiye ayrılır:
Akıcı Afazi: Kişi konuşur, lakin söyledikleri çoklukla mana açısından bozulmuştur. Manalı içerik azdır.
Tutuk Afazi: Kişi manalı sözleri seçebilir, lakin cümleleri yavaş, kısıtlı ve efor gerektirerek üretir.
Her iki tıbbın de birçok alt tipi vardır (örneğin Broca afazisi, Wernicke afazisi, küresel afazi gibi). Lakin birtakım bireyler bu sınıflamalara tam olarak uymayabilir. Münasebetiyle her bireyin durumu kişisel olarak değerlendirilmelidir.
Afazide Düzgünleşme Süreci ve Etkileyen Faktörler
Afazide düzgünleşme süreci şahıstan şahsa farklılık gösterir. Düzgünleşme süreci aşağıdaki faktörlerden etkilenebilir:
Afazinin başlangıçtaki şiddeti
Beyin hasarının yeri ve boyutu
Kişinin yaşı ve genel sıhhat durumu
Sosyal takviye düzeyi
Dil ve konuşma terapisine erken ve ağır katılım
Psikolojik durum (örneğin depresyon varlığı)
Yapılan araştırmalar, afazinin şiddetinin vakitle azalabileceğini, kişinin bağlantı hünerlerinde değerli gelişmeler kaydedilebileceğini göstermektedir. Lakin bu gelişimin en güçlü destekçisi lisan ve konuşma terapisidir.
Dil ve Konuşma Terapisinin Afazideki Rolü
Afazi tanısı alan bireylerin hayat kalitelerini artırmak, yine bağlantı kurmalarını sağlamak ve toplumsal hayata iştiraklerini desteklemek hedefiyle lisan ve konuşma terapisi vazgeçilmezdir.
Dil ve konuşma terapistleri:
Bireyin güçlü ve zayıf istikametlerini kıymetlendirir,
Kişiye özel terapi maksatları belirler,
İfade edici ve alıcı lisan hünerlerini yine kazandırmaya yönelik çalışmalar yapar,
Alternatif irtibat yolları (jestler, fotoğraflar, teknolojik destekler) öğretir,
Aileyi ve bakım verenleri sürece faal olarak dahil eder.
Bilimsel araştırmalar, erken periyotta başlanan ve nizamlı sürdürülen lisan ve konuşma terapisinin, afazinin tesirlerini manalı biçimde azalttığını ve bireyin bağımsızlık seviyesini artırdığını göstermektedir.
Afazi ve Toplumsal Yaşam
Afazi sadece bireyin lisan maharetlerini değil, ruhsal sıhhatini ve toplumsal bağlantılarını de etkileyebilir. Birçok kişi afazi sonrasında:
Sosyal ortamlardan çekilmeye başlayabilir,
Kendini izole hissedebilir,
Anlaşılamama korkusu yaşayabilir.
Bu nedenle terapi yalnızca lisan değil; bireyin kendine olan itimadını yine kazanmasına, topluma katılmasına ve duygusal güzelleşmesine de katkı sağlar.
Afazi ile Hayat Mümkün, Dayanak Şart
Afazi, önemli bir bağlantı bozukluğu olabilir; lakin sırf bir son değil, birebir vakitte bir başlangıçtır. Uygun dayanakla bireyler yine konuşmayı, anlamayı ve bağlantı kurmayı öğrenebilir. Bu süreçte lisan ve konuşma terapisi, bireyin en güçlü yol arkadaşıdır.
Unutmayın: Afazi tanısı bir “iletişim kaybı” değil, “yeniden bağlantı kurma seyahatinin başlangıcıdır”.
