Dr. Ferit Belder, 7 Ekim ataklarının bundan 50 yıl evvel gerçekleşen “Yom Kippur”la benzerlikleri ve farklılıklarını, Filistin ve İsrail cephesinde ne manaya geldiğini AA tahlil için 3 soruda kaleme aldı.
“Yom Kippur”la benzerlikleri ve farklılıkları nelerdir?7 Ekim taarruzları, 1973’te Mısır ve Suriye’nin ani bir hareketle başlattıkları ve savaşın birinci periyotlarında kıymetli ilerleme kat ettikleri ‘Yom Kippur’ savaşının 50. yılında gerçekleşti. Hem sürpriz ve kapsamlı bir hücum oluşu hem de İsrail’e yaşattığı şok açısından 7 Ekim akınları 1973 Yom Kippur Savaşı ile birtakım benzerlikler gösteriyor. Buna rağmen bu iki olayı birbirinden ayıran bariz farklar bulunuyor. Birinci olarak 1973’te savaşan taraflar devletlerdi. Bugün misal bir güç simetrisi ve nizamlı ordular yerine Hama ve İslami Cihad üzere devlet dışı aktörleri sahnede görüyoruz. Bununla ilişkili olarak Mısır’ın 1973’teki askeri ilerlemesinden ve toprak denetiminden farklı olarak Hamas stratejik bir ilerleme yerine toplu bir hücum ile can kayıplarını artırma ve rehin alma odaklı bir atak gerçekleştirdi.
Mısır’ın bilakis Hamas’ın belli bir toprak kesimini ele geçirip denetim etmek üzere bir imkanı, kabiliyeti ya da dileği olmadığı görülüyor. 1973’te bilhassa Mısır’ın hedef ve gayeleri epey netti. Kısmi bir muvaffakiyet ile sonuçlanan harekatın sonrasında barış süreci başlamış ve Mısır, savaştan birkaç yıl sonra 1979’da İsrail’i tanıyan birinci Arap devleti olmuştu. Bu tarafıyla 1973 Savaşı’nın barışa yönelik yolu kapatmadığı söylenebilir. Hamas’ın gayeleri sonlu ve muhakkak bir aksiyon planının olmaması ve sivilleri de amaç alması ‘7 Ekim saldırılarının’ tarafları barış sürecine zorlama ihtimalini olanaksız kılıyor. 1970’lerde Filistin problemi, Mısır açısından İsrail ile alakalarının merkezinden koparmak istediği bir bahis haline gelmişti. Hamas’ın ise bu türlü bir amaç ya da isteği yok. Hamas’ın şahsen Filistinli siyasal bir aktör olması, Mısır’ın aksine Filistin davasının merkezine, hatta liderliğine yöneldiğini gösteriyor. Bu açıdan 7 Ekim taarruzları Hamas’ın Filistin hareketi içerisindeki rolü ve tesiri açısından da yeni bir sürece işaret ediyor.
Filistin hareketi için ne söz ediyor?7 Ekim hücumları Gazze’de organize edildi ve Hamas’ın liderliğinde, İslami Cihad’ın takviyesi ve iştirakiyle gerçekleştirildi. Buna rağmen Ramallah idaresi birinci açıklamalarında atakların Filistinlilerin kendi mukadderatını tayin hakkının gasp edilmesinin sonucu gerçekleştiğinin altını çizerek Filistinli kümeler ortasında mümkün bir ayrımın önünü kesti. Hamas’ın aldığı bu inisiyatif, İsrail-Filistin sıkıntısının tarihi açısından en son halkayı temsil eden Mayıs 2021 olaylarından da bir farklılık gösteriyor. 2021 yılının mayıs ayında Kudüs etrafındaki Pir Cerrah mahallesinde başlayan politik mülkiyet davaları ve sonrasında Filistinliler ile yerleşimciler ortasında patlak veren, evvel Kudüs ve Batı Şeria’ya, sonrasında ise İsrail’in ‘Arap- Yahudi şehirlerine’ sıçrayan toplumlararası şiddet olayları Filistin aktivizminin aktörlüğünü Gazze’den uzaklaştırmıştı. Zira Gazze’nin, Batı Şeria, Kudüs ya da İsrail’in Arap-Yahudi kentlerine kıyasla ‘homojen’ yapısı bu tipten hareketlenmeleri mümkün kılmamıştı. Gazze’deki aktivizm, 2018 Büyük Dönüş Yürüyüşü örneğinde olduğu üzere işgalin ve ablukanın verdiği mahrumluk ve öfkenin mobilize edilmesi halinde tezahür etmişti. Batı Şeria ve Kudüs merkezli, kendisini ‘yerleşimcilik’ aykırısı konumlandıran bu yeni aktivizmin Ramallah tarafından mobilize edilen ya da yönlendirilen bir hareket olmadığının da altını çizmek gerekir.
Bu bakımdan 7 Ekim hücumlarını Hamas açısından Gazze’nin yanı sıra Kudüs ve Batı Şeria’daki tesirini artırma ve Filistin hareketinin liderliğini ele alma adımı olarak okuyabiliriz. Hamas’ın davetleri şu ana kadar sonlu bir cevap bulsa da Hamas’ın bu istikametteki atılımının İsrail’in Gazze ve Batı Şeria’daki askeri operasyonlarıyla dinamik bir ilgi içinde olduğunu vurgulamak gerekir. Bu istikametiyle bu atağın nereye evirileceğini görmek için şimdi erken. Fakat Gazze’deki mevcut kurallar içerisinde İsrail ile daha sert bir uğraş isteyen ve bu tarafıyla vakit zaman Hamas liderliğine meydan okuyan İslami Cihad’ın Hamas’ın yanında faal olarak yer alması Hamas’ın siyasal aktör seviyesinde Gazze’deki pozisyonunu pekiştirdiğini gösteriyor.
İsrail siyasetine tesiri nedir?7 Ekim ataklarının İsrail’e tesirini 3 başlıkta toplamak mümkündür: Formel siyasete tesiri, siyasal-toplumsal düşünüşe tesiri, çok sağa tesiri. Bilhassa son bir yılda yargı düzenlemeleri protestolarıyla önemli bir baskı altında olan ve peş peşe yapılan seçim süreçlerinde daha evvel siyasal yelpazenin yasal çemberinde yer almayan çok sağcı aktörlerle işbirliği yaparak inisiyatif alma kabiliyetini büyük ölçüde yitiren Netanyahu için bu akınlar büyük bir darbe oldu. Her ne kadar ‘ulusal birlik’ telaffuzları, 7 Ekim Cumartesi protestosunun süratli bir biçimde iptal edilmesi örneğinde görüleceği üzere yargı ıslahatına karşı protestoların durması, güvenlikçi ve sağcı telaffuzun taban kazanması üzere münasebetlerin Netanyahu’nun elini güçlendirebileceği üzere bir önerme mevcut olsa dahi Netanyahu’nun bu ölçekte bir güvenlik kriziyle baş etmenin gerektirdiği temel imkanlardan mahrum kaldığı, siyasal-toplumsal mobilizasyonu kuracak aktörlük gücünün ise son periyotta uygunca zayıfladığı görülüyor.
Ayrıca haftalardır İsrail’in yargı düzenlemeleri konusunda yaşadığı ayrışmaları öne çıkaran ve bilhassa yedek askerlerin protestolara katılması noktasında yüksek sesle lisana getirilen güvenlik zafiyeti telaşlarının bu hücumlarla somut bir içerik kazandığı görülüyor. Bu mevzudaki maliyetin de kim tarafından ne ölçüde ödeneceği sorusu ortada duruyor. 2. olarak sivil can kayıplarının ve rehine sayısının yüksek olmasının ve kaba şiddet manzaralarının süratle ve dramatik bir halde yayılmasının İsrail siyasal-toplumsal yapısı üzerinde uzun vadeli tesirleri olacaktır. Bu ise bir bütün olarak İsrail-Filistin sorununun ne düzlemde ele alınacağını etkileyebilir. Bu tesirlerin tarafını halihazırda yaşanan çatışmanın ve rehine krizinin gidişatı belirleyecektir. 3. olarak, İsrail’de son devirde legal siyasetin kesimi haline getirilen çok sağcı aktörlerin ve çok sağcı yerleşimci kümeler olarak tezahür eden, bu aktörlerin şiddet kullanan uzantılarının, ‘7 Ekim saldırılarını’ hem İsrail siyasal sistemi içerisinde ana akım hale gelme hem de bilhassa Kudüs ve Batı Şeria’da mevzi kazanma atılımına çevirme konusunda faal kullanacakları beklenebilir.
[Dr. Ferit Belder, Marmara Üniversitesi Memleketler arası İlgiler Kısmı Öğretim Üyesi.]
Makalelerdeki fikirler müellifine aittir ve Anadolu Ajansının editöryal siyasetini yansıtmayabilir.
