Covid-19 aşılarından sonra hem dünyada hem de ülkemizde aşı tersliği her geçen gün artıyor. Aşı zıtlığı vakitle bebeklik/çocukluk aşılarına hatta yenidoğanlardan alınan topuk kanına kadar sıçramış durumda. Aileler çocuklarına yaşları gelmesine karşın aşı yaptırmak istemeyebiliyor, yenidoğanlardan alınan ve ilerideki hastalıkların tespiti için hayati kıymet taşıyan topuk kanına müsaade vermeyebiliyor.
Buna bir örnek de geçtiğimiz günlerde yaşandı. Ankara’da 2 aylık bir bebek beyin kanaması nedeniyle ağır bakımda entübe edilmiş durumda. Bebeğin hikayesi incelediğinde ailenin bebeğe doğar doğmaz yapılması gereken K vitaminini yaptırmadığı, bunun yanı sıra topuk kanı taramasını ve aşıları da reddettiği ortaya çıktı.
Yenidoğanlara yapılan aşıların ve bilhassa K vitamininin değerini, topuk kanı alınmasının nedeni, alınmamasının risklerini ve tüm bunların toplum sıhhatini nasıl etkilediğini Çocuk Sıhhati ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Elida Yüksel’e sorduk.
İşte her ebeveynin kesinlikle bilmesi gereken 6 hayati soru…
1- YENİDOĞAN BEBEKLERE BİRİNCİ OLARAK HANGİ AŞILAR YAPILIYOR?
Yenidoğan bebeklerde doğumdan çabucak sonra yapılan birinci aşı hepatit B aşısıdır. Doğumdan sonra tercihen birinci 24 saat içinde uygulanır. Hepatit B virüsüne karşı muhafaza sağlar. Bunların dışında bebeklerin birinci birkaç ayında öteki rutin aşılar da takvime eklenir. Türkiye’de Sıhhat Bakanlığının aşı takvimine nazaran bebeklere muhakkak yaşlarda ek aşılar uygulanmaktadır.
2- K VİTAMİNİ ENJEKSİYONU TAM OLARAK NEDİR VE BEBEKLERDE HAKİKATEN HAYATİ KIYMETE SAHİP MİDİR?
K vitamini enjeksiyonu yenidoğan bebeklerde doğumdan çabucak sonra kas içine yapılan bir destektir, aşı değildir. Bedende pıhtılaşmayı sağlayan K vitamininin eksikliğini gidermek için uygulanır. Yenidoğan bebeklerde K vitamini eksikliği yaygındır zira plasenta yoluyla anneden bebeğe gereğince geçmez, anne sütünde K vitamini oranı düşüktür. Bebeklerin bağırsak florası şimdi gelişmediğinden K vitamini üretemezler. Bu eksiklik yenidoğan kanama hastalığı olarak bilinen önemli bir kanama bozukluğuna neden olabilir.
Bu hastalık beyin kanaması, iç organ kanamaları ve önemli sıhhat sıkıntılarına yol açabilir. K vitamini enjeksiyonu hayati ehemmiyet taşır. Şayet bebek bu enjeksiyonu alamazsa kanama riski birkaç hafta yahut birkaç ay içinde ortaya çıkabilir ve beyin kanaması üzere ölümcül durumlara yol açabilir. Enjeksiyon bu riski neredeyse yüzde 100 önler. Bu yüzden Dünya Sıhhat Örgütü, Amerika Pediatri Akademisi ve Türkiye’de Sağlık Bakanlığı gibi sağlık kuruluşları tüm yeni doğanlara K vitamini enjeksiyonu yapılmasını önermektedir.
3- AŞILAR VE K VİTAMİNİ DESTEĞİ AİLE ONAYI İLE Mİ YAPILABİLİYOR?
Yenidoğan bebeklerde yapılan aşılar ve K vitamini enjeksiyonu için ebeveyn onayı alınır. Türkiye’de hepatit B aşısı doğumdan çabucak sonra yapılan birinci aşıdır. Ailelere bilgilendirme yapılır ve kelamlı yahut yazılı onay istenir. Şayet aile aşıyı reddederse ‘aşı reddetme formu’ imzalatılır ve kayıt altına alınır. Aile onaylamazsa aşı yapılmaz lakin tabipler ve sıhhat çalışanları aşıların kıymetini anlatmaya çalışır.
Aynı şey K vitamini için de geçerlidir. K vitamini bir aşı değildir hayat kurtarıcı bir vitamin dayanağıdır. Türkiye’de doğum sonrası rutin olarak yapılır. Ebeveynlerden kelamlı yahut yazılı onay alınır. Şayet aile K vitamini enjeksiyonunu reddederse bu durum kayıt altına alınır ve formu imzalatılır. Hekimler aileyi muhtemel riskler konusunda bilgilendirir. Özetle aile onaylamazsa hem aşılar hem K vitamini uygulanmaz fakat sıhhat çalışanları bu süreçlerin ehemmiyetini anlatarak aileyi ikna etmeye çalışırlar.
4- ÇOCUKLUK AŞILARININ YAPILMAMASININ TEHLİKELERİ NELER?
Çocukluk çağı aşılarının yapılmaması önemli ve ölümcül hastalıklara karşı korunmasız kalınmasına neden olur. Aşılar bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklık kazandırarak çocukların sağlıklı büyümesini sağlar. Aşıların yapılmaması durumunda ortaya çıkabilecek tehlikeler şunlardır:
Ölümcül ve kalıcı hastalık riskleri artar. Aşı yapılmayan çocuklar şu önemli hastalıklara yakalanma riski taşır.
– Difteri: Boğazda kalın zarlar oluşturarak teneffüs yollarını tıkar ve mevte neden olur.
– Boğmamaca: Bilhassa bebeklerde şiddetli öksürüğe, nefes darlığına ve mevte yol açabilir.
– Çocuk felci: Kalıcı felç ve sakatlığa neden olur.
– Kızamık: Şiddetli döküntü yüksek ateş zatürre beyin iltihabı ve vefat riski taşır.
– Menenjit: Beyin ve omurilik iltihabına yol açarak zihinsel gerilik sağırlık ve mevte neden olabilir.
Salgınlara neden olabilir.
Aşılanmayan çocuklar hastalıklara yakalanırsa etrafındaki başka insanlara da bulaştırabilir. Toplumdaki aşılanma oranı düşerse hastalık salgınlar yaşanabilir. Örneğin 2020’den sonra aşı tereddüttü nedeniyle kimi ülkelerde kızamık hadiselerinde büyük artış görülmüştür.
Tedavi maliyeti ve hastane yatışları artar.
Aşı ile önlenebilecek hastalıklar tedavi edilmezse ağır bakım ve uzun periyodik hastane yatışları gerekebilir. Bu durum hem aileler hem de sıhhat sistemleri için büyük maliyet oluşturur.
Bağışıklık sistemi zayıflar.
Aşılanmamış çocuklar yalnızca muhakkak hastalıklara karşı değil genel olarak enfeksiyonlara karşı da daha savunmasız hale gelir. Birtakım hastalıklar bağışıklık sistemini zayıflatarak bedeni öbür enfeksiyonlara karşı açık hale getirir. Sonuç olarak çocukluk çağı aşılarının yapılmaması ölümcül hastalıkların geri dönmesine, salgınlara ve önemli sıhhat meselelerine yol açabilir. Aşılar sayesinde birçok hastalık denetim altına alınmıştır ve çocukların sağlıklı büyümesi için kesinlikle yapılmalıdır.
5- BİRAZ DA TOPUK KANINDAN BAHSEDELİM… BEBEKLERDEN TOPUK KANI NEDEN ALINIYOR?
Topuk kanı testi yenidoğan bebeklerde doğuştan gelen kimi metabolik ve genetik hastalıkların erken teşhis etmek için yapılan hayati ehemmiyete sahip bir tarama testidir. Yenidoğan bebeklerde kimi hastalıklar başlangıçta belirti göstermeyebilir lakin ilerleyen periyotta önemli sıhhat problemlerine neden olabilir. Topuk kanı testi bu hastalıkların erken tespit edilerek erken tedavi ve tedbir alma talihi sunar.
Bebek doğduktan 48 saat sonra ekseriyetle hastaneden taburcu olmadan evvel topuğundan birkaç damla kan alınır. Kan özel bir filtre kâğıdına damlatılarak laboratuvara gönderilir. İkinci topuk kanı ise bebek doğduktan 72 saat sonra alınır. Sonuçlar olağandışı çıkarsa ileri testler ve tedavi planlaması yapılır.
Basit ve süratli bir test olmasına karşın erken teşhis sayesinde bebeklerin sağlıklı bir ömür sürmesi sağlanır. Ailelerin bu testin yapılmasını reddetmemesi çok değerlidir zira erken teşhis edilmeyen hastalıklar geri dönüşü olmayan sıhhat meselelerine yol açabilir.
Eğer bu hastalıklar vaktinde fark edilmezse zihinsel ve fizikî gelişim geriliği, organ hasarı yahut vefatla sonuçlanabilir. Türkiye’de Ulusal Yenidoğan Tarama Programı kapsamında topuk kanı testi ile taranan hastalıklar şunlardır:
Fenilketonüri: Bebeğin bedeni fenilalanin isimli aminoasidi parçalayamaz, tedavi edilmezse zekâ geriliğine yol açar.
Konjenital hipotiroidi: Tiroit hormonları yetersiz üretir, tedavi edilmezse zihinsel ve fizikî gelişim geriliği ortaya çıkar.
Biyotidinaz eksikliği: Biyotin vitamini metabolize edilemez tedavi edilemezse saç dökülmesine deri hastalıkları ve nörolojik sıkıntılar gelişebilir.
Kistik fibrozis: Teneffüs ve sindirim sistemini etkileyen kalıtsal bir hastalıktır. Erken teşhis edilmezse teneffüs yetmezliği ve beslenme bozuklukları ortaya çıkabilir.
İlk aylarda belirti göstermeyen bu hastalıklar ilerleyen devirde geri dönüşü olmayan problemlere neden olduğundan aileler büyük pişmanlık duyabilir. Ailelerin topuk kanı testini reddetmesi çocuğun hayatını riske atmak manasına gelir. Bu test yalnızca birkaç damla kan ile yapılır ve erken teşhis sayesinde sağlıklı bir hayat sürebilir.
Uzman Dr. Elida Yüksel
6- ÇOCUKLUK AŞILARINI OLMAMIŞ BİR KİŞİNİN TOPLUMSAL SIHHATE TESİRLERİ NASIL OLUR?
Bireyin çocukluk aşılarının olmaması yalnızca kendisi için değil toplum sıhhati açısından da büyük bir risk oluşturur. Aşılar yalnızca aşılanan kişiyi değil etrafındakileri de koruyarak bulaşıcı hastalıkların yayılmasını maniler. Aşısız bireylerin sayısı arttıkça toplumda önemli sıhhat sıkıntıları ortaya çıkabilir. Salgın riski artar, kâfi sayıda kişi aşılanmaz ise bu hastalıklar geri dönebilir ve salgınlar yaşanabilir.
Sürü bağışıklığı zayıflar; sürü bağışıklığı toplumun büyük bir kısmı aşılandığında, aşı olmayan bireylerin, yenidoğan bebekler yahut bağışıklık sistemi zayıf olanların korunmasını sağlar. Örneğin lösemi tedavisi gören bir çocuk aşı olmaz fakat etrafındakiler aşılıysa hastalıklardan korunur.
Öte yandan hastane ve sıhhat sistemine yük biner, vefatlar ve kalıcı hasarlar artar, ekonomik ve toplumsal kayba yol açar. Sonuç olarak aşı kişisel değil toplumsal bir sorumluluktur. Aşısız bireyler sadece kendi sıhhatlerini değil çocukları, yaşlıları, bağışıklığı zayıf bir bireyleri ve tüm toplumu riske atar.
