Carly Cassella
Güneş sistemimizin merkezinde yer alan yıldız olan Güneş, bilim insanlarının düşündüğünden biraz daha küçük olabilir. İki gökbilimciden oluşan bir araştırma takımı, Güneş’in yarıçapının, evvelki incelemelerde belirtilenden bir ölçü daha kısa olduğunu gösteren delillere ulaştı.
Bu gerçek kulağa pek beğenilen gelmese de, bilim insanlarının gezegenimizin ömürle dolmasını sağlayan parıltılı ışık topunu nasıl algıladıkları konusunda önemli bir fark yaratabilir.
‘P MODLARI’ SAYESİNDE ANLAŞILDI
Şu anda hakem incelemesinden geçmekte olan yeni sonuçlar, ‘basınç’ ya da ‘p modları’ diye isimlendirilen ve Güneş’in iç kısmındaki sıcak plazma içinde oluşan ve hapsolan ses dalgalarına dayanıyor. Hırıltılı bir karnı andıran bu yankılanma sesleri, Güneş’in ‘bağırsaklarında’ gerçekleşen basınç değişimlerine işaret ediyor olabilir.
Tokyo Üniversitesi’nden astrofizikçi Masao Takata ve Cambridge Üniversitesi’nden Douglas Gough’a nazaran, ‘p modu’ salınımları, öteki salınımlı ses dalgalarına kıyasla Güneş’in iç bölümünün “dinamik açıdan daha sağlam” bir görünümüne bakmaya imkân tanıyor.
Bunun ne demek olduğunu anlamak için Güneş’i çalan bir zil üzere hayal etmek en kolay yoldur; bununla birlikte, sırf bir kere çalınmış bir zil değildir. Stanford Üniversitesi’ndeki bilim insanları Güneş’i “pek çok küçük kum tanesinin” çarptığı bir zil olarak betimliyor. Bütün bu sismik karmaşa, bilim insanlarının uzak uzaklıklardan ölçebileceği milyonlarca ‘salınımlı ses dalgası’, yani ‘mod’ üretir. ‘P dalgalarının’ itip çekmesinin yanı sıra, ‘g modları’ ismi verilen ve yerçekimi kuvveti altında yukarı-aşağı salınan ve bir yıldızın yüzeyine daha yakın olduklarında ‘f modları’ olarak isimlendirilen dalgalanmalar da mevcuttur.
Yıldızlar daha ağır hale geldikçe, gök cisminin niteliklerini belirlemek hedefiyle kullanılabilecek diğer modlar ortaya çıkabilir. ‘F modları’, bilhassa de Güneşin iç kesitlerinde dönen sıcak plazmayı incelemek için kullanışlıdır; buna rağmen ‘p modları’ en çok Güneş’in ‘küresel armonilerini’ toplamak hedefiyle kullanılır.
Bunun altında, ‘p modlarının’ Güneş’in iç kısmında yaşanan basınç dalgalanmaları aracılığıyla üretilmesi yatar. Bu dalgalar dış bölümlere yanlışsız ilerledikçe Güneş’in yüzeyine (fotosfer katmanına) çarparak tekrar içeri yanlışsız yansırlar; türbülanslarla dolu plazmadan geçtikleri esnada Güneş yüzeyinin diğer bir bölgesinden sekerek bükülürler.
Bu modların büyük bir kısmını bir ortaya getirerek, Güneş’in yapısının ve davranış şeklinin bir imgesini oluşturabiliriz.
AMA HANGİLERİNİ SEÇMEK GEREK?
Güneş’in sismik yarıçapı kelam konusu olduğunda kullanılan klasik referans modeli, birinci olarak ölçüldüklerinden ‘f modlarını’ temel alır. Öte yandan, kimi gökbilimciler, ‘f modlarının’ tam manasıyla muteber olmadığını, çünkü Güneş’in fotosferinin hududuna dek uzanmadıklarını öne sürüyor. Bundan fazla, Takata ve Gough’un “hayalet yüzey” ismini verdiği olgudan “sıyrılıyor” üzere görünüyorlar.
Kimi daha eski araştırmalara bakılırsa, ‘p modları’, Güneş’in konveksiyon bölgesinin üst hudut katmanındaki manyetik alanlara ve türbülansa daha az hassas olduklarından daha da uzağa gidiyor. Takata ve Gough, Güneş’in yarıçapını görünür ışık ya da termal hesaplamalar yerine sismik ölçümlere dayandırırken, ‘p modlarının’ gidilecek yol olduğunu tez ediyor.
Yalnızca ‘p modu’ frekanslarını hesaba katan hesaplamaları, Güneş’in fotosferik yarıçapının standart Güneş modelinden biraz daha küçük olduğunu ortaya koyuyor. Yanlışın ne kadar küçük olduğu bir yana, astrofizikçi Emily Brunsden, New Scientist mecmuasından Alex Wilkins’e verdiği demeçte, klâsik modeli buna emsal bulgulara uyacak hale getirmenin hiç de kolay bir sorun olmayacağını belirtiyor. Brunsden, “Aradaki farkın sebebini anlamak sıkıntı, zira çok fazla şey oluyor” diyor.
Makalenin ön baskısı arXiv isimli sitede yayınlandı.
Yazının özgünü Science Alert sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
