George M. Savva
Hayat usulü ve uzun hayat hakkında gerçekleştirilen araştırmalar, daha fazla antrenman yapan insanların daha uzun bir hayat yaşadığını ortaya koyuyor. Hâl böyleyken, Finlandiya İkizler Kohort Araştırması’nın sonuç kısmında “boş vakitlerde yapılan bedensel faaliyetlerin” ömür müddeti üzerinde çok az direkt tesirinin olduğuna ait bir bildirim görmek şaşırtan oldu. Pekala, bu araştırmayı başkalarından farklı kılan şey ne ve bu gerçek mu?
İnsan davranışı ve biyolojisi karmaşık bir yapıdadır ve daha geniş bir toplum ve etrafla de etkileşim halindedir. Bir insanın ne kadar idman yapması gerektiği, genetik yapısıyla, beslenme stiliyle, bedensel pürüzleriyle, eğitimiyle, ekonomik durumuyla ya da sadece gereğince boş vakit ve elverişli bir yeşil alana sahip olup olmadığıyla irtibatlı olabilir. Bu etkenlerin her biri, ömür mühleti ile farklı biçimlerde ilişkilendirilebilir.
ÇÖZÜLMESİ GÜÇ BİR DÜĞÜM
Muhtemelen hem kişinin sıhhati hem de yaptığı idman ölçüsüyle irtibatlı olabilecek bir düzine farklı öge düşünebilirsiniz. Nedenselliğin istikameti sürekli bariz olmayabilir. Daha çok antrenman yapan insanların ortalama olarak daha uzun bir hayat yaşayacakları elbet biçimde yanlışsız olsa bile, öteki etkenlere kıyasla ne kadarlık kısmının şahsen antrenmandan kaynaklandığını anlamak çok daha güç bir sorun. Bu yegâne nedensel etkiyi insanların hayatlarının karmaşasından nasıl izole edebiliriz?
İkizler üzerinde gerçekleştirilen araştırmalar, tam da bu noktada bize yardım sunabilir. İkizler, misal ya da özdeş bir genetik ve erken hayat tecrübesi paylaşırlar; buradan hareketle, ilerleyen yıllarda hayat usullerinde oluşan farklılaşmanın hayat müddetini nasıl etkilediğini daha direkt bir biçimde gözlemleyebiliriz.
Bu, tam olarak Finlandiya’daki Jyväskylä Üniversitesi’nden araştırmacıların benimsediği yaklaşım oldu. 1975, 1981 ve 1990 yıllarında 11 bin çift yetişkin ve birebir cinsiyetten ikize verilen bedensel antrenman araştırmalarını incelediler ve bulguları 2020 yılına dek uzanan mevt kayıtlarıyla ilişkilendirdiler.
EN YAVAŞ VE EN ETKİN KÜMELER DAHA YAŞLI
Beklendiği üzere, en yavaş olanla karşılaştırıldığında en faal olanların yüzde 24 daha düşük vefat oranına sahip olduğunu tespit ettiler. Bu tesir, daha eski araştırmalarda önerilenden daha düşük ölçekteydi ve çok riskin büyük kısmı, araştırma iştirakçilerinin en yavaş yüzde 10’u ile sonluydu. Bunlara ek olarak, DNA hasarının derecesi (metilasyon) aracılığıyla tespit edilen biyolojik yaşa da göz attılar ve beklenmedik bir biçimde hem en çok hem de en az etkin olan kümelerin, biyolojik bazda başka insanlardan daha yaşlı göründüğünü ortaya çıkardılar.
İkizleri eşleştirmek, genetik ile bebeklik ve çocukluk periyodu farklılıklarını açığa çıkarabilir. Pekala ya sıhhat durumunun öbür taraflarını nasıl anlarız?
İncelemede sigara, alkol tüketimi ve beden kitle indeksi (VKİ) göz önünde bulundurulduğunda, bedensel antrenman ile uzun ömür ortasındaki ilgi ziyadesiyle azaldı; çünkü mevt oranına bakıldığında en az etkin olan küme ile başkaları ortasında sırf yüzde 9’luk bir fark mevcuttu ve yüksek ve orta seviyede faal olan beşerler ortasında rastgele bir fark yoktu. Farklı biçimde söylersek, birbirinden ziyadesiyle farklı aktivite seviyelerine sahip olsa da birebir sigara alışkanlığı, alkol kullanımı ve VKİ’ye sahip varsayımsal bir ikiz çift için iddia edilen hayat beklentisinde çok az fark görülecekti.
Peki, sıhhatle ilgili öbür her şey olduğu üzere kalırken antrenman seviyelerinde değişikliğe gitmek ne manaya geliyor? Mesela, şayet antrenmanın vefat üzerindeki tesiri kilo kaybından kaynaklanıyorsa, bu araştırma bu ilişkiyi açığa çıkaramaz. Ve şayet antrenman artarken kilo değişmezse, o vakit telafi edici farklı bir yol mu denenmeli?
Dahası, değerlendirmenin akabinde geçen birinci 20 yılda antrenmanın yarattığı tesirin sonraki on yıla kıyasla daha güçlü olduğuna ait kimi delillere ulaştılar. Hasebiyle, uzun bir yaşama kavuşturan yararlarını ilerleyen yıllarda da görmek istiyorsak, idmana devam edilmesi gerekebilir.
Bu durum ise, mevcut şartlara sahip insanlarda yapılan antrenman müdahalelerinin sıhhat üzerinde yarattığı daha acil yararları ortaya koyan klinik araştırmalardan sağlanan delillerle tıpkı doğrultuya işaret eder.
SANILANDAN DAHA DÜŞÜK BİR ROL
O halde, Finlandiya’da Ulusal Spor Hekimliği Mükafatı verilen lakin şimdi hakem değerlendirmesinden geçmemiş olan bu son bulgulardan hangi emniyetli sonuçlara ulaşabiliriz?
Açıkça görülüyor ki, daha fazla idman yapan beşerler ortalama olarak daha uzun bir ömür sürüyorlar. Genetik, toplumsal etkenler, sıhhat durumu ve ömür biçiminin öbür ögeleri, ortadaki ilişkiyi kısmen izah edebilir. Antrenman ile uzun bir hayat ortasında kurulacak direkt bir bağlantıyı göz gerisi edemeyiz; ne var ki bu araştırma, daha evvel sanılandan daha küçük bir rol oynuyor olabileceğini savunuyor.
Öte yandan, deneylerde ulaşılan ispatlar, antrenmanın hastalık ve sakatlık problemlerini önleyebileceğini, ruh hali ve genel ömür kalitesini güzelleştirebileceğini ve pek çok insanın, sadece hayat mühletine kıyasla bunu daha manalı bir sonuç olarak göreceğini ortaya koyuyor. İnsanların hayat stilindeki değişimleri sürdürmeleri güç olabilir ve bundan dolayı sağlıklı ömür stilini destekleyen yüksek kaliteli yeşil alanların yaratılması üzere toplumsal ve çevresel uğraşlar manalıdır.
Sağlık ve hayat mühleti alanında toplumsal eşitsizlikler mevcut ve bunlar daha da büyümekte; bu mevzuda neden ve ne yapmamız gerektiğine dair anlayışımızı geliştirmeye devam etmemiz, hayati bir değer taşıyor.
Yazının özgünü The Conversation sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
