Ayhan Yalçınkaya ve Halil Karaçalı’nın derlediği ‘Aleviler ve Sosyalistler, Sosyalistler ve Aleviler: Ötekisi, Ötekinin Kendisi, Karşılaşmalar’ çok boyutlu bir biçimde, geçmişten bugüne sosyalistler ile Aleviler ortasında gelişen bağların, sosyalizm ile Alevilik ortasında kurulmaya çalışılan temasların tartışılmasını hedefliyor. Alevilerin dikkatini yeniden Alevilerin kendisine, bu kere sosyalist hareketle alakaları ve bunun tarihi bağlamına yöneltmeye dönük bir teşebbüs olan bu eser, kendi meseleleriyle öteki topluluklar ortasındaki meselelerin ortak yerlerinden koparılmaya çalışılan Alevilerin, en azından diğer bir tarihe sahip olduklarını hatırlamak bakımından değerli bir fonksiyonu de yerine getiriyor.
Şükrü Aslan, Seçil Aslan Çoşkuner, Murat Coşkuner, Dilek Kızıldağ Soileau, Mehmet Ertan, İbrahim Bahadır, Hüseyin Aygün, Cemal Salman, Ali Duran Topuz, Söz Cet, Yelda Yürekli, Fikriye Yücesoy, Ayhan Yalçınkaya, Menekşe Aykan, Erdoğan Aydın, Demir Küçükaydın, Sefa Feza Arslan, ve İsmail Beşikci’nin katkıda bulunduğu çalışmayı Ayhan Yalçınkaya ile konuştuk.
5-6 Ekim tarihlerinde İzmir’de gerçekleşen “Aleviler ve Sosyalistler, Sosyalistler ve Aleviler: Ötekisi, Ötekinin Kendisi, Karşılaşmalar” sempozyumu sosyalist ve Alevi topluluklar ortasında tartışmalara neden oldu. Bu tartışmaların ana çizgilerini ve gelen itirazları konuşarak başlamak isterim.
Sempozyum ve akabinde, sunulan bildirilerin kitaplaşma süreci içinde aslında bize direkt yönelen bir itiraz ya da tenkit pek olmadı. En sonda söyleyeceğimi en başta söyleyeyim: Bilhassa kitaptan hareketle, kitabın dışarıdan müelliflerinden biri olan Sayın Dr. İsmail Beşikci ile kitapta yer alan yazısından da izleneceği üzere, Sayın Demir Küçükaydın’ın ciddi tenkitleri ve itirazları oldu. İsmail Hocamız, Rêya Heqîyê anlayışı üzerinden kitabın eksikliğine dikkat çekti ki bu birebir vakitte sempozyuma da teşmil edilebilir. Diğer bir platformda ilgili tenkide cevap verdim. Fakat Sayın Beşikci özsel bir din kavrayışından hareketle, esasen Aleviliğin mahiyeti ve bizim sempozyumda ve kitapta data saydığımızı düşündüğü Alevilik anlayışına itiraz ediyordu. Meğer ne sempozyumun, ne kitabın omurgasını, Aleviliğin mahiyeti oluşturmaktadır. Sayın Küçükaydın’ın eleştirilerini de detaylı bir formda kıymetlendirme sürecindeyiz ve yakında okurlarla paylaşacağız. Onun değerlendirmeleri burada yer verilemeyecek kadar kapsamlı ve kendi kapsamınca bir cevabı gerektiriyor. Bu iki hususu not ettikten sonra, her ne kadar direkt bize yönelmesi son derece hudutlu da olsa, müşahedelerimiz doğrultusunda, hem sempozyuma, hem kitaba yönelik itiraz ve tenkitleri birkaç noktada toplayabiliriz sanırım.
‘YAPTIĞIMIZ ŞEY ALEVİLİĞİ SİYASETE ALET ETMEK DEĞİL’
Bunlardan birincisi, bizim sosyalistler ve Aleviler alakasını masaya yatırarak Aleviliği siyasete bir defa daha alet etmiş olduğumuz, siyasetten Aleviliğe hayır gelmeyeceği tarafındaki itiraz. Bu itiraz çok masumane görünse de, yaygınlıkla hayali olup olmadığını bile düşünmeden kendini kelamım ona klâsik bir Aleviliğe bağlı sayan kısımlardan geliyor ki bunların yüklü kısmını ideolojik-politik olarak düpedüz milliyetçi, hatta küçük bir azınlık da olsa, açıkça ırkçı ve elbette devletçi refleksler ve Aleviliği sıradan ortodoks bir din üzere kavrayan, ortodoks dinleri de hakimiyet bağları dışında ve hakim olanın gözünün ötesinde göremeyen bir zihniyetin eserleri oluşturuyor.
Çoğunlukla, açıkça saldırmaktan çekinenlerin başvurduğu bir söylemsel öge bu. Halbuki bizim yaptığımız şey Aleviliği siyasete alet etmek filan değil; (etsek etsek siyaseti Aleviliğe alet ederiz, o ayrı) Alevilerin kendi tarihlerinde değerli bir rol oynayan bir devri ve bu periyodun faillerini, onlarla kurulan karşılıklı bağları, bütün bunların o günden bugüne nasıl değiştiğini en azından Aleviler açısından ve mümkünse sosyalistler cephesinden de buna ait yaklaşımları anlamaya çalışmaktı. Şayet buna siyasete alet etmek deniyorsa; biz buna muhtemelen devam edeceğiz. Şunu ekleyerek: Bize bu eleştiriyi getirenler devletin her cins kurumuyla kol kola girerek, devletin seferber ettiği her soy ideolojiyi Alevi topluluklara pompalarken, devletin kendilerine sunduğu imkanlardan nemalanırken Aleviliği siyasete alet etmiyor da, biz mi alet ediyoruz?
İkinci eleştirel konu da sempozyumda ve kitabımızın kapağında kullandığımız görsel ile yani orak sembolünü Zülfikar sembolüyle bitiştirmemizle ilgili. Buna da öteki bir yerde detaylı bir cevap vermiştim aslında. Biz bu sembolle hiçbir vakit Aleviliği erken gelmiş bir sosyalizm, sosyalizmi de Aleviliğin yeni hali filan üzere takdim etmedik kimseye. Bu türlü tezlerimiz da yok aslında. Zülfikar Alevilerin yaygınlıkla kullandığı sembollerden biri; orak-çekiç ya da orak da sosyalistlerin birebir yaygınlıkta kullandığı sembollerin başında geliyor. İki sembolü birleştirerek kullanmak bunların birbirlerinin tarihlerinin bir kesimi, en azından bu ülkede inkara gelmez bir iç içelik sergilediklerini görmekten öteye gitmiyor. Lakin eleştirenlerin çıkış noktası yeniden birinci küme tenkitlerde olduğu üzere, kendini açıktan politik olarak göstermek yerine, bir öteki nokta: Kutsallık. Zülfikar’ın bir kılıç olarak üstlendiği ve taşıdığı kabul edilen kutsallığın, orakla yan yana getirildiğinde zedelendiği, onun kutsiyetini bozduğumuz, sıradanlaştırdığımız argüman edildi çoğunlukla. Burada kullandığımız sembollerin makul bir kutsallıkla donatılmış olduğu gerçek; bunu hiç inkar etmiyoruz lakin tez sahiplerinin bilakis, biz orak sembolünün de belli bir kutsallaştırmaya uğratıldığının farkındayız. Şayet kutsallığı bozduğumuz sav ediliyorsa, o halde bu sav gücünü orak sembolüyle Zülfikar sembolünün yan yana getirilmesinden alamaz. Aksi takdirde kutsallıklar ortasında bir hiyerarşi kuruyorsunuz demektir. Yani en azından Zülfikar sembolü kutsal lakin orak sembolü değil; o denli mi? Maalesef o denli değil. Sıkıntı kutsallığın sözü, taşıyıcılığı ise ikisi de kutsal! Bu iki kutsalın birleştirmesi de onlardaki kutsallığı bozmaz, eksiltmez; bilakis her iki kutsalın nasıl da geçirgen, birbirine dönüşebilir, birbirini besleyebilir olduğunu gösterir ki bu haliyle bizim kullandığımız sembol ne oraktır, ne Zülfikar’dır artık. Bunu görmek yerine, orakla kullanılmış bir Zülfikar sembolünün Zülfikar sembolünün kutsallığını bozduğunu argüman eden herkes, dönüp kendi kutsallık sonlarının nasıl da daraldığına, en kıymetlisi nasıl taşlaştığına ve bu haliyle de aslında kelamım ona ilişkin olduğunu tez ettiği Alevilik dinselliğinin Sünni hakim dinsellikten hiçbir farkının kalmadığına da dikkat etmelidir.
‘KİMLİKÇİ REFLEKSLE BESLENEN KÜME…’
Eleştirileri toparlayabileceğimiz üçüncü küme, kimlikçi reflekslerle beslenen bir küme. Kestirmeden ve sokak ağzıyla söylenirse “Alevinin Aleviden diğer dostu yoktur” düsturuna iman etmiş, Alevilerin kendi hudutlarını olabildiğince belirlemesini ve sıkıca savunmasını öne çıkaran, Aleviliği neredeyse Alevilerden öteki kimsenin konuşamayacağı, tartışamayacağı noktasına kadar savrulmaya hazır “kimlik bekçileri.” Elbette her kimlik bekçiliğinin yaptığı ve yapacağı üzere, sarılınan kimlik her ne ise, kelamım ona onu rafine etmek, kelamım ona özüne döndürmek, kelamım ona asimilasyon ve çeşitli berbata kullanım biçimlerinden korumak vesair üzere savlarla yapılan şey, Aleviliğin gerek tarihini, gerek şimdiki vaktini kendi teo-politik kabulleri doğrultusunda budamak ve yeni bir bellek inşasından öbür bir şey değildir. Biz istesek de istemesek de, görsek de görmesek de sosyalist hareketin belli bir manada güçlü olduğu bir devirde, diyelim 1970-1980 ortası periyotta Aleviler sosyalist harekete faal bir biçimde katıldıkları üzere, kendi kültürel ögeleriyle da bu hareketi beslemişlerdir. Şayet aklımız 12 Eylül’ün faşist paşaları üzere çalışmıyorsa, bu devri Alevi toplulukların tarihinden silmek üzere bir şeye girişmezsiniz. Fakat her kimlikçinin bir düşmana muhtaçlığı vardır. Sırf dış düşmana değil, bir iç düşmana da. Zira kimlikçi, hudutların her an aşılabileceği, dahası kendi içinden, sırtından bıçaklanacağı endişesiyle yaşar ve bu endişeyle kendini tekrar yeniden üretir. İşte bugünkü kimlikçi Alevi hareketinin ögeleri da kendi içlerindeki düşman arayışını Alevilerin tarihinin kopmaz bir modülü olan sosyalist evlatlarında, sosyalist ana babalarında ve dedelerinde/ninelerinde bulmuş haldeler. Kimlikçi refleksleri nedeniyle de bu ilgiyi anlamak istemiyorlar; düşmanlaştırmak istiyorlar. Lakin ne yazık ki bu düşmanlık alakasını kurarken ileri sürdükleri bütün argümanlar milliyetçi cepheden, devletçi argümanlardan devşirilmiş durumda. Örneğin bırakalım Alevileri, Aleviliğin başına gelen her şeyden sosyalistleri Marksistleri sorumlu tutmak üzere anlayışlar. Bunun için uzağa gitmeye gerek yok. Diyanet’in bağrında yetişip Türkeş’in elini öperek Alevilik çalışan Abdülkadir Sezgin üzere faşistler, her fırsatta Marksistleri suçlamaya hazır Prof. Dr. Ahmet Yaşar Ocak üzere tarihçiler hayli, bu kesim onların argümanlarını zirve tepe kullanmaya devam edecek üzere duruyor.
Son olarak tahminen Alevi hareketinin ögeleri bakımından sorunuzu yanıtlayabilirim. Bu sempozyumun yüklü tüm yükünü çeken Narlıdere merkezli dernekle daha evvel de biz yeniden İzmir’de “Öteki Olarak Ölmek” başlığıyla bir sempozyum düzenlemiştik. Hatta bunu da kitaplaştırmıştık. Bu sempozyumda Aleviler, KAOS-GL, Halkların Köprüsü Derneği, Barış Anneleri üzere kümeler yan yana gelmeyi başarıp ölülerimiz üzerine konuşmuşlardı. O sempozyum da bu sempozyum kadar eleştirilmişti. Atanmış cinsiyeti ve buna bağlı rol ve fonksiyonları reddeden, toplumsal cinsiyet kimliği farklı kısımlarla Alevileri yan yana düşünmek birilerinin tüylerini diken diken etmeye yetip artmıştı. Birebir halde Rumların tecrübelerini, Barış annelerinin tecrübelerini, Mülteci ölülerini konuşmak….Hiç değişmez, daima tıpkı şey sorulur: Bütün bunların Alevilikle, Alevilerle ilgisi ne? Anlaşılacağı üzere, bu soruyu aklına düşüren kişinin Alevilik cihanı kendi Aleviliğiyle donmuştur ve tam da bu haliyle, en azından benim Alevilik kavrayışım gereği, Aleviliğin tümüyle dışına düşmüştür! Alevilik, içinde bulunduğu tarihi, sosyo-politik, sosyo-kültürel ortamdan koparak tecrübelenen bir şey değildir. Yani, “dünya yansın bize bir şey olmasın” diyemeyeceğiniz üzere, komşusu açlıktan ölürken tıkınıp namaza durmak ve cennet hayalleri kurmak en azından benim bildiğim Alevilik kozmosunun ögelerinden değildir! Meğer Aleviliğin kozmosunu Alevilikten ibaret gören bu tavır, tam da açların yanıbaşında tıkınıp cennet için namaza durmaya benziyor! Bugün bu ülkenin tüm azınlıklarıyla, tüm ötekileriyle kendini bağlı saymayan her Alevinin Aleviliğini ferdî olarak zan altında kabul ediyorum.
‘CHP’Yİ DEVLETSİZ DÜŞÜNEMEYİZ’
“Sosyalist hareket, bugün hangi noktada bulunursa bulunsun Alevi toplulukların kendi tarihlerinin bir parçasıdır” diyorsunuz. Bugüne baktığımızda sosyalist hareket kadar CHP’de de önemli bir Alevi örgütlülüğü olduğunu görüyoruz. Sosyalizmden, CHP’ye giden süreçte Alevilerin yaşadıkları politik ve düşünsel süreci nasıl yorumlarsınız?
CHP’yi öncelikle devletsiz düşünemeyiz. Kurucu partisi olduğu devleti kendi yapıtı sayan bir örgütlenme ve bu devlete asla toz kondurmayan bir siyasal parti: Kelam konusu olan devletse, CHP için de, öbür sağcı partiler için olduğu üzere gerisi teferruattır! Sorunuza bir itiraz yöneltmek zorundayım: CHP içinde önemli bir Alevi örgütlülüğü mü var? Ne demek bu? Alevi kökenli, kimlikli insanların CHP içinde siyaset yaptığı manasına mı geliyor? Yoksa CHP içinde bir Alevi hizbinin varlığı manasına mı geliyor? Yoksa Alevilerin ağır olarak CHP’ye oy verdiği manasına mı? CHP içindeki Sünni varlığından hareketle, hatta Alevilere ve Alevilere düşman bir Sünni refleksin varlığından hareketle, CHP’ye oy veren Sünnilerden hareketle CHP içindeki Sünni varlığından kelam etmiyorsunuz da neden Alevilerin CHP içinde siyaset yapmayı seçiyor oluşu, CHP içindeki Alevi varlığı olarak işaretleniyor sanki? Bunun kendisi başlı başına bir ayrımcılık, bir stigmata uygulaması değil mi? Dahası, şahsen CHP’nin kendisi daima olarak, alışkın olunduğu üzere her kongresinde bu stigma silahını çekmiyor mu? Böylesi bir söyleşide bu silahı çekmek de nedir? Kelamım asli olarak elbette size değil ancak artık bayat sakıza dönmüş bu saptamalardan ve söylemsel ögelerden vazgeçmeliyiz.
ALEVİLERİN ARALIKLI OLDUĞU ÜÇ ŞEY…
Bu itirazı gerimizde bırakarak sorunuzun yönelmeye çalıştığını varsaydığım konuya gelince: Kitabımızda yer verdiğimiz kendi yazımda görüleceği üzere, orada bir şeye bilhassa dikkat çekmiştim. Alevilerin neye karşı uzaklıklı olduklarına ait. Müsaadenizle bir alıntı yapayım: “Alevilerin (Kemalizm’le ve Cumhuriyet’le ilişkilenme biçimlerine dair genişletilebilecek tartışmalar bir yana) genel olarak üç şeye karşı aralıklı olduğu yaygınlıkla kabul edilir. Bunlardan birincisi rastgele bir dinin fakat elbette en başta İslam’ın şer’i okuma ve deneyim ediliş biçimleri; ikincisi rastgele bir ırkı ya da etnisiteyi temel alan çeşitli meşrepten milliyetçilikten ırkçılığa kadar uzanan yaklaşımlar ve nihayet sonuncusu, biçimi ne olursa olsun, devletin ta kendisi. Bu üç şey karşısında Alevilerin aralanma muhtaçlığı nereden kaynaklanır diye sorduğumuzda, bu üç ögenin da ortak bir özelliği karşımıza çıkacaktır. Üçü de Alevilerin kendi dinleriyle şartlı, ebediyen korumak istedikleri, kendilerini kuran şeyle ortalarında yer alan boşluğu gasp eder; üçü de o boşluğu ele geçirmeye, o boşluğa yerleşmeye, o boşluğu ele geçirdikten sonra kendisinin biricik hakikat ve hatta biricik Alevi, öpöz Alevinin kendisinden gayrı olmadığını teze girişirler.” Sorunuzu bu perspektiften hakikat yanıtlarsam, bugün bu üç şey, Türkiye tarihinde hiç olmadığı kadar üst üste bindi, hatta birbiriyle özdeşleşti. Artık devletten bağımsız bir din, devletten bağımsız bir milliyetçilikten kelam etmek ne kadar açıklayıcı ise, devleti de kendisine form kazandıran bu tek adam rejiminden bağımsız düşünmek o kadar açıklayıcı olur. Bu üç ögenin birbirleriyle değişen bağları Alevilerin de bunlarla bağlarını belli seviyelerde, varsayım edilebileceği üzere etkilemiş, hatta belirlemiştir. Yani bir devlet partisi olarak diyelim CHP ile münasebetleri CHP’nin bu üç ögeyle bağlantılarına karşı son derece hassastır. CHP’nin bu üç ögeleri ilgileri de bugün, en başta söylediğim cümle gereği, aslında tek bir ögeye indirgenebilir hale gelmiştir: Yani kelam konusu olan devletse gerisi teferruattır! Alevilerin de bu devletin sonları ve problemleri içinde yaşadığını biliyoruz ve unutmuyoruz, değil mi? Öyleyse bir Alevinin CHP içinde siyaset yapma dileği ya da onun içindeki siyasal varlığı, bir Sünni’nin bir Ermeni’nin ya da bir bayanın varlığı kadar ayırt edici bir özellik taşır. Lakin onlar kadar ve emsal bir biçimde açıklanmaya muhtaçtır. Lakin nedense bu türlü yapılmıyor. Kelam konusu olan Aleviler oldu mu derhal, üstelik Alevilik üstüne bir satır bir bilgiye bile gereksinim duyulmadan, AKP ağzıyla, Aleviler tarihleri ve dinleriyle yargılanmaya ve CHP içindeki siyasal varlıkları, özel bir yük ve manayla donatılıp cevap aranmaya başlanıyor. Şayet yol bu ise, toplulukları onlara atfettiğimiz tarihleri ve dinleriyle tartarak mevcut siyasallaşma biçimlerini zan altında bırakacaksak, Alevilerden evvel AKP’ye can taşıyan öteki ögeler, hele şöyle bir sıraya girsin derim!
İkinci olarak, Alevilerin dün sosyalist harekete olan ağır ilgisi tam da sosyalist hareketin bu üç mesafelenilecek şeyle aralı oluşuydu. Lakin 12 Eylül faşizmi ve akabinde yükselen Kürt siyasal hareketiyle birlikte sosyalist hareketin de mesafelenmesinde önemli değişiklikler gündeme geldi. Karşıtından ya da düzünden, tahminen de esasen var olan bir şeyin açığa çıkması olarak milliyetçileşme, ortodoks Sünni tecrübesinden boncuk çıkartma teşebbüsleri, devletin devlet olduğunu unutup, artık imha edilmiş olan barış sürecinde olduğu üzere, toplumsal/siyasal olanı ihmal ile devletin gerisine hizalanmalar…Bu uzaklık değişiklikleri, aslında 12 Eylül faşizminin ezdiği sosyalist hareketler ve ögelerle Aleviler ortasında da yeni aralar inşa etti ne yazık ki. Bu yeni araları de doldurmaya soyunan her anlayış da kendisini gerçek Alevilik olarak dayattı. Bugün Aleviler içinde gözlenen sert tartışmalar aslında bir manada bunun hengamesi. Yani Aleviler aslında yine aralanma ihtiyacındalar ve burada tümel olarak bir şey söyleme talihimiz ne yazık ki yok. Lakin çok kabaca tarafları işaret edebiliriz: CHP-MHP-AKP üzerinden Aleviliği Atatürkçülük olarak sunan ve makbul bir Alevilik peşinde olanlar; devleti Batı ülkelerinin kelamım ona burjuva demokrasisi içinde kavrayıp bir burjuva devletin muhtaçlıkları doğrultusunda yeni bir Alevilik inşa etmeye girişenler (tahmin edilebileceği üzere Cumhuriyet ihtilalleri güzellemesiyle birinci kümeye kolay kolay eklemlenirler), din ile sosyalizmin ya da komünalizminin uyuşmazlığı kabulüyle Aleviliği bir din olmaktan çıkarıp yeni bir din olarak inşa etmeye girişenler ile Aleviliğin kendisinin şahsen bir sapma, bir islamizasyon olduğu savıyla kelamım ona ismi öbür tadı diğer bir öz Alevilik arayanlar (ki varsayım edileceği üzere, bunlarda üçüncü kümeyle kolaylıkla eklemlenir). Bütün bunlar gözetildiğinde yaptığımız sempozyum ve kitabın nasıl bir rahatsızlık yaratmış olabileceği sanırım basitçe kestirilebilir.
‘ALEVİLER SÜRATLE KOMÜNİST İLAN EDİLDİLER’
Sosyalizm ile Aleviler ortasında çekilen setin devlet eliyle olduğunu vurguluyorsunuz. Bu noktada, Dersim, Madımak, Çorum ve Köyceğiz’de yaşanan katliamlarla ilgili kamusal manada sorumluluk almayıp, tazminden uzak, reddiyeci bir tutum takınan devlet inşasının Aleviler içinde yeni bir ‘Alevilik’ yaratma noktasında izlediği asimilasyon siyasetleri nelerdir?
Aslında bu sorunuz üzerinde çok duruldu, hala de duruluyor çeşitli boyutlarıyla, çeşitli düzlemlerde. Tekrara düşmek değerine ve tıpkı anda çok da tekrara düşmemek ismine, kısaca beş on cümlede Cumhuriyet tarihinin başından beri, Alevilerin başına gelenlerin, sizin tabirinizle asimilasyon siyasetlerinin uğraklarını işaretleyebiliriz: Aleviler başlangıçta öz be öz Türk’tü; hatta Türklük tüm ögeleriyle onların içinde yaşıyordu; dinleri yerine nazaran Türklere has Müslümanlık, yerine nazaran ve çoğunlukla şamanlıktan öte bir şey değildi; güya şamanlık diye bir din varmış üzere. Lakin bu öpöz Türkler dağ başlarında yaşadığı için şamanlığı Müslümanlık sanıp batıl inançlara gömülmüşler ve bunları kullanan makûs niyetli çıkarcı dedeler, seyyidlerin elinde oyuncak olmuşlardı. “Bunlar madem ki batıl inançlı topluluklar, öyleyse eğitelim, çağdaş eğitim ve bilim bu cehaleti ortadan kaldıracak, Alevilik diye ortada dolaşıp din taklidi yapan şey ortadan kalkacaktır. Lakin eğitimin önünden bu dedeleri, seyyidleri, cemleri, erkanları çekelim hele bir.” Bunlar yasaklansın, imha edilsin. Böylelikle kendine Alevi diyen gerçek yolu bulacaktır sayemizde. “Dedeleri ortadan çekelim ki bu topluluklara hem devlet görünsün, hem onlar devleti görsün.” Sonra Aleviler süratle komünist ilan edildiler. Komünizm ile Aleviliğin sıkıntısı birebirdi. İkisi de devlet düşmanıydı, din düşmanıydı. İkisi de ahlaksızdı esasen. Biri bayanları kolektivize ediyordu, öteki mum söndü yapıyordu. Öyleyse vurun Alevi’ye demek vurun komüniste demekten gayrı değildir; vurun! Kanlı Maraş katliamı. Esasen bu katliamı da komünistler tezgahlamıştır, kesin. Derken Kürt siyasal hareketi işi bozdu; denize düşen Alevi’ye sarılmak zorunda kaldı fakat sarılabilmek için bile Alevileri katletmek gerekiyordu; Sivas Katliamı. Böylelikle Aleviler Kızılırmak’ın, Fırat’ın batısına alınıp taltif edildiler; doğu yakasının canı çıksın, size bir şey olmasın! Böylelikle son uğrağa girildi: Bin yıllık siyasetten vazgeçme; yani Alevilerin Müslüman olmadığı, hatta rastgele bir dinlerinin olmadığı, rastgele bir dine katılabilmeleri için kırk dereden su getirmeleri gerektiği argümanını terk etmek gerekiyordu; yoksa Alevileri nasıl ikna edeceğiz? Alevilerin de Müslüman olduğu ancak Müslümanlık içinde kültürel bir zenginlik olduğu, Alevi toplulukları Müslümanlığın kelamım ona gerçek kaynakları ve adaplarıyla, alışkanlıklarıyla tanıştırma, dedeleri taltif etme, Alevi yazılı kaynaklarını sömüre sömüre çarptıra çarptıra yazma, el yazmalarını yağmalama. Kültürel bir zenginlik olduğu kabulüyle namaz da bizim cem de bizim ancak biri ibadet, öteki ibadet sonrası zikir ayini; dileyen gelsin. Öyleyse cami-cemevi yan yana var olabilir. Fakat ibadethane elbette camidir. Madem Aleviler de müslümandır ancak Müslümanlıktan uzak kalmış Müslümanlar; öyleyse biz gerçek Müslümanlar olduğumuza nazaran, Hz. Ali de namazında niyazında müslümandı, hatta cami çıkışında vurulmuştu, öyleyse Aleviler Ali’yi sevenlerdir lakin Alinin yollarını unutmuşlardır, bu yolu onlara öğretelim; biz onlardan daha çok Aleviyiz. Alevilerin Müslümanlıkla ve devletleriyle bir sorunu yoktur. Lakin kendileri bir sorun. Bu sorunu lakin devlet eliyle biz çözeriz Onlara Müslümanlığı öğretecek adımlar atmalı, onları yoldan çıkarabilecek dedeleri pirleri engellemeli ve devletine sadık dedeler yetiştirmeliyiz. Lakin bu ortada Aleviler de boş durmasın: bizim sorunu çözebilmemiz için kendilerini tanımlasınlar hele; muhatabımız kim onu bilelim, her baştan bir ses çıkmasın. Her baştan bir ses çıkıyorsa kimi başları biz koparalım. Bektaşiler Alevi saymıyoruz, Caferileri saymıyoruz, Nusayrileri, Abdalları, Romanları saymıyoruz. Biz kime Alevi diyorsak Alevi odur. Bu saydıklarımızın dışında kalan Alevilerden solcuları filan da Alevi saymıyoruz elbette. Bilakis bu solcu dediğimiz Marksistler ateist bir Alevilik peşinde ve Aleviliğin can düşmanları. Aleviler bu Marksistleri içlerinden atmalı. Alevilik bir sorun değildir fakat onu bir sorun haline getirmeye çalışan Federal Almanya üzere dış güçler vardır ve bunlar Alisiz Alevilik peşindedir. Öyleyse onlara karşı içeride ve dışarıda kendimize bağlı aktörlerle çaba etmeli hatta yeni aktörler yaratmalıyız. Lakin asla Alevilik gbi bir sorunun varlığının avantajlarını terk etmemeliyiz. Alevilik sorunu madem maymuncuk üzere, bu maymuncuğu kullanacak Alevilere muhtaçlığımız var demektir. Hem içimizde, hem her an dışımızda tutabileceğimiz Alevilere. Hem Türk, hem değil; hem Müslüman, hem değil.
Bütün bu görünümün ortasında bugün asimilasyondan kelam etmek olguya saygısızlıktır. Hele de bildiğimiz manada hukukun tümüyle sahneden çekildiği ve çıplak şiddetin her düğümü çözdüğü ve devlet eliyle çeşitli biçimlerde örgütlenmiş formlarının kendilerine her hakkı bulduğu bir düzlemde, asimilasyon fazla hafif kalmaz mı? Yetmiyormuş üzere, kamu istihdam siyasetlerinin yürütülmesinde, kamu hizmetlerinin, bir bütün olarak tüm ulusal kaynakların dağıtımında biricik ölçü haline getirilen AKP-devlet tipi dindarlık kuralı ortadayken, hangi asimilasyondan kelam edeceğiz? Dahası DİB’in mevcut konumu, eğitim süreçlerinin beşikten mezara dinselleştirilmesi ve bu sürecin dışında kalmaya asla müsaade verilmemesi ortadayken, hangi asimilasyondan sez ediyoruz sahi? Artık yürütülen Alevileri asimilasyon siyaseti değil, şiddet yoluyla zorla kültürlenmesidir. Ya kültürlenecekler ya yok olup gideceklerdir.
‘ALEVİLERİN KİMLİKÇİLİK BATAĞINDA YÜZMEYE ÇALIŞTIĞINI SÖYLEYEBİLİRİZ’
Sempozyumdaki temel eleştirilerinizden biri de ‘kimlikçilik’ üzerine… Bilhassa tartışmalarda Alevilerin geniş manada bir düşünsel perspektif üzerine kelam aldığını belirtiyorsunuz. ‘Kimlikçilik’ noktasındaki tenkitleriniz nelerdir? Kimlik, bir noktada toplulukları aşikâr bir aidiyet etrafında toplayıp hareketi ortaklaştırmaz mı?
Üstteki soruyla bağlayarak devam edeyim. Bugün Alevilerin hangi kanadından kelam edersek edelim, bir kimlikçilik batağında yüzmeye çalıştığını söyleyebiliriz. Başları koparan kılıcı, gözlerine sokulan süngüyü görmekte fakat bunun nedeninin kendi Aleviliklerine sarılmamakta olduğunu düşünmekte ve tahlili de hudutların yeterlice berkitildiği, kümelerin uygunca küçültüldüğü, siyasetten kaçma ismine dünyaya sırt dönüldüğü, o kılıcın Alevilerle birlikte diğerlerinin da başını kopardığının görülmek istenmediği bir dünyada görmektedir Aleviler; bu türlü bir dünya inşa etmek istiyorlar. Bu da kimlikçi refleksin bir özelliği esasen. Zira kimlikçi her daim gözünü sadece kendi sonlarına ve kendi içine diker. Düşman aradığında da bunu dışarıdan çok içeride görür.
Söze girdik ancak aslında baştan bir ihtarda bulunmak gerekirdi sanırım ya da tekrar bir itiraz: Kimlik ile kimlikçiliği birbirine karıştırmamak gerekir. Kimliğin neyi, nasıl yaptığı ile kimlikçiliğin neyi, nasıl yaptığı birbirinden farklıdır. Benim itirazım özel olarak kimlikçiliğe ait ve buna bir evvelki çalışmamamda çeşitli örneklerle değindim. Lakin madem sordunuz, o kitaptan da hareketle, kısaca özetlemeye çalışayım.
Kimlik bir yer kaplar; isteseniz de istemeseniz de neye mensupsanız o olarak kurulursunuz. Hem içeriden, hem dışarıdan. Kimlikçilik ise bir yer talep eder. Kimlik yer kapladığı ölçüde diğer kimliklerle bulunduğu düzlemde her vakit öncelikle eşitlik talebiyle belirir. Kimlikçilik ise bağlandığı sav ettiği kimliğin meşruiyetiyle ilgili olduğu içindir ki eşitlik değil, onay peşindedir. Bunun açık manası, eşitlik talep edenden farklı olarak, onay talep eden hakim çoğunluğun/çoğunlukçuluğun ya da hükümranın bakışına muhtaçtır. Bu haliyle de kimlikçi, kendi mensubiyetinin aidiyetinden çok, gerek bu bölümler, gerek kendi hayali mensupları için kıymetli olan etiketleri öne çıkarmaya çalışır lakin artık bunların da bir karşılığı yoktur. Karşılığı gerçek dünyadadır lakin kimlikçi bu karşılığın üstünü örtmek için klasik karşılığını dayatır size: Karşınızdakinin cenaze şirketi sahibi bir burjuva olduğunu görmenizi istemez; değerli olan bir dede ya da dedesoylu olmasıdır! Tıpkı biçimde, karşınızdakinin tam bir rantiye oluşunu görmeniz istenmez; dededir ya, yeter! Kimlik, eşitlik (belki de bu sağlanırsa daha fazla yer kaplamak için eşitsizliğe de evrilebilir) uğraşındayken öncelikle kendi yerini fiyat ve berkitmeye çalışır, o bir yerdedir; kimlikçi ise her yerde. Kimlik, kendi sonlarını koruyabilmek için yerine sağlamca kök salmaya çalışırken, kimlikçi onayı nereden üretecekse oraya koşmaktan geri durmaz. Bir bakmışsınız DİB’le kol koladır, bir bakmışsınız uydurma bir üniversitenin uydurma ilahiyat fakültesinde, bir bakmışsınız bir enstitünün müdür vekili ya da Makedonya’da MHP ile kol kola… Kimlikçilik onay peşinde koştuğu için, her an her yerde olmak isteği yüzünden aslında sözcüğün düz manasıyla eklektik bir mahiyete sahiptir. Fakat bunu senkretizmle karıştırmamak gerekir. Alevilik içinde bu eklektik yaklaşımın en uygun örneği “Ramazan da bizim, Muharrem de bizim” söyledir. Hani utanmasalar Ali de bizim, Osman da bizim diyecekler! Lakin eklektisizmin varacağı yer nihayetinde bu olacağı için, kimlikçi bunu aykırısından bir öze dönüş hareketiyle örtmeye girişir. Bunun için lisanından yol düşmez, yolun özü düşmez lakin kendisi yoldan çoktan düşmüştür, o başka. Kimlikçi için öze dönüş ya da saflaşma daveti, örneğin dinimize siyaseti karıştırmayın davetinde olduğu üzere, aslında en makûs ve olumsuz haliyle politiktir lakin her vakit kendini dinselmiş üzere gösterir. Fakat en temelde kendi dinselliğinin ögelerini saflaştırarak, diyelim 72 milleti bir nazarla görmekten çoktan vazgeçmiş, kendini Türklüğe bir kama üzere çakmıştır! Bu haliyle de kimlikçi hareket birlikte yaşamanın peşinde değildir. Mevcut iktidar şebekesi içinde hisse almanın peşindedir. Somut bir örnek daha vereyim: Şayet “kardeşim ne ilgisi var LGBTİ+ hareketiyle Aleviliğin ya da biz Ermeni miyiz tutturdunuz bir Ermeni kardeşliği” üzere şeyler aklınıza geliyorsa, apaçık kimlikçisiniz. Bir kimlik olarak Alevilik, vücut ile vücut ortasına girmeyi reddeder ve tam da kendisinin Ermeni olmadığının, Ermeninin ise Ermeni olduğunun ve Alevi olmadığının farkındalığıyla kardeşliği ilan ederken, kimlikçi hareket vücutlara el koyar ve kendi zırhını giydirerek o vücutları birbirine dokunduğu anda can yakacak dikenlerle donatır. Sonuç olarak kimlik, şayet varsa söylemeye bile gerek yok, canlıdır, varlığı gereği canlıdır ve diğer kimliklerle etkileşim halinde canlılığını ve varlığını sürdürür. Kimlikçi hareketin savunduğu kimlik ise çoktan ölmüştür ve ölüyü diriltme peşindedir. Fakat bu diriltme ameliyesinde yapılan şey de ölüye üflenecek ruh, kelamım ona bir yandan saflaşma siyasetleriyle, hayali, katı, donmuş sonlarıyla sağlama alınmış bir kimliğe sahipmiş üzere gösterilen Alevilikten alınıyormuş üzere, esasen o ruhun, o kimliğin dışından, onay mercilerinden derlenip ölüye üflenmeye çalışılmasıdır! Bu haliyle kimlik asla kendinde bir varlık değildir. Ve asla bir durumu yansıtmaz, bir süreci yansıtır. Halbuki kimlikçi için kimlik ebediyen sabit bir duruma, tarihten kaçırılmış bir duruma karşılık gelir. Bunu da yaygın biçimde temsillere, sembollere, performanslara sığınarak göstermeye ve kanıtlamaya çalışır. Bu açıdan kimliğin varlığı gereği kendisi bir yapış ve tıpkı kimliğe sahip diğerlerince bir yapılageliş olmasına rağmen, kimlikçinin savunduğu kimlik, sürekli temsil edilmek zorunda olunan, temsil edeceği şeyi bulamadığı ölçüde de analarının cetlerinin mezarlarını eşeleyerek oradan çıkardıkları ölüye muktedir ağzından soluk üflenmeye çalışılan hayali bir kimliktir.
Bu çerçeveden hareket ettiğimizde kimlikçi hareketlerin, öbür hareketlerle iştirakin önündeki en temel pürüz olduğu görülecektir. Bırakalım öbür hareketlerle iştiraki, örneğin bırakalım Alevi hareketi ile Kürt siyasal hareketi ortasındaki ortaklaşma imkanlarını, kimlikçi hareket Alevi hareketinin içindeki tüm ögeleri düşmanlaştırmaya hazırdır. Hasebiyle tam da bu yüzden, bugün Aleviler, kelamım ona ortak bir kimliğe, Alevilik kimliğine sahip olmakla birlikte, kimlikçi reflekslere teslimiyetleriyle ortak hareket etme imkanından mahrumdur. Zira her biri sabit, öz, tarih ve toplum dışı, kendi hudutlarından diğerini umursamayan ve kendi kimliğinin o kapalı hudutlar içinde yaşanılan bir Alevilikle ilgili olduğunu sanıyor; dahası buna diğerlerini da inandırmaya, kendi palavrasına iman diye sarılmaya çalışıyor.
‘APAÇIK ALEVİFOBİ DEVREDEDİR’
Bugün iktidarda bulunan AK Parti, birinci yıllarında liberal bir telaffuzla Alevilerle yakınlaşmaya çalıştı lakin son yıllarda görüyoruz ki bu liberal telaffuz yerini ırkçı, militarist anlayışa bıraktı. Bu noktada kimi sosyalistlerin Alevileri yalnız bıraktığına dair telaffuzlar var. Sizce Alevilik, her ne kadar sosyalist hareketle omuz omuza olsa da yalnız kalıyor mu? Türkiye sol/ sosyalist hareket içinde ‘Alevifobi’den bahsedebilir miyiz?
Sorunuzu sondan başlayarak yanıtlayayım. Biliyorsunuz, tam bu başlıkla olmasa bile, sorunuzun içeriğiyle ilgili bir yazı kitabımızda yer alıyor. Hasebiyle soruyu yanıtlaması gereken tahminen de o yazımızın muharriri; Prof. Dr. Sefa Feza Arslan’dır. Artık ondan rol çalmak istemem lakin yazısından çok çarpıcı bir örneği de anmadan geçemeyeceğim. Pek solcu, pek sosyalist diye taltif edilen ve hareket içindeki kıdemiyle ilgili olsa gerek karşısında hürmet geçişi yapmamız beklenen Murat Evrak bir vakitler şöyle yazıyordu: “Yüksek Yargı’daki durum var. Alevilik orada örgütlü: kimi düşman, kimi dost olarak gördüğü de kendi açısından açık seçik ortada. Kararları da bunu gösteriyor.” Artık bu satırlara baktığınızda Murat Belge’yi nereye koyacaksınız? Bu satırların inkara gelmez bir Alevifobiyle malül olduğu açık. O halde durumu nasıl kurtarabiliriz? Tahminen bir yolu vardır: Murat Belge’yi sol ya da sosyalist saymayarak; aksine sol/sosyalist muhalefetin başına gelmiş liberal bile olmayı becerememiş bir isim addederek! Örnekler çoğaltılabilir. Fakat bunun yerine ilgili yazıdan da yararlanarak bir soyutlama ve gruplama yapmayı deneyeyim: Şayet sol/sosyalist hareket Kemalizm ile Aleviler ve hatta Alevilik ortasında bir özdeşleşme, karşılıklı ağır etkileşim ya da geçişkenlik savında bulunuyorsa; Alevilik ve Alevilerin CHP ile özdeşleştirilmesi, onların CHP’nin art bahçesi sayılması, CHP’nin bir Alevi partisi olduğu argümanı dillendiriliyorsa; kim Alevilik ile komünizm ortasında negatif bir özdeşleşme kuruyorsa, artık geçerli olmasa da geçmişten bugüne, Türk ordu ve yargı sisteminin Alevilerin monopolünde olduğu, bu iki gücü Alevilerin denetim ettiği, bu iki alanda Alevi olmanın en önemli istihdam koşullarından biri olduğu tez edilmişse; Alevilerin kendilerini devletle özdeşleştirdikleri, kendilerini Cumhuriyetin kurucusu sürdürücüsü ve sahibi olarak kavrayarak aslında cellatlarına aşık kurban rolünü oynadıkları ileri sürülüyorsa, nihayet 20 yıldır tüm toplumsal hayatın Devletlü Sünnilik tarafından dinselleştirmesi karşısında kelamı “Canım Aleviler düşünsün”e getiriyorsa….Evet, orada apaçık Alevifobi devrededir ve bu merkezli savların her cümlesinin altının üstünün kazınması gerekir.
Gelelim sosyalistlerin Alevileri yalnız bıraktığına ait tezlere. Ne yapmış ya da ne yapmamışlar da sosyalistler Alevileri yalnız bırakmışlar sanki? Kolay örnek: Alevi hareketinin örgütlemeyi başardığı kitlesel mitingler yalnızca Alevilerin meydanlara akmasıyla mı gerçekleştirildi? Sol ya da sosyalist muhalefet Alevi hareketini çoğun kayıtsız şartsız destekledi; yalnız bırakmak yerine. Eleştirilecekse bu eleştirilmeli. Kendini sosyalist sanan Alevi kimlikçinin mızmızlanmasından öteye gitmiyor bu şikayet. Sosyalistlerin Alevileri yalnız bıraktığı üzere bir tezin ortaya atılabilmesinin şartlarından biri, sosyalist hareketin kimlikçi hareketler karşısında (çoğu karşılaştığı problemde olduğu gibi) açık seçik bir siyasetinin olmaması; daha da somutlarsak misal bir biçimde din, laiklik ve aidiyetlerin biraradalığı bahislerinde açık seçik ve ikna edici, genel bir tavır ortaya koyamaması. Yoksa, tüm bunlar vardı da sosyalistler özel olarak Alevileri mi yalnız bıraktı? Bu argüman bana gülünç geliyor doğrusu.
Yaşadıkları yerler kolluk kuvvet baskılarıyla, devlet takviyeli kimi kümelerin tacizleriyle dağıtılmış olan Aleviler, büyük kentlerde kendi gettolarını yarattılar ve geçen vakit içinde ‘Alevi mahallesi’ olarak anılmaya başladı bu yerler. Şimdiyse bu mahalleler, neoliberal siyasetlerle, ‘müteahhitlik’ çılgınlığıyla dağıtılıyor. Her manada hücuma ve tacize karşı tetikte olan Alevilerin köylerinin, mahallelerinin bu kadar hoyratça ve politik bir maksat doğrultusunda dağıtılmasını nasıl okumalıyız? Birlikte yaşama hafızasını ve dayanışmayı tekrar kurmanın yolu nedir?
Sorunuzun birinci kısmına ait karşılığımı aslında çok kısaca üstte vermiştim: Bugün Alevilerin karşı karşıya olduğu hücumlar bir şeyi inkara gelmez bir biçimde gösteriyor: Aleviler şöyle ya da bu türlü ya “kültürlenecekler” ya yok olup gidecekler. Mevcut siyasal rejimin, kendi tabanı olduğu kabul ettiği Sünni dindarlığın farklı biçimlerine bile tahammülü kalmamışken, Alevilere tahammül edebileceğini, bakın Aleviler açısından aslında çok aşağılayıcı bir sözcük kullanıyorum, düşünmek için ya saf ya da AKP “liberali” olmak gerekir. AKP hiçbir evresinde, argümanların bilakis Alevilere karşı kelamım ona liberal bir siyaset geliştirmedi. Atatürkçülükten öğrendiği dersi Aleviler üzerinde test etti. Başarılı da oldu. Lakin artık mevcut rejime kendi biçtiği bu elbise bile dar geliyor. Alevilerin bu elbisenin içinde kendi hallerine bırakılmasıyla varlıklarına tahammül edilmesi kelam konusu değil. Alevi yerleşim yerlerine akınların, genel olarak AKP’nin silahlı kolu olduğu sermayeyle, bu ülkenin iktisadi siyasetleriyle da yakından bir münasebeti var elbette fakat bunu paranteze alırsak, bu akınlar, hangi araçlarla yapılırsa yapılsın, bir yandan bölgedeki mülk sahiplerine rant havucu uzatılırken, tıpkı anda ilgili bölgelerin kriminalizasyonu ve hatta nitekim de mafyöz örgütlenmelere ve hareketlere teslim edilmesiyle birlikte yürüyor. Somutlaştırmak için hayali bir örnek vereyim. Diyelim, Sünni bir yerleşim yerinde mafyöz bir örgütlenme uyuşturucu satışı yapmaya başladığında, mahalleli toplanıp çocuklarımızı zehirliyorsunuz diye satıcıyı dövüyorsa, polis yetişip o satıcıyı topluluğun elinden tahminen alıyor, tahminen almıyor; alıyorsa şayet satıcıya bir pak sopa da kendisi çekiyor. Ve sonra hakikat kodese. Tıpkı satıcı şayet Alevi mahallesinde Alevilerce birebir nedenle dövülürse, polis derhal geliyor, satıcıyı kurtarıyor, karakolda bayrakla poz verdiriyor, yetmiyor, satıcıyı dövenler polis tarafından dövülüyor ve satıcı vatan evladı bir ülkücü olarak taltif edilip karakoldan elini kolunu sallayarak çıkıyor! Ne demek istediğimi umarım anlatabildim?
Bu hayali örneği izlersek, böylesine derin bir yarılmanın, direkt kamu gücü eliyle örgütlendiği yerden birlikte yaşama isteği, hafızası ve dayanışma çıkar mı? Devlet aslında öncelikle ortak hafızaya saldırıyor, yıllardır yapıyor bunu. Toplumsal medya paylaşımlarından bile bunu izleyebilirsiniz; dolaylı olarak. Artık bir vakitler diyelim Muğla’da Rumların nasıl Türklerle iç içe yaşadığına ait anekdotlar hepimiz için tatlı bir hatıra mahiyetinde. Tahminen de burnunun direği sızlayarak bunu zikreden kişi, zorla boşaltılan Rum meskenlerinde altın aramaya koşan birinci dedenin torunu! Ve bugün Muğla sokaklarında Suriyeli saydığı her yabancıyı gördüğünde sokağa tükürüyor; Muğla Üniversitesi’nde her Kürt öğrenci linç edilmek istendiğinde, bu Kürtler de zati çok oldular canım diye içinden geçiriyor. Sonra birebir kişi, Saburhane’nin Rumları üstüne güzellemeler dizmeye devam ediyor. Sahi, hangi ortak hafızadan kelam ediyoruz? Hangi birlikte ömürden?
Umuyorum ki bu sorunuzla, ortak hafızayı, yine birlikte yaşama gayretini ve dayanışmayı, Atatürkçülerin Cumhuriyeti müdafaa kollama misyonunu Alevilere yıkması üzere, siz de Alevilerden beklemiyorsunuz. Hiçbir azınlık topluluk bu rolü üstlenemez; yalnızca Aleviler değil. Birlikte yaşayacaksak Kürt sıkıntımızı Kürtlere yıkmaktan, Sünnilik ve din devleti meselemizi Alevilere yıkmaktan, bayan problemini bayanlara yıkmaktan, heteronormativite ve heteroseksizm problemini hetero olmayanlara yıkmaktan vazgeçerek işe başlamalıyız. Kim kendini hala Türk-Sünni-Erkek-Hetero olarak görüyorsa, tüm bu sıkıntılar karşısında tahlil de onda aranmalıdır. Kaygısı veren ya dermanını da verecek ya da yok ettiği her bir modülle kendisi de küçüle ufala tarih sahnesinden silinecektir.
‘BU SEMPOZYUM SERİNİN BİRİNCİ HALKASI OLARAK DÜŞÜNÜLMÜŞTÜ’
Son olarak, gerçekleştirdiğiniz sempozyumun yarattığı tartışma yeri yeni çalışmalara imkan sağladı mı? Bu derece geniş kapsamlı bir sempozyum ya da kitap hazırlığınız var mı?
Aslında İzmir’de gerçekleştirdiğimiz bu sempozyum, bir serinin birinci halkası olarak düşünülmüştü. Yani Aleviler ve Sosyalistlerin bağlarını masaya yatırdıktan sonra, Alevilerle Kemalistlerin/Ulusalcıların bağlarını, akabinde Alevilerle özel olarak faşist hareketin ilişkilenme biçimlerini ve nihayet Alevilerle İslamcıların ilişkilenme biçimlerini masaya yatırmayı planlamıştık lakin ne yazık ki salgın hastalık ve akabinde iktidarın salgını herkesi meskenine kapatmak için altın bir fırsat olarak değerlendirmesiyle, bütün planlarımız şimdilik suya düştü. Tüm başlıklar üzerinden çeşitli toplantılar düzenleyip her birini de derleyerek bir dizi kitap yayınlamayı hedeflemiştik. Bu salgın sona erse bile, pek umudum yok artık lakin, iktidar şebekesi artık bu çeşit etkinliklere nefes aldıracak üzere durmuyor. Zira onun denetimi dışında alınan her nefesi bir tehdit sayıyor, çünkü artık tüm sözleri tükendi, sırtları duvara dayandı, o kadar güçsüzler ki ve tam da bu kadar güçsüz oldukları için çok güçlü bir biçimde her yapmak istediklerini, hiçbir hudut tanımadan yapıyorlar. Yapıyorlar zira yapabiliyorlar. Umarım birebir şeyi bir gün biz de yapabiliriz; cümle yanılsamalarımızın ruhuna el Fatiha okuyup; elbette yanılsamalarımızı üreten, her birimizi bu şebekeye bağlayan zincirlerimizi gözden çıkarmayı başarabilirsek.
