İnsan ırkının en temel gereksinimlerinin başında muvaffakiyet muhtaçlığı gelir. Her insan başarılı olmak ister. Başarısız olmak için hiçbir işe başlanmaz. Akıl sıhhati yerinde olan hiçbir kimse yoktur ki, bir işe başlayayım ve çok başarısız olayım ya da o denli bir şey yapmalıyım ki rezil olmalıyım gayesi ile başlasın. Zira insanın yaradılışı buna uygun değildir. McClelland’a nazaran üç temel edinilmiş gereksinim vardır; muvaffakiyet, güç ve ilişkin olma.Bunların içerisinde ise muvaffakiyet muhtaçlığı en baskın olanıdır. İnsan olumsuz bir şey yapsa bile kendi koyduğu amaca ulaşmak ve başarılı olmak ister. Örneğin sinemalarda izlediğimiz banka soygunu sahnelerinde “arkadaşlar yüzyılın banka soygununu yapmak için plan yapacağız, yakalanacağız ve tüm dünyaya rezil olacağız” cümlelerini duymamız mümkün değildir.
Peki muvaffakiyet için yetenek mi daha değerli yoksa istemek mi?
Bu soru son vakitlerde sıkça sorulmaktadır. Bir küme var ki, bunlar “istersen yaparsın”cılar. Bu kümenin en değerli mottosu “içindeki güce inan”dır. Bir küme da vardır ki yeteneğin olmadan asla. Bu yazıda bu iki kümesi karşılaştıracağız.
Önce bu bahis ile ilgili kimi kavramlara bakalım.
Yetenek nedir?
Yetenek doğuştan getirilen ve aşikâr bir eğitimle geliştirilen gizil güçtür. Bir insan bir yetenek örüntüsü ile dünyaya gelir. Bu örüntüde birtakım yetenekler baskın kimi yetenekler orta seviyede, birtakım yetenekler düşük seviyede, birtakım yetenekler ise hiç yoktur. Yeteneğin saf kısmı genler yolu ile geçer. Geliştirilmeyen yetenekler ortaya çıkamaz ya da sönük olarak kalır. Yetenek davranış olarak gösterilecek bir alan bulamaz ise hiç farkına bile varılmaz. Çok üst seviyede piyano çalma yeteneği ile dünyaya gelen bir kişinin uygun şartlarla karşılaşmadığı sürece âlâ bir piyanist olma mümkünlüğü yoktur.
Diğer bir kavram ise ilgi. İlgi bir alana yönelimi söz eder. Yaptığımız da güzelimize giden şeydir. İlgi, doğal olarak isteme davranışına neden olur. Başka bir değişle yaptığımızda çokça memnunluk hormonu dopamin salgılatan şeydir. Şayet ilgi duyduğumuz alanda yeteneğimiz yok ise o ilgi kısa sürece söner. İlgiyi besleyen yetenektir.İnsan yapamadığı, başaramadığı şeyden zevk alamaz. Başarılı olduğumuz dersleri sevmemizin nedeni budur.
Bu mevzudaki öbür bir kavram “an”dır. “An” olayın olduğu vakti ve yeri temsil eder. Yaptığınız işe “an” uygun değil ise başarılı olamazsınız. Örneğin bundan 30 yıl evvel Facebook’u siz bulsaydınız muhtemelen vakti uygun olmadığı için başarılı olamazdınız. Ya da Facebook’u Zuckerberg Amerika’da değil de Türkiye’de bulsa idi muhtemelen tekrar başarılı olamazdı. Yaptığınız işin “an”a uygun olması yetenek ve ilgi kadar değerlidir.
Son kavramımız tutku. Tutkuyu TDK şöyle tanımlıyor; irade ve yargıları aşan güçlü bir coşku, ihtiras; güçlü istek ve eğilimin yöneldiği gaye; çok düşkünlük. Tutku insanı hedeflediği alana götüren en güçlü güdülerin başında gelir. İnsan her neye tutulursa ona ulaşıncaya kadar tüm zahmetlerin üstesinden gelebilir.
Başarılı olmak için birinci ve temel kural yapılan işe ait yetenek örüntüsünün uygun olmasıdır. Her davranış ya da her maharet için yetenek örüntüleri farklı olabilir. Lakin bu örüntünün de derecesi değerlidir. Yetenek örüntüsü var ya da yok olarak kıymetlendirilmez. Yetenek örüntüsü, içinde bulunduğunuz popülasyona nazaran aşikâr bir derecede bulunur. Yetenek örüntüsü uygun olduktan sonra yapılan işe ait ilgi duymak gerekir.
Bu noktadan sonra başarıyı “başarı” ve “üstün başarı” olarak sınıflamakta yarar var. Muvaffakiyet, hedeflenen noktaya varma ya da ortalama insanın varabileceği nokta; üstün başarıyı ise çok az kişinin varabileceği nokta olarak tanımlayabiliriz.
“Başarı” için birtakım olasılıkları sıralayalım;
- Bir kişinin bir alana hem ilgisi hem de yeteneği yok ise kesin başarısız olur
Bir kişinin bir alana hem ilgisi hem de yeteneği var ise kesin başarılı olur
Bir kişinin bir alana ilgisi var lakin yeteneği yok ise ilgi kısa müddette söner. Lakin ilgi seviyesi çok yüksek ise ortalama bir muvaffakiyet elde edilebilir. Fakat bunun için çok çalışmak gerekir. Örneğin gitar çalma ile ilgili yeteneğiniz yok ya da düşük fakat çok istiyorsanız çok çalışarak ortalama bir muvaffakiyet elde edebilirsiniz. Hiçbir vakit çok yeterli gitar çalan biri olamazsınız lakin ortalama bir gitar çalabilirsiniz.
Bir kişinin bir alana ilgisi yok fakat yeteneği var ise, mecburî ise başarılı olabilir. Yani kendisine istemediği bir misyon verilirse ve yapmak zorunda ise başarılı olabilir.
“Üstün başarı” için ise yetenek ve ilgi yanında “an” ve tutkunun da uygun durumda olması gerekir. Şayet bir alana ilgi ve yeteneğiniz var ve “an” da uygunsa üstün muvaffakiyet için geriye kalan tutkudur. Bir şeye tutkuyla tutunursanız ve buna donanımınız (ilgi, yetenek ve an) uygun ise üstün başarıyı elde etmemek mümkün değildir.
Bu durumda öncelikle ilgilerinizi ve yeteneklerinizi tanımanız gerekir. İlgi ve yeteneklerinizitanımadan hangi alana yöneleceğimizi de hakikat olarak tespit edemeyiz.
Sonuç olarak istemek tek başına muvaffakiyet getirmez. Şayet istediğiniz alana yeteneğiniz varsa ve tutku ile çalışırsanız üstün muvaffakiyet elde edersiniz.
