İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İdeoloji Bölümü’nde okumaya başladığım 1954-1955 akademik yılında, Türkiye’de bu kısımdan diğer sırf bir tane ideoloji kısmı vardı: Ankara Üniversitesi Lisan ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ndeki İdeoloji Kısmı. Bugün, Türkiye seviyesinde 58’i devlet üniversitesi, 7’si de vakıf üniversitesi olan 65 ideoloji kısmı var.
İstanbul Üniversitesi’nde okuduğum yıllarda, ideoloji kısmında dersleri muhakkak dört yıllık bir program yoktu. Her periyot başında kısmın hocaları toplanır ve o periyotta vereceklerini bildirdikleri derslerden bir program oluşturulurdu. Bu, öğrenciyi değil, öğretim üyesini merkeze alan bir program oluşturma sistemiydi. Kısmın “Felsefe Tarihi” ve “Sistematik Felsefe” olmak üzere, iki alt kısmı vardı. Birincisinin derslerinde birtakım filozofların görüşleri anlatılır, ikincisinin derslerinde ise felsefenin birkaç alanı tanıtılırdı. Meğer bir lisans programı, öğrencilerine filozofların görüşlerini kronolojik bir sırayla ve ideolojinin belirli başlı alanlarının sorunları ile tarih içinde gelişmeleri tanıtmalı filozoflar tarihi ile alanlar tarihini öğretmeli, böylelikle de öğrencilere temel alanların sorunlarını öğretmekten öbür, hangi alan ya da alanların sorunlarıyla uğraşmak istediklerine karar vermelerine yardımcı olmalıdır.Geçen müddet içinde kurulan yeni ideoloji kısımlarına baktığımızda, görüyoruz ki öğretim programlarının çoğu başka ülkelerdeki üniversitelerin ideoloji programları örnek alınarak hazırlanmış; yurtdışında ideoloji okumuş meslektaşlarımızın hazırladığı programlar da, mezun oldukları üniversitenin tesirleriyle oluşturulmuştur.
FELSEFE NE İŞE FAYDA?
Ne var ki bir ideoloji programını oluşturmak için, evvel birtakım sorulara karşılık vermek ve izlenecek yola açıklık getirmek gerekir. Bu soruların başında “Felsefe ne işe fayda?” sorusu gelir. Lakin, bu soruya gerçekliğe uygun bir karşılık verebilmek, daha evvel “Felsefe bilgisinin özelliği nedir?” ya da “Felsefe neyin/nelerin bilgisini sağlar?” üzere sorulara, ömürden ya da edebiyat yapıtlarından seçilen “empirik” diyebileceğim örneklere de dayanarak cevaplandırmayı gerektiriyor.
İkinci soruya verilebilecek bir karşılık, ideolojinin her çeşidiyle varolanların özelliğini, yani belli irtibatları içinde bakılan her bir varlık çeşidinin ne olduğunun (neliğinin/varlıksal özelliğinin) bilgisini verdiğidir. Bunu yapabilmek için de daha evvel bunun yolunu nasıl yapılabileceğini/metodunu göstermek gerekiyor. Bunu şu halde de lisana getirebilirim: İdeoloji bilgisi, en başta, bir sorun karşısında, bilme konusu yapılanın ne olduğunu bildiren bilgidir. Bu bilgi de ya bilme konusu yapılanın varlık yapısının ne olduğunu bildiriyor (ki bu, fenomenolojik redüksiyon metoduyla oluyor), ya da bir kavramın içeriğinin ne olduğunu ve bu ortada yakın kavramlardan farkını (genus proximum ile differentia specifica’sını, diğer bir deyişle tanımını) bildiren bilgi, bir kavramı açık ve seçik hale getiren bilgi oluyor.
BİZDE NEDEN FİLOZOF YOK?
Felsefe alanında çalışmak, sırf yeni felsefi bilgi getirmek demek değildir. Yüzyıllar boyunca yeni felsefî bilgi getirmiş filozofların getirdiği bilgilere/düşüncelere ışık tutmakla ve bu bilgilerin gelişme çizgisini çizmekle, yani ideolojinin tarihiyle uğraşmakla da olur. Bu, felsefede bilimsel çalışma, ideolojide bilim yapmaktır. Varolan ve olan bitende yeni görme imkânları sağlayan filozoftan farklı olarak felsefe tarihçisi, alanın gelişme çizgisini çıkarır, yani okuyucuların felsefi bilgiye ulaşmalarına aracılık eder.Bizde yıllarca ezbere tekrar edilen, lakin son yıllarda azalan “Bizde neden filozof yoktur?” sorusunun kaynağı, onu soranların üretilen yeni felsefi bilgiyi ve değerinin kaynağını görememesidir. Ne var ki bunları görebilmek, yüzyıllar uzunluğu dünya düzeyinde felsefe alanında nelerin yapılmış olduğunu az çok bilmeyi ve şu anda dünyada yapılanları az çok bilmeyi gerektiriyor. Sanki kaç kişi yapabiliyor bunu? Bu söylediklerim bedel ve değerler için de kelam mevzusudur. Araştırma yapmadan bunları bilmenin ne işe yaradığı bir yana, felsefenin günlük yaşamımızda belki en değerli katkısı, yaşarken eylemlere ve olan bitenlere kültürel değer yargılarıyla değil, değer bilgisiyle bakabilmeyi öğretmesidir. Bugün TV kanallarındaki tartışmalara ve reklamlara bakılırsa, çok muhtaçlık duyulan bir konuda, çağrışımlı düşünmeyi aşmak ve olan bağlantıları görebilmektir. Bu bağlantısızçağrışımlı düşünmenin en açık şekilde görülebileceği “yer” reklamlardır. Günümüzün beyin yıkayıcıları olan reklamları hazırlayanları bilhassa bu çeşit yanlışlar yapmama konusunda eğitmenin, en azından ezberlenenlerin “doğru” olmasına dikkat etmenin, işe yarayabileceğini düşünüyorum!
Cumhuriyetin 100. yılında ülkemizdeki ideoloji eğitimini bu bakımlardan ve burada sözü edilmeyen diğer birtakım bakımlardan bir daha gözden geçirmenin faydalı olabileceğini düşünüyorum.
