İSTANBUL – Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden ihraç edilen Yrd. Doç. Dr. Ceren Akçabay’la Kadıköy’de buluştuk. Röportajın bir yerinde öğrencileri geldi. Sarıldılar. Öğrencilerden biri iş görüşmesine gideceğini paylaştı. “İyi olun hocam” denildi. “Siz yolunuza devam edin yeter” diyerek cevap verdi Ceren hoca. İhraçların yaşattığını, uzun cümlelerle anlatmaya güç bırakmayan yalnızca birkaç dakika… Sonra sohbetimize kaldığımız yerden devam ettik.
Feminist hukuk alanında çalışan, son olarak Ann Scales’in “Hukuki Feminizm” (Aktivizm, Savunma ve Hukuk Kuramı) kitabını Türkçeye çeviren Akçabay’la “feminist hukuk teorisini”, feminizmin hukuk içinde niçin görünür kılınması gerektiğini, muhafazakar rejimlerin aile siyasetini, toplumun sekse bakışının hukuka tesirinin olup olmadığını ve gelmekte olduğu düşünülen dördüncü dalga feminizmi konuştuk.
Kitap ne anlatıyor? Çevrilme muhtaçlığına niye gerek duyuldu?
Türkiye’de feminist hukuk çalışmaları yapılıyordu. Bilhassa mahkemelerde feminist hukuk uygulamalarının çok uygun örneklerini görüyoruz fakat teori konusunda dünyayı biraz geriden izliyorduk. “Feminist hukuk yaklaşımı nedir?” konusunda yapılmış temel çalışmaların birden fazla Türkçeye çevrilmemiş durumdaydı. Bunun gereksinimini bilhassa yüksek lisans çalışmalarında çok hissediyorduk. Benim de daima bu kitap aklıma geliyordu.
Ann Scales, feminist metodu çok düzgün özümsemiş bir hukukçu. Eleştirel hukuk tartışmaların yapıldığı devirde yaşayan, hem akademide hem pratikte gayret içerisinde yer alan bayanlardan biri. Feminist hukuk kuramı olarak bilinen kavramın isim annesi. Radikal feministler içerisinde yer almakla birlikte tıpkı vakitte bir aktivist. Nasıl çevrildi? İmkâna muhtaçlık vardı. Bizim ihraçlar vesilesiyle oldu. Çok sayıda KHK’lı üzere bir boşluğun içerisinde buldum kendimi. Duvarların dışında akademinin olabileceğini biliyorduk ancak deneyimleyerek de öğrendik. Bu da onun kesimi oldu.
‘Feminist hukuk’ ne demek?
Hukuk çalışmalarında feminist tekniğin yansıtılması diyelim kısaca. Feminizmin kendisi toplumsal gayret olarak teoriyle iç içe gelişiyor. Söylemekten hoşlandığım bir biçimde “diyalektik bir biçimde” ortaya çıkıyor.
‘FEMİNİST HUKUKUN GEREKLİLİĞİNİ ORTAYA ÇIKIŞ KURALLARINDA GÖRMEK MÜMKÜN’
Hukuk esasen adaletin gerçekleşmesi gereken yer. En azından vaadi bu. Feminizm hukukta niye görünür kılınmalı?
Feminizm dediğimizde, çok farklı feminizmler var. Liberal feminizm, sosyalist feminizm, marksist feminizm, postmodern feminizm… İster istemez ben kendi perspektifimden sorunuza karşılık vereceğim. Eleştirel bir feminist hukukçu olarak tanımlıyorum kendimi. Marksist teori içinde gelişen gelenekten gelir bu yaklaşım. Hukuk içinde feminizmin gerekliliğini ortaya çıkış şartlarında görmek mümkün. 70’lerdeki feminist uğraş siyahi uğraşın üzerinde yükseliyor. İkinci dalga feminizm olarak tanımlanan hareket bir barış çabası, insan hakları gayreti aslında. Her ne kadar feminist hak uğraşı direkt bayan haklarıyla ilgili, bayanlardan esirgenen o insan olma durumuyla ilgili bir talep halinde ortaya çıkmış olsa da 70’lerde gördüğümüz feminizm aslında kendinin dışındaki mağduriyetleri de gören ve bilen bir feminizm. Münasebetiyle hukuk devleti fikrinin yalnızca bayanlar bakımından değil bilhassa LGBT-İ bireyler bakımından, siyahi şahıslar bakımından ya da bütün ezilenler bakımından gören bir yaklaşım. Bu türlü bir yerden baktığınızda mahkemelerde olması demek aslında hukuk tarafından duyulmayan sesin mahkemelerde duyulması için uğraşmak manasına geliyor. Yalnızca bayanlar için değil, yalnızca LGBTİ bireyler için değil tıpkı vakitte engelliler için, çocuklar, yaşlılar için… Tüm ezilenler için.
‘EZİLENLERİN BEYANI TEMELDİR DEMEK EN DOĞRUSU’
Feminist hukuk teorisi, az önce söyledikleriniz dışında bize ne söylüyor?
Tartışmanın düğümlendiği noktalardan biri politik sloganlardan biri olan “Kadının beyanı esastır” yaklaşımı. Ben bunun aslında feminizm tarafından “kadının beyanı esastır” biçiminde söylenmediğini ya da en azından artık söylenmemesi gerektiğini, “Ezilenlerin beyanı esastır” biçiminde söylenmesi gerektiğini düşünüyorum. Feminist hukuk teorisinin bize anlattığı şey bu. Feminizm bu türlü bir savla ortaya çıktı. Buradaki savunu yalnızca bayanlara has bir hukuk tartışması değil. Bayanların çok uzun müddetten beri deneyimledikleri ve kendi uğraşlarıyla adım adım kazanımlar sağladıkları bir alan olan hukuka ait ve bütün bu gayretlerden süzülen bir yaklaşım aslında bu.
‘KADINLARIN GAYRETİ ÇAĞDAŞ TOPLUMLA YAŞIT DİYEBİLİRİZ’
Feminizm ne vakit mahkemelerde kendini hissettirmeye başladı?
Aslında bu soruya verilebilecek spesifik bir cevap olduğunu düşünmüyorum. Tabi ki benim bilmediğim bir formda tarihin bir anında bu kayda geçmiş olabilir lakin bu hususta bilhassa bayanların ve tabi feministlerin önemli bir şanssızlığı var. Tarih, erkekler tarafından yazılıyor. Şöyle bir gerçeklik var… Yalnızca bayanlar için değil toplumun her kesiti için “eşit oy” dediğinizde bu çabanın değerli bir kesimi Süfrajetler tarafından sürdürülüyor. Bu aslında burjuva ihtilallerinden sonra başlayan bir çaba. Bilhassa 19. yüzyılda hem Avrupa’da hem dünyanın çeşitli yerlerinde süregiden bir uğraş. Bu coğrafyada da bunun örneklerini bulmak mümkün. 19. yüzyılda Osmanlı’da da değerli bir bayan hareketi var. Cumhuriyetin ilanından sonra bayanlara bahşedilen birtakım haklardan bahsediliyor. Halbuki anayasal tartışmalar itibariyle Avrupa’dan çok da kopuk bir süreç değil bu. Osmanlı çok büyük eyaletleri olan bir imparatorluk. Her ne kadar mesken içinde eğitim alsalar da önemli entelektüel birikimi olan bayanlar var. Örneğin Nezihe Muhiddin örneği vardır.
Cumhuriyet’in kuruluşunun akabinde “Kadınlar Fırkası” kuruluyor. Yani bir partinin kuruluşundan bahsediyoruz. Siyaset açısından kıymetli tezleri olan bayanlardan bahsetmek mümkün. Şu da bir gerçek: Cumhuriyet bu talepleri tanımıştır. Her ne kadar bu şahıslara, siyasi birer özne olarak, kendi kamusal alanını açmasa da o talepleri içerecek halde yeni bir devlet sistemi ortaya çıkmıştır.
Dolayısıyla, ortaya çıkış itibariyle her yerde liberal hukukun aslında birtakım vaatleri vardı. Özgürlük, eşitlik, dayanışma gibi… Liberallerin bunları retorik olarak lisana getirdikleri anlaşıldığında hem emekçi sınıfı, hem bayanlar ortasında önemli bir çaba başladı ve o gayret neredeyse çağdaş toplumla yaşıt diyebiliriz. Bugün kelam konusu olan pek çok hak da bu uğraşların bir eseri. Verilmiş değil, kazanılmış haklar bunlar.
‘BARIŞ AKADEMİSYENLERİNİN YARISINDAN FAZLASI KADIN’
Ceren hocam, bu söyledikleriniz ve Türkiye’deki yakın tarih feminizm akademik metinlere taşınabildi mi?
Türkiye’de bilhassa 80’lerden sonra gelişen değerli bir feminist akım var. Osmanlı’daki birinci jenerasyon feministlere dair çalışmalar yapıldı. Ne yazık, ne temel eğitimde ne de yüksek eğitimde, müfredatta bunlara fazla yer verilmiyor. Üniversitelerin tasviyesinden evvel Türkiye akademisi içerisinde çok önemli bir birikimin olduğunu söylemek mümkün. Teyit edilmesi gerekir lakin benimle birlikte ihraç edilen Barış Akademisyenlerinden yarısından fazlası bayan akademisyenlerden oluşuyor. Hepsi kendi alanında feminist bir perspektifle çalışma yapan insanlardı. Orada bir bilgi birikimi vardı.
‘DOKTORA TEZLERİNİN İSİMLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİNE KADAR BASKI ALTINDALAR’
İhraçlar, akademik içerikte bayan çalışmalarını kesintiye uğrattı mı?
Evet, elbet fakat üniversite duvarları dışında yeni bir akademi örme gayretimizin da göbeğinde yer alıyor bu sıkıntı. Feminist çalışmaların miras olarak aktarılması gerektiğini düşünüyoruz ve yazıp çizmeye devam ediyoruz. Örneğin bizim ihraçların kurduğu bir dernek var. “Aramızda Toplumsal Cinsiyet Araştırmaları Derneği” diye bir dernek kurduk. Tabi ki içerde kalan, üretmeye çalışan arkadaşlarımız var lakin büyük bir baskı altındalar. Araştırma merkezlerinden, doktora tezlerinin isimlerinin değiştirilmesine kadar çok önemli bir muhafazakar baskıyla karşı karşıyalar. Yani tasviyeler tamamlanan değil, süregiden bir süreç.
Akademiye ve bayan hareketine yönelik hücum Türkiye’ye mahsus mü?
Türkiye’ye has değil. Muhafazakar otoriter idarelerin -ki Doğu Avrupa’da Macaristan ve Polonya var. Hindistan ve Rusya başka değerli örnekler- süratle attıkları birkaç adım var. Bu tipte idarelerin yargı bağımsızlığına, basın özgürlüğüne ve akademiye müdahaleleri kelam konusu oluyor. Yeniden toplumsal cinsiyet tartışmalarında muhakkak engellemeler ortaya çıkıyor. Feminist ve queer tartışmalara yönelik reddiye ve baskı aslında muhafazakar iktidarların, süreci muhafazakar aile siyasetleriyle götürme gereksiniminin bir eseri.
‘MUHAFAZAKAR SİYASETİN HAKİM OLDUĞU TÜRKİYE, MACARİSTAN VE TRUMP AMERİKASI’
Türkiye’de Bayan ve Aileden Sorumlu Devlet Bakanlığı’nın yerine Aile ve Toplumsal Hizmetler Bakanlığı’nın kurulması bu söylediğiniz şeyle mi ilgili? Devletin kendi bekâsı için küçük devlet biçimi olan “aileyi” muhafazası mı gerekiyor?
Evet. Hiçbir şey tesadüf değil. Rekabetçi otoriter idareler açısından piyasanın daraldığı, ekonomik krizin katlanarak sürdüğü, insanların hayatlarını düşük fiyatlarla idame etmek zorunda kaldığı neoliberal sistemde kıymetli olan nizamı sağlamak. Ellerindeki aygıtlardan an be an zenginliğin ve eşitsizliğin katlanarak artığını izleyen insanların çok büyük bir kısmı temel gereksinimlerinden dahi mahrum ve iklim kriziyle dünyanın birçok yerinde sıkıntı durumdalar. Bu insanların makul bir tertip içerisinde tutulması gerekiyor. Bu sistem otoriter devletler eliyle sağlanabilir mi sorusuna karşılık olarak yükselen örnekler var. Bunlardan bir tanesi Türkiye, bir başkası Macaristan bir oburu Trump Amerikası ve tabi öbürleri. Hepsinin ortak noktası muhafazakar siyasetleri benimsemiş olmaları ve muhafazakar siyasetlerin merkezine aileyi yerleştiriyor olmaları. Dediğiniz üzere Bayan Bakanlığı’nın kaldırılması bir tesadüf değildi. İstanbul Sözleşmesi’nin kabul edildiği, 6284’ün tartışıldığı bir devir olsa da şöyle bir gerçeklik de vardı. 6284, “Ailenin Korunma Yasası” olarak çıktı. İstanbul Sözleşmesi’nde konut içi şiddetten bahsetse de o terim “aile içi şiddet” olarak Türkçeye çeviri edildi. Başından itibaren muhafazakar siyasetin merkezinde aile vardı lakin bunun ekonomik ve siyasal krizle birleşmesi sonucu aile daha fazla merkeze alındı. Aile, toplumsal meseleler içerisinde ezilen insanların dayanışma merkezi olarak gösterildi.
‘AİLE DERKEN RASTGELE BİR AİLEDEN BAHSEDİLMİYOR’
Misal, boşanmak her ülkede sıkıntı bir problem mi?
90’lı yıllarda gazetelerde bir haber okuduğumu hatırlıyorum. Fransa’da boşanma davaları için yapılmıştı. Dokümanlarınızı giriyordunuz, makine sizi boşuyordu. Kalıcı bir uygulama olmadıysa da türel uyuşmazlığın kolaylığını ortaya koyuyordu. Boşanma hakikaten bu derece kolay dava olarak düşünülebilir. Karşılıklı istekle oluşmuş bir kontrat sonuçta evlilik. Lakin liberal hukukun bu mevzuda hiç de liberal olmayan içeriğine bakmak lazım. Liberal hukuk ne Türkiye’de ne de dünyanın öbür ülkelerinde evliliği insanların karşılıklı istekleri ile oluşturdukları bir birlik olarak görmüyor. Evlilik muhakkak bir tip aileyi var etmek için var.
Ailenin korunmasından bahsediyorlar lakin hiç akıllarına bekâr bayanlar gelmiyor. Çocuklarıya bekar bayanlar nedir? Bir aile değil midir? Veyahut da evlat edinmiş şahıslar, esirgeyici anne ya da babalar birlikte yaşayan partnerler aile değil midir? Neyin aile olarak anlatıldığı ve o ailenin ne formda dizayn edildiğine bakmamız gerekiyor. “Ailenin korunması” dendiği vakit irkilmemizin sebebi bu. Rastgele bir aileden bahsedilmiyor. Bayanın ikincil olduğu, bütün bakım yüklerini üstlendiği aileden bahsediliyor. Zira toplumsal devlet artık yalnızca hukuk metinlerinde ki bir sözden ibaret, devlet çekildi buralardan. Neoliberalizm dediğiniz şey bu.
‘İSTENDİĞİ ÜZERE BAYAN OLMADIĞI İÇİN ÖLDÜRÜLÜYOR KADINLAR’
Geleneksel kodlar, aile ilgili dini vaazlar… Yalnızca bununla ilgili değil diyorsunuz?
Söylemin kendisi retorik. Ailenin bizim kültürümüz içindeki pahası gibi… Oysa her toplumda ailenin özel bir yeri var. Bilhassa dünya üzerinde ataerkil olmayan bir toplum yok. Burada sormamız gereken soru şu: Aileyi koruyalım lakin hangi aileyi koruyorsunuz? Örneğin bugün nerdeyse günde 3 bayanın öldürülmesine neden olan aileyi mi? Bu bayanlar kendi yaşadıkları meskenlerinde, tanıdıkları beşerler tarafından öldürülüyorlar. Yani ailelerinin içinde şiddetle karşı karşıya geliyorlar ve bayan olarak yetiştirilirken şiddet tehdidinin en evvel ailenizden geleceğini bilirsiniz. Lakin gerektiği üzere “kadın”, “kız” olmadığınızda başınıza gelen şiddetin uygulayıcısı erkektir. Toplumsal kuralların yaptırımı erkekler tarafından uygulanır. Toplumda şiddet uygulama yetkisi erkektedir. Bu yüzden erkekler tarafından işlenen cinayetlerden bahsediyoruz.
Zaman vakit öğrencilerin bana sorduğu bir soru vardı: “Hocam erkekler öldürülmüyor mu? Bakalım istatistiklere erkekler de bayanlar kadar öldürülüyor.” Benim verdiğim karşılık şuydu: Erkekler hiçbir vakit gereğince erkek olmadıkları için öldürülmüyorlar. Bu türlü öldürülüyorlarsa da ismine nefret cinayeti diyoruz. Örneğin trans cinayetleri ülkemizde çok üzeri örtülü bir sorun. Bu ülkede bayanların can güvenliği yok fakat transların hiçbir halde güvenliği yok. Münasebetiyle istendiği üzere bayan olmadığı için öldürülüyor bayanlar. Cinayet sebebi bayan olmak ya da olamamak.
‘ÇOĞU KERE HUKUK DEĞİL TOPLUM KONUŞUR’
Kimi duruşmalarda -Gezi davası üzere. Yeniden artık bu dakikalarda tabir veren gazeteci arkadaşlarımızın yargılanmasında olduğu gibi- verilecek kararın heyete bildirildiğini biliriz. Bayan davalarında mahkemelere bu türlü talimatlar verildiği oluyor mudur?
Direktife gerek yok ki… Hukuk o kadar eril bir yapı ki… Hukuk eğitimi alan bayanlar da son derece eril bir bakış açısıyla çıkıyorlar o eğitimin içinden. Her ne kadar öğrenciler hukuk fakültesine gelirken cinsiyeti, toplumsal sınıfı ne olursa olsun belirli bir adalet arayışı ve güdüsüyle gelse de, hukuk eğitimi içinde hukukun yalnızca kurallardan, içtihatlardan ibaret olduğu öğretilir onlara. Biz hukuk eğitimi içerisinde öğrenciyi toplumdan o denli bir kopartırız ki… Meslek hayatlarına başladıklarında aslında bu toplumun birer ferdi olmaya devam edeceklerini unuturlar. Dolayısıyla kanunu olduğu üzere alır, uygulamaya çalışırlar. Hukuku objektif sanırlar.
Oysa hukuk, toplumdan bağımsız değil. Ataerkil toplumun hukuku da ataerkil. Hiyerarşileri korumak üzerine oluşturulmuş normlardan bahsediyoruz. Hasebiyle hukukun sessiz kaldığı yerler şuurlu olarak bırakılmış boşluklardır ve direkt toplumsal normlar tarafından doldurulur. Örneğin haksız tahrik indirimlerinden bahsediyoruz. Bayanlara “haksız tahrik indirimi” verilmezken erkeklere “haksız tahrik indirimi” istisnasız bir formda verilir. Geçenlerde bayan bir savcının tabirlerini okuduk. ( https://www.gazeteduvar.com.tr/kadin/2019/12/11/savci-ben-neden-tecavuze-ugramiyorum-dedi/ ) Hukukta deva arayan bir bayana, “neden senin başına geliyor, benim başıma gelmiyor” üzere cümle kurabildi. Orada hukuk konuşmuyor. Toplum konuşuyor. Feminist hukuk tartışmasıyla yapmamız gereken şey tam da bunlara işaret etmek. Yalnızca cinsiyet hiyerarşisi değil, sınıf hiyerarşisini, etnik, dini hiyerarşileri barındıran toplumsal normları hukuk uygulaması içerisinde görünmez halde tutmaya devam ederseniz hiçbir vakit adil uygulamalarla karşılaşamazsınız. Sevgili dostum Ertuğrul Uzun’un sıklıkla söylediği üzere hukukçu sosyoloji, ideoloji bilmiyor ki… Hukukçu kendi dediği her şeyin yanlışsız olduğunu varsayan, mutlaklık saplantısı olan biri… Kendi görüşünün hakikat olduğunu ve hatta gerçek olduğunu düşünen biri. Yanlışsız ve gerçek ortasındaki farkı da bilmeden o kürsüye çıkıyor. Burada işaret ettiğim şey önemli bir hukuk eğitimi sorunu.
‘NEVİN YILDIRIM’IN YARGILAMASI ÖNEMLİYDİ’
Kadınların yargılandığı davalarda âlâ hal indirimi örneği var mı?
Çok fazla olduğu söylenemez. Bu kamuoyunda da vakit zaman gündeme gelen bir sorun. Örneğin Nevin Yıldırım’ı yargılaması değerli bir yargılamaydı. Neredeyse mahkemede ağzını bile açmamasına, mahkeme heyetine hiçbir saygısızlık yapmamasına karşın yeterli hal indiriminden yararlanamadı. Zira aslında yargıçların zihninde Nevin en yüksek cezayla cezalandırılması gereken bir kişiydi. Yalnızca bir erkeği öldürmemekle kalmamıştı. Meydan okurcasına o kişinin başını vücudundan koparıp köyün meydanına atmış biriydi.
Manifesto gibi…
Evet. Eril şiddete meydan okumuş ve kendi hayatının içinde dediğiniz üzere bir manifestoya imza atmış biriydi. Ufacık da olsa bir indirimden yararlanmış olması aslında hukukun erilliğini tartışmaya açacak bir şey olabilirdi. O denli bir kararın altına imza atmak için de muhakkak bir şuur ve bilgi seviyesinde olmak gerekiyordu sanıyorum.
‘KADININ KÜFRETMESİYLE, ERKEĞİN DARP ETMESİ EŞİT KABUL EDİLİYOR’
Kırmızı ruj, beyaz tayt üzere münasebetler istek faktörü sayılıyor. Hukuk üzere önemli bir alanda bu münasebetler sahiden tutanağa geçiriliyor mu?
Geçiyor tabi ki… İsteğin değerlendirilmesinde birer faktör olarak düşünülüyorlar. Bundan çok daha şaşırtan örnekler de var. Örneğin hukukta boşanma davalarında kusur hesabı yapılır. Burada kusuru hesaplarken boşanmak isteyen bireylerin birbirine yönelik davranışlarına bakar mahkeme. Bir boşanma davasında eşine küfreden bir bayanla, karısına kolay yaralamaya varan ki -soruşturmaya ve kovuşturmaya tabi tutulmuş, ceza verilmiş bir cürüm birebir zamanda- şiddet uygulamış bir adamın davranışları bakımından mahkeme kusurlarını eşit görüyor. Eşinize küfretmenizle onun sizi darp etmesi eşit kabul ediliyor. Bir öbür örnek… Eşine hakaret eden bir adam ve eşine hakaret eden bir bayan. Eşit kusur sayılmıyorlar. Bayan daha fazla kusurlu sayılıyor. Neden zira erkeğe hakaret ediyor. Boşanma davaları böyleyken ceza davalarına şaşırmıyorum ben. Dediğiniz üzere kırmızı ruj sürmesi, tayt giymesi ya da bir başka örnek. Bir bireyle içki, kahve içmesi. Elbette feminizm çaba prosedürleri de geliştiriyor. Burada “kadın sorma metodu” diye isimlendirdiğimiz bir metodu gündeme getirebiliyoruz mesela. O bayanın yerinde bir erkek olsaydı birebir şeyi düşünür müydünüz? Onun isteğinden bahsedebilir miydiniz? Burada uygulanan şey hukuk kuralları değil, toplum kuralları. Buna cevaz veren ise hukukun kendisi. Bu yüzden hukuka, eril bir hukuk diyoruz.
Ceren Akçabay: Ataerkil olmayan, eril zihniyetin hükümran olmadığı bir toplum şu anda dünya üzerinde yok.
‘ERİL ZİHNİYETİN HÂKİM OLMADIĞI BİR TOPLUM DÜNYA ÜZERİNDE YOK’
Hocam, ‘Arzunun Sınırları’ kitabından bir cümleyi size okumak istiyorum. “Kadınlar asırlardır cinsellikten kaçınarak saygınlıklarını korumak ile yıkımı göze alarak cinselliklerinden haz almak ortasında seçim yapmak zorunda kalıyorlar. Cinsel manada hudut tanımayan bayanlar her ne kadar canlı canlı gömülmüyor ya da antik Mezopotamya örneğinde olduğu üzere kazığa oturtulmuyor olsalar da bayan cinselliği hala hararetli tartışmalara neden oluyor.” Cinselliğe bakışın doğruya yakın olduğu ülkelerde hukukun da bundan nasiplendiğini söyleyebilir miyiz?
Cinselliğe bakışın gerçek olduğu bir ülkenin var olduğunu -yani henüz- düşünmüyorum ben. Görece özgür, cinselliğin daha az baskı altında tutulduğu ülkelerden bahsedebiliriz tahminen. Ataerkil olmayan, eril zihniyetin hâkim olmadığı bir toplum şu anda dünya üzerinde yok. Münasebetiyle bayanın ikincilliği sürdüğü için çarpıcı bir farklılığa da rastlanmıyor. Âlâ örnekler var. İskandinav ülkeleri, Kanada olabilir lakin denklik sağlanabilmiş durumda değil. Fakat o ülkelerde de bayanların mağduriyeti devam ediyor. Aile soyunun baba üzerinden devam ettiği durumlarda bayanın cinselliği ister istemez baskı altında. Münasebetiyle bayanlar başka şiddet çeşitleriyle birlikte tecavüze uğramaya, cinsel şiddet görmeye devam ediyor.
‘MAHKEME KAPILARINDAKİ KALABALIKLAR HUKUKA TARAF VEREBİLİR’
Tek sorun ahlaki kodlar değil diyorsunuz…
Elbette ki değil. Ahlak kodları yavaş da olsa değişse de, eril bir ahlak hala kelam konusu olan. Mahkeme önündeki kalabalıklar “cephe” olarak görünüyor. Takip ettiğim bir davada hâkim “Kadın, dernek… Ortalığı karıştıyorsunuz” demişti. Kalabalık bir bayan “ordusu” duruşma salonundaydı. Bir o kadar bayan da dışarıda. Hâkimin hali salondaki bayanları düşman olarak görmekti. Sanırım salondaki bayanlar açısından da durum birebirdi. Yargının siyasallaştığı süreç içinde, cepheleşmenin yargının zati taraflı tabiatına daha fazla etki ettiği söylenebilir. Lakin olağan kaideler altında da yargı yahut hukuk esasen siyasetle iç içedir tabi o vakit bu makro manada siyasettir. Çıkar düzlemine evrilmeye başladığında işler zorlaşır ki Türkiye’de olan bu. Bunun dışında hukuk devletinden bahsediyorsak ve yargıçlar kendi varlıklarını, böylesi bir aidiyete bağlıyorsa işte orada hem hukuka hem topluma hassas olmak zorunda. Eril hukukun sustuğu, bazen sessizce emrettiği yerler olarak nitelediğim noktalarda dışarıdaki kalabalıkların sesi kıymetli hale geliyor. Bu bahiste yapılmış değerli çalışmalar var. Toplumsal değişme ve hukuk münasebeti çerçevesinde.
Teori bize ne söylüyor?
Hukukun toplumu değiştirmesi mümkün. Bu türlü araçsal bir kabiliyeti var fakat örneğin toplumsal uğraş doğrultusunda hukukun kullanılabilmesi için bilhassa de bayan, çocuk, aile üzere toplumsal pahaların son derece değerli olduğu hususlarda kesinlikle belirli bir kesitinin dahi olsa toplumsal dayanağa gereksinimi var. Türkiye’de buna karşılık gelecek halde çok güçlü bir toplumsal muhalefet var. Bayan ve LGBTİ örgütleri yargıyı bu manada baskılamakla kalmıyor tıpkı vakitte yasama organını da baskılıyor. İşte mesela nafaka ile ilgili tartışma. Bayan Dayanışma Vakfı sayesinde bir nafaka raporu ortaya çıkardık biz. Bayan örgütleri buna o denli bir sahip çıktılar ki, ikinci yargı reformuyla birlikte önümüzde bulacağımızı düşündüğümüz şey hala ortada yok. İktidar partisinin içindeki bayanların bile sahip çıktığı, uğraş ettiği kimi hususlar var. Mesela İstanbul Mukavelesi, 6284 üzere.
‘DÖRDÜNCÜ DALGA FEMİNİZME TÜRKİYE ÖRNEK GÖSTERİLİYOR’
Gündemi değiştirmek için ortada ortaya atıldıkları da düşünülüyor…
Kamusal alandaki tartışmayı değiştirmek için elverişli başlıklar bunlar evet. Mesela kürtaj tartışması üzere. İdam tartışması gibi… Lakin kendi hukuk siyasetleri çerçevesinde oluşturdukları ajandalarında bu düzenlemelerin yer bulduğu gerçeğini değiştirmiyor bu durum.
“Savaşa hayır” hareketleri yasaklandı. Bu kapsamda 8 Mart gece yürüyüşleri de…
Evet, tesadüf olmasa gerek. Bayanların barışa ne kadar hassas olduğunu biliyorlar. Bugün sonlarda açlıkla, hastalıkla boğuşanların çok büyük bir kısmı bayanlar, çocuklar. Biz kendi hayatlarımızdan biliyoruz. En makus şeyin bize rast geleceğini… Evet, bayanlar barıştan yana olmak zorundalar ve bunu lisana getirmeleri de bir tesadüf değil. Barış Akademisyenleri’nin büyük bir kısmının bayan olması da bir tesadüf değil. Bu akli olduğu için bu türlü ve bunun farkındalar.
Ceren hocam, yine bir feminizm dalgasının yükselişinden bahsetmek mümkün mü?
Bugün dördüncü dalga feminizmin olabilir mi tartışması yapılıyor dünyada ve bunun için Türkiye örnek gösteriliyor. Bilhassa 8 Mart’taki gece aksiyonlarının görselleri kullanılıyor.
Dördüncü dalganın içeriği nedir?
Başat faktör muhafazakar rejimlere karşı bir direnişin bayanlar tarafından başlatılması. Türkiye değerli bir örnek. Kimsenin sokağa çıkamadığı devirde geceleyin sokakları dolduran bayanlar var bu ülkede. Öteki bir örnek, Latin Amerika. Şili ‘de başlayan Las Tesis kısa müddette dünyaya yayıldı. Bu da bir tesadüf olmasa gerek. Dünyanın içine sürüklendiği tüm toplumsal sıkıntılarda en altta kalanlar, ezilenler bayanlar, LGBTİ bireyler ve etraflarındaki yaşlılar, çocuklar, engelliler, bütün bakım yüklerini sahiplenmek zorunda kalan tekrar bayanlar. Hasebiyle tahlil bulmak zorundalar.
Farklı feminizmler var üstelik…
Ben bu mevzuda daima çok optimist oldum. Hiçbir feminist arkadaşımla birebir yaklaşıma sahip olmak üzere bir derdim olmadı hayatta. Queer feminist arkadaşlardan, liberal feminist arkadaşlardan… Daima çok beslendim. Birebir pratiğin teoriyi, teorinin pratiği beslediği üzere. Feminizmin, gücü buradan geliyor bana kalırsa. Bazen çokluk korkutucu gözükebilir ancak bu türlü bir tekleşme baskısı karşısında bu çokluk sunduğu çeşitlilikle birlikte hakikaten büyük bir imkan.
‘NELERLE UĞRAŞIRKEN BİR TARAFTAN TRANSFEMİNİZM TARTIŞMASI YAPILIYOR’
‘Karışıklıktan berraklık doğar’ diye bir laf vardır hocam.
Duymamıştım, hoşuma gitti. Bakış açıma yakınmış. Evet, doğruya ait imkanlar, problemlere tahlil bulma imkanınız artıyor o farklılıklarla birlikte. Tabi ki çağın birtakım olumsuzluklarını taşıyoruz her birimiz. Örneğin çok süratli bir formda birbirimizi ötekileştirmemiz, sert bir lisan kullanıyor olmamız… Bir ekip linç kampanyalarının çok süratli bir halde üretiliyor oluşu ancak ben inanıyorum ki feminist tartışmalar tüm bunları aşacak. En son transfeminizmle ilgili tartışmalarda Türkiye’de bu türlü bir şeyin olabileceğine ait bir umudun var olduğunu gördüm ben. Düşünün biz nelerle uğraşıyoruz lakin bir taraftan transfeminizm tartışmaları yapılıyor. Üstelik evet bazen çok sert hatta yıldırıcı bir seviyede sürüyor. Ancak sürüyor, birbirini ısrarla anlamaya çalışanlar var. Otoriterizmle çabayı eşitlik ve çoklukla ilişkilendiren beşerler bunlar. Bu çok kıymetli bir şey.
‘FOTOĞRAF ÇEKMEK İÇİN GELDİM DİYEN ERKEK ARKADAŞLARA KIZAMIYORUM’
Son soru 8 Mart’a yakışır da olmalı. Çıktı olarak neler var elimizde? Niye umutlu olmalıyız?
Son 2 yıldır yaşadığım şeyi aktarabilirim tahminen. Bildiğiniz üzere, 8 Mart hareketlerine erkeklerin katılıp katılmamasıyla ilgili uzun tartışmalar daima yapıldı. Hiçbir vakit bu hususta katı olmadım lakin bizim yanımızda olmaları gerekmiyor. Son iki yıldır 8 Mart’larda erkek arkadaşlarımı görüyorum ve hepsinin genelde ellerinde kamerası, fotoğraf makinesi oluyor ve beni gördükleri vakit ‘fotoğraf çekmeye geldim’ diyorlar.
Gazeteci mi bu arkadaşlarınız?
Hayır hayır… Aslında tüm mesleklerden beşerler bunlar. Bakmaya geldim, fotoğraf çekeyim dedim, arkadaşlarla Taksimdeydim üzere münasebetleri var.
Bahaneler…
Evet… Kızamadım onlara ya da onları uzaklaştırmak istikametinde bir hal alamadım. Zira o kadar muhtaçlıkları vardı ki o denli bir kalabalığın içerisinde olup o sloganları bizimle birlikte atmaya. Şanslı olduğumuzu fark ettim. Bayanların öncülüğünün kabul edilebileceğini ve kabul edilebildiği oranda da bunun pahalı olduğunu düşünüyorum. Bunu yeni bir cinsiyet hiyerarşisi oluşturmak manasında söylemiyorum. Bayan olabilir, LGBTİ olabilir, biz bayanlar bakımından da transların öncülüğünü kabul etmek kelam konusu olabilir… Yani aslında ezilenin öncülüğünü kabul etmekten bahsediyorum. Bunun mümkün olabileceğine ve kendi içinde uğraş alanına nazaran bu öncülüğün değişebileceğine inanıyorum. Daha kıymetlisi biri birine şuur taşıyacaksa bu kişinin ezilme tecrübesinin sahibi olduğunu düşünüyorum. Ve bu türlü bakınca da dünya üzerinde o kadar fazlayız ki… Neden bir talihimiz olmasın?
