Çin Devlet Başkanı Şi Cinping, Güney Afrika’nın Johannesburg kentinde düzenlenen 15. BRICS Tepesi’nde, toplantılar dışında çok sayıda ikili görüşmeyle ağır diplomasi trafiği yürüttü.
Çin ile Brezilya, Rusya, Hindistan ve Güney Afrika’nın oluşturduğu kümenin dorukta 6 yeni ülkeyi üyeliğe davet etmesi, BRICS’in dünya siyasetinde yükünü artıracağının sinyalini verirken, genişleme sürecini destekleyen Pekin’in karar verici rolünü ortaya koydu.
Şi, ana tepe toplantıları dışında, BRICS ve öbür ülkelerin başkanlarıyla ikili görüşmelerinde, Çin’in gelişmekte olan ülkelerle ortasında dayanışmaya ve “güney-güney işbirliğine” verdiği değeri vurguladı.
Küresel rekabetinin arttığı bir periyotta Çin başkanının Tepe konuşmalarında ABD’yi hegemonya ve cepheleşme siyaseti üzerinden eleştirdiği örtülü iletiler dikkati çekti.
Güney Afrika ile “altın çağ”
Çin lideri, programına 21 Ağustos’ta Tepe’ye mesken sahipliği yapan Güney Afrika’ya yaptığı resmi ziyaretle başladı.
Şi, Güney Afrika Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa ile görüşmesinde, bu yıl iki ülke ortasında diplomatik ilgilerin kurulmasının 25’inci yıl dönümü olduğunu hatırlatarak, iki ülke bağlantılarının “altın çağa” girdiğini söz etti.
Çin-Güney Afrika “kapsamlı stratejik işbirliğini” yeni bir düzeye çıkarma davetinde bulunan Şi, “Uluslararası münasebetlerde ne olursa olsun Çin’in Güney Afrika ile dostluğa ve işbirliğine bağlılığı değişmeyecek.” dedi.
Şi, Çin ile Güney Afrika ortasında büyüyen ve güçlenen ilgilerin, sırf iki ülke halkına yararı olmadığını, tıpkı vakitte değişim ve kaos periyodundan geçen dünyaya daha fazla istikrar sağlayacağını belirtti.
ABD’ye üstü örtülü eleştiri
Çin Devlet Başkanı, 22 Ağustos’ta yapılan BRICS İş Forumu’nun başkanlar toplantısında, evvelce duyurulmasına karşın, bilinmeyen bir sebeple katılmazken, Ticaret Bakanı Vang Vıntao, Şi’nin konuşmasını kürsüde okudu.
Şi, Vang’ın aktardığı konuşmasında, dünyanın büyük bir değişimden geçtiğini, vaktin ve tarihin görülmedik formlarda dönüştüğünü ve insan toplumunun kritik bir kavşağa geldiğini vurgulayarak şunları kaydetti:
“İşbirliğini ve bütünleşmeyi mi hedefleyeceğiz yoksa bölünme ve cepheleşmenin tuzağına mı düşeceğiz? Barış ve istikrarı korumak için birlik içinde uğraş mı göstereceğiz, yoksa yeni bir soğuk savaşın uçurumuna mı sürükleneceğiz? Açıklığı, kapsayıcılığı ve refahı mı hedefleyeceğiz, yoksa hegemonya ve zorbalığın bizi buhrana sürüklemesine müsaade mi vereceğiz? Etkileşim içinde ve birbirimizden öğrenerek karşılıklı itimat mi inşa edeceğiz, yoksa kibir ve önyargının vicdanımızı karartmasına göz mü yumacağız? Tarihin seyri yapacağımız tercihlerle şekillenecek.”
Aktarılan konuşmasında yükselen piyasaların ve gelişmekte olan ülkelerin sömürgeciliğin boyunduruğundan kurtularak bugünlere geldiğini, azim, sabır ve büyük fedakarlıklarla bağımsızlıklarını kazandıklarını ve kendi ulusal şartlarına uygun kalkınma yollarını aradıklarını tabir eden Şi, ismini anmadan ABD’yi ima ederek, “Fakat ‘belirli bir ülke’, gelişmekte olan ülkelerin belini bükmek için elinden geleni yapıyor. Hangi ülke biraz fazla gelişse çevrelenmek üzere onun maksadı oluyor, hangi ülke arayı kapatmaya çalışsa onun mahzurlarıyla karşılaşıyor.” diye konuştu.
Şi, insan uygarlığının tabiatının çeşitlilik olduğu, tarihi, kültürel ve sistemsel farklılıklara sahip ülkelerinin birbirinden öğrenmesi ve birlikte ilerlemesi gerektiğinin altını çizerek, “demokrasiye karşı otoriterlik” ve “liberalizme karşı otokrasi” üzere tezlerle bölünme yaratmanın ayrışmaya ve uygarlıkların çatışmasına yol açacağı görüşünü lisana getirdi.
“Küresel adaleti ve eşitliği savunma” vurgusu
Çin Devlet Başkanı, 23 Ağustos’ta yapılan başkanlar toplantısına ise şahsen katılarak yaptığı konuşmada BRICS işbirliğinin global yönetişimde adalet ve kalkınmada eşitliğin savunucu olması gerektiğini vurguladı.
Sürdürebilir kalkınma gayelerine ulaşmak için BRICS ülkelerinin, ekonomik bağların koparılmasına, tedarik zincirlerinin kesilmesine ve ekonomik baskılara karşı birlikte çaba etmesi gerektiğini vurgulayan Şi, “Kalkınma tüm ülkelerin hakkıdır, az sayıda ülkenin ayrıcalığı değil.” tabirini kullandı.
Şi, BRICS ülkelerinin dünyada barış ve huzurun sağlanması için siyasi ve güvenlik alanında da işbirliğini geliştirmesi, temel çıkarları ilgilendiren hususlarda birbirine dayanak olması gerektiğine işaret etti.
Her ülkenin kendi seçtiği çağdaşlaşma yoluna hürmet göstermenin, ideolojik husumetten, sistemler ortası cepheleşmeden ve uygarlıklar ortası çatışmadan kaçınmanın kıymetinin altını çizen Şi, “Dünyada çok sayıda farklı uygarlık ve kalkınma yolu var ve bu türlü de olmalı. İnsanlık tarihi bir uygarlıkla yahut sistemle sona ermeyecek.” değerlendirmesinde bulundu.
Şi, ABD ve Batılı müttefiklerine örtülü bir tenkit olarak, dışlayıcı kümeler oluşturup kendi kurallarını memleketler arası norm olarak dayatmanın kabul edilemeyeceğini, BRICS ülkelerinin böylesi teşebbüslere karşı çıkması gerektiğini belirtti.
“Genişleme kararı tarihi bir adım”
Çin lideri, 24 Ağustos’ta katıldığı genişletilmiş “BRICS Dostları Toplantısı”nda, Suudi Arabistan, Arjantin, Birleşik Arap Emirlikleri, İran, Mısır ve Etiyopya’nın kümeye resmi üyelik için davet edileceğini duyurulmasının akabinde yaptığı değerlendirmede, kararı “tarihi bir adım” olarak niteledi.
Şi, kararın, “uluslararası toplumun beklentilerine, yükselen piyasalar ve gelişmekte olan ülkelerin ortak çıkarlarına uygun olduğunu” ve “BRICS üyelerinin başka gelişmekte olan ülkelerle işbirliğini genişletme kararlılığını ortaya koyduğunu” vurguladı.
Geçen yıl Çin’in periyot başkanlığında çevrim içi düzenlenen 14. BRICS Tepesi’nde Şi, kümenin yeni üyelerle genişletilmesi davetinde bulunmuştu.
Çin-Afrika Liderler Diyaloğu
Çin Devlet Başkanı Şi, 24 Ağustos’ta, BRICS marjında birinci kere düzenlenen Çin-Afrika Önderler Diyaloğu toplantısına katıldı.
Toplantıda Afrika ülkelerinin başkanlarına hitap eden Şi, bağımsızlık sonrası kıta çapındaki birinci örgüt olan Afrika Birliği’nin 1963’te kurulmasından bu yana geçen 60 yılda Afrika’nın birlik ve bütünleşme yolunda büyük aralık kaydettiğini, çok taraflılığı savunduğunu ve gelişmekte olan ülkelerin ortak çıkarlarını koruduğunu belirtti.
Afrika Birliğinin 2063 Gündemi’nin istikrarlı gelişimi ve Afrika Kıtasal Hür Ticaret Bölgesini ilanıyla Afrika’nın dünyada global tesire sahip bir kutup olarak öne çıktığını söz eden Şi, daha adil ve eşitlikçi bir dünya sisteminin, daha barışçı ve inançlı bir global ortamın ve daha açık ve kapsayıcı bir dünya iktisadının oluşturulması için Çin ile Afrika ülkeleri ortasında dayanışma ve işbirliğinin geliştirilmesi davetinde bulundu.
Şi, Çin’in, “Afrika ülkelerinin muteber bir dostu” olduğunu, son yıllarda kıtaya büyük ölçüde kalkınma takviyesi sağladığını, 6 bin kilometreden fazla demir yolu, 6 bin kilometreden fazla kara yolu ve 8’den fazla büyük hidroelektrik santrali projesinin inşasına aracı olduğunu söz etti.
Çin’in Afrika ülkelerinin kendi kalkınma kapasitesini geliştirmesine dayanak olmayı sürdüreceğini vurgulayan Şi, bunun için Afrika’nın endüstrileşmesi, tarım çağdaşlaşması ve insan kaynaklarını geliştirmesine yönelik ortak programlarını hayata geçireceklerini bildirdi.
Hindistan ile huduttaki tansiyonunun düşürülmesi mesajı
Şi, Hindistan Başbakanı Narendra Modi ile Tepe marjında yaptığı yüz yüze görüşmede, iki ülkenin Himalayalar’daki ihtilaflı hudut bölgelerindeki gerginliklerin tahlili için yürüttükleri görüşmelerin devamı ve bölgedeki tansiyonun düşürülmesi konusunda mutabakata vardı.
Görüşmenin akabinde yapılan ortak açıklamada, iki başkanın, “(sınır ihtilafına ilişkin) diyalog ivmesinin sürdürülmesi, askeri ve diplomatik kanallardan müzakerelere devam edilmesinde uzlaştığı” belirtildi.
Şi, tarafların, “ikili bağlantılardaki genel çıkarları akılda tutarak hudut sıkıntısını uygun halde ele alınması, hudut bölgesinde barışı ve huzurun birlikte korunması gerektiğini” vurgularken Modi de iki ülke ortasındaki hudut bölgelerini ayıran Fiili Denetim Çizgisi’ne uyulmasının Çin-Hindistan ilgilerinin olağanlaşması için elzem olduğuna dikkati çekti.
İki başkan, hudut bölgesindeki askerlerin çekilmesi ve tansiyonun düşürülmesine yönelik gayretlere sürat verilmesinde mutabık kaldı.
Çin Devlet Başkanı Şi, BRICS Zirvesi marjında ayrıyeten, Küba, Etiyopya, Bangladeş, Senegal, Namibya, Tanzanya, Malavi ve Kongo Cumhuriyeti önderleriyle ikili görüşmeler gerçekleştirdi.
Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’nın üyesi olduğu BRICS ülkeler kümesinin 15’inci tepesi, Güney Afrika’nın devir başkanlığında 22-24 Ağustos’ta Johannesburg’da düzenlemişti.
