Hepimizin çokça rastladığı bir durumdur özgüven eksikliği. Birçok ebeveyn çocuğunun çok pasif olduğundan diğerleriyle konuşmaya çekindiğinden yakınır, kimi öğretmen bazı öğrencilerinin derste parmak kaldırmaya çekinmesinden bahseder. Tüm bu süreçlerin ardında ise farklı faktörler yatar.
Öyleyse nedir bu faktörler? Ne oluyor da çocuklar özgüven hünerlerini geliştiremiyor bir bakalım.
Bu yazıyı okumadan evvel bir ebeveyn olarak yahut bir eğitimci olarak etrafınızdaki çocukların özgüvenlerini geliştirmek için neler yaptığınızı bir düşünmenizi rica ediyorum.
Terimsel olarak özgüven kişinin kendisine yönelik öz kıymet, öz hürmet ve öz beğeni algılarının olumlu olmasıdır. Kişi kendisine karşı bedelsiz, saygıyı hak etmeyen ve kendi becerinden manzarasından şad olmayan bir bakış açısı geliştirdiğinde öz inanç eksikliği baş göstermeye başlıyor.
Peki ne oluyor da kişi kendisine karşı bu formda olumsuz bir algı geliştirebiliyor?
Bu sorunun karşılığı, çocuğun dünyaya geldiği birinci periyot süreçlerine dayanmaktadır. Çocuk annesi ile inançlı bir bağlanma gerçekleştiremediğinde düşünsel olarak değil fakat duygusal olarak birinci olumsuz hisler gelişmeye başlar. Bebeğin gereksinimleri muhtaçlık duyduğu anda karşılanmadığında, anne ile göz kontağı sağlanmadığında ve bebek annesinden sevgi ve şefkat görmediğinde özgüven eksikliğinin duvarları örülmeye başlar.
Bu süreci olumsuz olarak etkilemeye devam eden bir başka faktör ise fazla eleştirel ve kaygılı-tutarsız anne-baba tavrı. Daima eleştirilen çocuk bir müddet sonra kendisini her şeyi yanlış yapan, maharetsiz, işe yaramaz biri olarak algılamaya başlar. Korkulu ve tutarsız anne-baba tavrında ise çocuk ailenin daima korkulu davranışları nedeniyle kendisini geliştiremez, dışarıya açamaz, ailenin daima tavır değiştirmesi nedeniyle de sağlıklı kararlar alıp uygulayamaz. Daima çatışan ebeveynlerin olduğu aile ortamı da bir öbür kıymetli faktördür. Bu türlü bir ortamda çocuk kendisini inançta hissetmeyebilir. Kendisi yüzünden ebeveynlerinin arbede ettiğini düşünerek kendisine yönelik suçlayıcı bir fikir yapısı geliştirebilir. Çocuğun şiddete uğruyor olması ise benlik ve bedellilik algısını büsbütün yok eden bir durumdur. Bu durum çocuğun kendisini bedelsiz, işe yaramaz, daima sorun çıkaran bir varlık olarak algılamasına neden olur. Bilhassa okulda özgüven eksikliğine neden olan husus ise çocuğun akademik zorlukları karşısında ebeveyn dayanağı alamamasıdır. Örneğin matematikte bir mevzuyu anlamayan ve bu husustan ödev alan çocuk konutta aile üyelerinden dayanak alamaması durumunda kendini yetersiz, çaresiz ve işe yaramaz olarak algılayabilir bu nedenle de okul ortamında kendisini daha geride tutabilir. Bilhassa okul öncesi devirdeki çocukların, ailelerinin dâhil olduğu inanç sistemi çerçevesinde günah, ayıp, Allah seni çarpar üzere sözlerle yargılanması da çocuğun kendisine yönelik benlik algısının bozulmasına katkı sağlayacak özgüven eksikliğini destekleyecektir. Toplum ve medya da kıymetli faktörlerden bir başkasıdır. Toplumsal yargılamalar, toplum içerisinde ayrıştırmaların, karşılaştırmaların yapılması, medyanın bilhassa ergenlik devrindeki çocuklar için ülkü kişi profili çizmesi ve çocukların bu profile ulaşmak isterken kendilerini kabullenememeleri buna bağlı olarak eksik, maharetsiz, uyumsuz, toplum dışı olarak algılamalarına neden olmaktadır.
Yukarıda bahsetmiş olduğum bütün faktörler çocukların benlik, öz kıymet, öz hürmet, öz beğeni algılarını bozarak, aile, eğitim ve toplumsal hayatını, kendi iç dünyasını olumsuz olarak etkilemektedir.
Durum bu kadar kıymetli iken Çocukların özgüvenlerini nasıl geliştireceğiz? Sorularını duyar üzereyim.
Öncelikle birinci bebeklik periyodunda anne ile bebek ortasında inançlı bir bağlanma gerçekleştirilmelidir. Bebek annesinden gereksinim duyduğu sevgi, ilgi ve bakımı alabilmelidir. Çocuklar yeni bir şeyler öğrenmeye ve keşfetmeye başladığında ise bu davranışları engellenmemelidir. Çocuğun keşfettiği yahut yeni öğrendiği bahis üzerinde ebeveynler çocuklar yardıma muhtaçlık duyduğunda yardımcı olmalıdır. Çocuklara başardıkları şeyler için motivasyon mükafatları verilmelidir. Lakin bu ödüllendirme makul olmalıdır. Aferin, Bravo, mükemmelsin üzere motivasyon cümleleri muvaffakiyetleri akabinde kullanılmalıdır.
Tüm bunların yanında yeterli bir rol model olmalısınız. Şayet ebeveyn olarak sizlerde kendinizde özgüven eksikliği olduğunu hissediyorsanız unutmayın yanınızda sizleri birebir kopya eden çocuklarınız var bu nedenle çocuğunuzun öz inanç eksikliği gerisinde sizden almış olduğu davranış modelleri olabilir.
Çocuklarınıza yönelik haksız tenkitlerde bulunmayın. Yaptığınız tenkitleri açıklayın.
Çocuklarınızın yapamadıklarından çok yapabildiklerine odaklanın. Başarılı oldukları alanlara yönlendirerek bu taraflarını geliştirmelerine yardımcı olun.
Çocuklarınıza bağlantıya açık olduğunuzu hissettirin. Sizden yardım alabilme konusunda kendilerini inançta hissetmelerini sağlayın.
Akademik manadaki başarısızlıklarını yargılayarak ve etiketleyerek gündeme getirmeyin. Yani tembelsin, akılsızsın üzere sözlerle etiketlemek yerine bu mevzuda eksik olan neydi?, Sence daha başarılı olabilmemiz için neye gereksinimimiz var? üzere sorularla kendi eksiklerini fark etmesini ve bu eksikleri gidermek için motive olmasını sağlayın.
Yapmış oldukları yanılgılar karşısında orantısız cezalar vermeyin. Mümkünse hiç ceza vermeyin. Olumsuz davranışı ve sonuçlarını üzerine konuşun. Her vakit yanında olduğunuzu ve onu desteklediğinizi kendisine hissettirin.
Çocuklarınıza vakit ayırın ona bedelli olduğunu, onu önemsediğinizi hissettirin.
Çocuğunuza ve hudutlarına hürmet duyun. Ferdî alanına girdiğinizde müsaade isteyin. Bu ona özsaygı hissini geliştirmesinde yardımcı olacaktır.
Ve en kıymetlisi çocuklarınıza sevginizi gösterin bu kendisini kabul edilmiş ve sevilmeyi hak eden biri olarak algılamasını sağlayacaktır.
