Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu nedir?
DEHB , bireyin yaş ve gelişim seviyesine uygun olmayan çok hareketlilik, isteklerini erteleyememe ve dikkat meseleleriyle kendini gösteren bir bozukluktur.Genellikle okul öncesi devir ve okul çağı devirde besbelli hale gelmektedir.Çocukların bir hususa dikkatini vermesinde ya da davranışlarını denetim etmesinde sorun olmaktadır.Bu çocuklar genelde ailesi ya da etrafındakiler tarafından “yaramaz, bir türlü yerinde duramayan, çok hareketli,dalgın,unutkan,hayallere dalan vs.”olarak nitelendirilmektedir.Bu çeşit davranışlar , devir periyot , çabucak hemen her çocukta gözlenebilen davranışlar olduğundan teşhis konulabilmesi için kesinlikle bir uzmandan dayanak alınması gerekir.
ÖZELLİKLER
1-Aşırı hareketlilik/Hiperaktivite/Dürtüsellik ön plandaysa: Bu çocuklar yaşıtlarına nazaran daha hareketlidir.Bu davranışlar, oyun, anaokulu, okul üzere günlük işlerde sorun oluşturur.Hiperaktivitenin ön planda olduğu çocuklar çoklukla yerinde duramayan, oturması gerektiği halde oturamayan,aşırı konuşan,sırasını beklemekte zorlanan,her vakit bir şeylerle uğraşan,çoğu vakit oburlarının kelamını kesen,konuşmalara müdahale eden çocuklardır.
2-Dikkat Eksikliği ön plandaysa:Bu çocuklar, dikkatini bir noktaya toplamakta zahmet çeker, dikkatleri çabuk dağılır,yönergeleri başından sonuna kadar takip edemezler,evde yahut okulda yapacağı işler ve aktiviteler için gereken gereçleri kaybeder ve dinlemezler.
3-Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu ön plandaysa:Hem dikkat eksikliğinin hem de çok hareketlilik ve dürtüselliğin özellikleri gözlenmektedir.
BELİRTİLERİ
Yürümeye başlayan çocuklarda ve okul öncesi devirde belirtiler
Genel olarak bu yaş kümesindeki hiperaktif çocuklar, daima koşan, hiç yürümeyen,her an gitmeye hazır,bir aktiviteden öbür aktiviteye kayan çocuklardır. Uzun müddet sessiz oturmakta zahmet çekerler. Çocuklar çok etkindirler lakin zayıf uyum ve beceriksizlik nedeniyle kazalara eğilimleri vardır.
İlkokul çocuklarında belirtiler:
Bu çocuklar ekseriyetle rahatsızlık ve yerinde duramama nedeniyle sınıfta yerinden ayrılma,uzun mühlet yerinde oturamama,etrafta dolaşma yahut uygun olamayan aktivitelerle oburlarının dikkatini çekerler.
Ergenlikte belirtiler:
Hiperaktivite, bu periyotta geniş kas hareketlerinden küçük kas hareketlerine kaymaktadır.Buna örnek olarak bacağını sallama yahut sandalyede daima konum değiştirme verilebilir.Dürtüsellik ergende ,kendisi ve ailesi için sorun olan daha fazla sorunlara sürüklenme, artan tehlike üzere durumlarla kendini gösterir.Dikkat eksikliği, misyonları tamamlamada başarısızlık , aktiviteler için kısa dikkat aralıkları ve aktiviteleri daima değiştitirler.Elbetteki dikkat sorunu devam eden ergeninin okul başarısızlığı kaçınılmaz olur.
DEHB OLAN ÇOCUKLARIN GELİŞİM ÖZELLİKLERİ
Davranışsal Belirtiler
Bu çocukların daha doğmadan evvel anne rahminde alışılmadık biçimde hareketli olduklarını gösteren raporlar mevcuttur.Doğduklarında da çok ağlayan ve uyku sistemleri epeyce bozuk olan bebeklerdir.
- Aşırı hareketlidirler.Uzun mühlet oturamazlar,el ve ayaklarını daima oynatırlar.
- Sonuçlarını düşünmeden kendilerini fizikî olarak tehlikeye atabilirler(kontrol etmeden caddeye fırlamak gibi)
- Sürekli konuşur,bağırır, isteklerini engelleyemezler.
- Herşeyi kurcalarlar.
- Mobilyaların ya da rafların üzerinde gezerler ve daima koşuşturma içindedirler.
- Başkalarına yönelik vurma, itme üzere saldırgan davranışları sıklıkla gösterirler.
- Ergenler çoklukla kendilerine ıstırap veren hislerden kelam ederler.
- Kendi başlarına karar vermede zahmet çekerler.
- Başladıkları işi yarım bırakırlar, bir aktiviteden öbür aktiviteye geçerler.
Sosyal Belirtiler
- Arkadaş ilgileri zayıftır.Arkadaş edinseler bile uygun olmayan davranışlar sergiledikleri için arkadaşlıklarını sürdüremezler.
- Yönergelere ve kurallara uymakta zahmet çektikleri için toplumsal uyumsuzluk gösterirler.
- Sosyal etkinliklere katılmakta zorluk çektikleri için marifetleri gelişmeyebilir.
Bilişsel Belirtiler:
- Dikkatleri çabuk dağılır.Bu nedenle başladıkları işi bitirmekte zahmet çekerler.Sürekli dikkat gerektiren işlerden kaçma davranışı gözlenir.
- Genellikle unutkandırlar.Eşyalarını, beslenme saatlerini, öğretmeninin ailesine teslim etmesi için verdiği notları unutabilirler.
- Çalışmaları sistemsiz ve plansızdır.Bu yüzden okul muvaffakiyetinde düşme görülebilir.
- Davranışlarının sonuçlarını değerlendiremedikleri için ziyan görme olasılıkları yüksektir.
Duygusal Belirtiler:
- Ruh halleri değişkendir ve buna bağlı olarak depresyon gelişebilir.
- Çabuk heyecanlanıp,sinirlenebilirler.
- Kendilerine itimatları azdır.Sosyal istikametten dışlanma,ebeveynin tavrı değerli bir role sahiptir.
Fiziksel Belirtiler
- Uyku müddetleri kısadır ve düzensizdir.
- Motor uyumu zayıf olabilir.
- Kemik gelişimleri geri olabilir.
- İdrar kaçırma görülebilir.
- Boyları ve kiloları yaşıtlarının altında kalabilir.
- El mahareti gerektiren işlerde yetersizlik görülebilir. Düğme ilikleme, ayakkabı bağlama, çatal bıçak kullanma, fotoğraf yapma, yazı yazma üzere etkinlikler örnek verilebilir.
Bir çocukta,gençte ya da yetişkinde DEHB’ten kelam edebilmek için üstteki belirtilerin çoklukla yedi yaşından evvel ortaya çıkması, davranışların birçoklarını en az 6 ay mühletle sergilemiş olması ve günlük hayatını olumsuz istikamette etkileyecek boyutta olması gerekmektedir.Yukarıda da bahsettiğim üzere çocukların birçoklarında periyot devir gözlemlenen davranışlar olduğundan ötürü DEHB ayrımının yapılabilmesi için kesinlikle bir uzmana başvurmak gerekmektedir.
Anne-Babalara Öneriler
DEHB’in vaktinde fark edilerek terapiye başlanması , sorunu yaşayan bireylerin ruh sıhhati ve topluma kazandırılmaları açısından kıymetli bir role sahiptir.
Ortaya çıkan davranış sorunlarının bir an evvel uzmana iletilmesi ve uzmanın teklifleri doğrultusunda yapılması gereken etkinlikler konusunda uğraş harcanmalıdır.
Çocuğun yaşadığı yerin inançlı olmasına dikkat edilmelidir.Davranışlarının sonuncunu değerlendiremeyen çocuklar oldukları için çocuk oyun oynarken tertipli aralıklarla konrol edilmelidir.
Çocuk, beklentileri ve planları konusunda anne baba tarafından desteklenmelidir.
Koyulan kurallar çocuğun yaşına ve gelişimine uygun olmalıdır ve yazılıp asılmalıdır.
Çocuklara talimat verilirken dikkatini çekmek için çocukla göz kontağı kurmak ve sakin bir halde konuşmak kıymetlidir.Bağırarak talimat vermek çocuğun yalnızca ses yüksekliğine odaklanmasına yol açar.
Çocuğun aksiliklerine, başaramadıklarına değil, olumlu özelliklerine odaklanılmalıdır.Eleştiri dolu bir yaklaşımın çocuğun özgüvenini zedeleyeceği unutulmamalıdır.
Bu çocuklar çok sık yanılgı yaptıkları için cezalar( bir mükafatı iptal etme,kaybettiği bir eşyanın yokluğundan doğacak meşakkate bir mühlet katlanmasına imkan vermek gibi) son tahlil olarak anne baba için kaçınılmaz olabilir.Ancak cezaların her vakit ödüllerle birlikte kullanılmasına dikkat edilmelidir.Bu çocuklar öbür çocuklara göre daha çok ödüllendirilmeye muhtaçlık duyarlar.Çocuğun sergilediği her olumlu davranış, bir mükafatla pekiştirilmelidir.Unutulmamalıdır ki bu mükafatlar kesinlikle çocuk için manalı ve güçlü mükafatlar olmalıdır.
