Kişiler ortası çekim ve ilgilerin dinamiği konusunda ortaya atılan teorilerden biri olan bağlanma teorisi, anneye yahut rahatlatıcı bir öteki figüre bağlanmanın, çocuğun hayatını sürdürmesinde değerli bir fonksiyonu olduğunu savunmaktadır. Bu yaklaşımdaki toplumsal psikologlara nazaran (Bowlby, Ainsworth, vb.), kimi bireylerle sıcak-yakın bağlantı muhtaçlığı, insan tabiatının temel bir boyutudur. Çünkü, hem beşerde gözlenen bağlanma gereksinimi, yeni doğmuş çocuğu çevresel tehlikelerden muhafazaya yönelik biyolojik ve toplumsal bir süreçtir.
BAĞLANMA NEDİR ?
Psikolojide bireyin, diğer bir şahıstan yakınlık bekleme eğilimi ve bu kişi yanında olduğunda bireyin kendisini inançta hissetmesidir.
ÇOCUKLARDA BAĞLANMA
Bağlanma, çocuk ile annesi, babası yahut bakan kişi arasında oluşan olumlu, sağlıklı ve güçlü duygusal bağ kurulması manası taşımaktadır.
ÇOCUKLARDA BAĞLANMA TARZLARI
Güvenli Bağlanma: Çocuk anneyi bir itimat temeli olarak kabullenmekte, anneden ayrılıp bir yabancı ile yalnız kaldıktan sonra teselli edilebilmekte, anneye yapışma ihtiyacı az olmakta, yalnız bırakıldıktan sonra annesi girdiğinde annesini olumlu karşılamakta ve annesini net bir biçimde yabancıya tercih etmektedir.
Güvensiz/Kaçınmacı Bağlanma: Çocuk annesi ile temas kurmaktan kaçınmakta, bilhassa anne odadan çıkıp tekrar geldiğinde ondan uzak durmakta, annenin temas kurma uğraşlarına karşı direnç göstermekle birlikte bir temas arayışı içinde görülmektedir. Süreç boyunca anneye de yabancıya da tıpkı formda davranmaktadır.
Güvensiz/Dirençli Bağlanma: Çocuk anneden ayrıldığında çok şiddetli huysuzlanmakta ve anne geri döndüğünde çocuğu rahatlatma uğraşları başarısız olmaktadır. Çocuğun farklı vakitlerde hem temas aradığı hem de temastan kaçındığı gözlenmiştir. Çocuk annesi ayrılıp geri döndükten sonra kızgınlık ve şiddet davranışları gösterebilmekte, yabancıdan gelen temas ya da rahatlama gayretlerine direnç göstermektedir.
Güvensiz/Dağınık Bağlanma: Çocuk şaşırmış, kaygılı, dikkatsiz davranışlar göstermekte, güçlü bir yakınlık arayışının çabucak akabinde güçlü bir sakınma davranışı gösterebilmektedir. Annesine yanlışsız giderken diğer taraflara bakabilmekte, temaslı olmayan duygusal dışavurumlar gösterebilmektedir.
Bağlanma durumlarını yaratan tek bir sebep yoktur; ailenin davranışları, çocuğun özellikleri, aile ve kültür tesirli olur.
YETİŞKİNLERDE BAĞLANMA
Bağlanma Kuramı’na nazaran, çocuk bebeklikten itibaren annesi ile yaşadığı tecrübeleri ve onunla geliştirdiği münasebetini ilerleyen yaşlarda her tıpla yakın ilgisinde model olarak kullanır; kişinin benlik modeli ile başkaları modeli bu sayede gelişir. Benlik modeli, kişinin ne ölçüde kendini sevgiye layık, kıymetli bir birey olarak gördüğüdür.
Başkaları modeli ise kişinin öbür insanları ne ölçüde muteber, ilgi ve sevgi sunmaya hazır bireyler olarak algıladığıdır. Bebekliklerinde annelerine her gereksinim duyduklarında gecikmeden annelerinden ilgi gören ve bu sayede inançlı bağlanan bireyler, olumlu birer benlik ve diğerleri modeli geliştirirler. His ve kanılarını diğerlerine açmaktan, gereksinimlerini tabir etmekten çekinmezler, çarçabuk yakın münasebetler kurabilirler. Öte yandan, bireylerin benlik ve diğerleri modellerinden birisinin ya da heri ikisinin birden olumsuz olması mümkündür.
YETİŞKİNLERDE BAĞLANMA TİPLERİ
Güvenli bağlanma
Bu bağlanma stiline sahip bireyler, hem kendilerin hem de diğerlerini olumlu görme eğilimindedirler. Yakın ilgilere paha verirler, bu çeşit münasebetleri başlatmakta ve sürdürmekte başarılıdırlar. Lakin bu ilgiler sırasında ferdî özerkliklerini yitirmemeyi de başarırlar.
Kayıtsız bağlanma
Bu bağlanma usulüne sahip bireyler, kendilerini olumlu, diğerlerini olumsuz görme eğilimindedirler. Bağımsızlıklarına düşkündürler, kimse ile kolay kolay yakın münasebet geliştirmezler. Diğerlerine duydukları ihtiyacı ve yakın alakaların kıymetini reddederler.
Saplantılı bağlanma
Bu bağlanma şekline sahip bireyler kendileri hakkında olumsuz, diğerleri hakkında olumlu düşünme ve hissetme eğilimindedirler. Oburlarının onayını kazanmak bu şahıslar için çok değerlidir. Diğerlerini zihinlerinde idealize ederler. Yakın münasebetlerinde karşı tarafa çok bağımlıdırlar ve hislerini abartılı bir biçimde tabir ederler.
Korkulu/kaygılı bağlanma
Bu bağlanma stiline sahip olanlar, hem benlik hem de diğerleri modeli olumsuz olan bireylerdir. Kendilerine de diğerlerine da güvenmezler.
BAĞLANMA KURAMI VE BİR ARAŞTIRMA
Bağlanma süreciyle ilgili çalışmalar John Bowlby’nin (1960) Tavistock Kliniğinde,tanıdığı ve sevdiği bireylerden ayrılmak zorunda kalan küçük çocukların kişilik gelişimi üzerinde bu durumun tesirlerini incelemesiyle başlamıştır.
Bowlby’nin Bağlanma Kuramı:
Bowlby kuramını, birincil bakıcısından (caregiver) çeşitli vakit aralıkları boyunca ayrılan bebeklerin davranışlarını gözleyerek oluşturmaya başlamıştır. Bebek, anneden ayrılığa bir dizi duygusal reaksiyon göstermektedir.Dolayısıyla Bağlanma Kuramı, bebek-anne ortasında kurulan duygusal zincirin işlevleriyle ilgilidir ve bağlanma kuramı temel olarak bu zincirin, çocuğun benlik kavramının oluşumu ve toplumsal dünya hakkındaki görüşlerinin gelişimi üzerindeki tesirlerine odaklanmıştır.
Buna nazaran bebeğin bağlanma davranışları emelleri doğrulayan bir davranışsal sistemle denetim edilmektedir. Bu sistemde, onu koruyan ve gözeten bir yetişkine (çoğunlukla anneye) yakınlığını sürdürmeye dair bir “amaçlar seti” yer alır ve çocuğun inançta olması ile hayatta kalmasını destekleyen biyolojik bir işlev taşır.
Dolayısıyla, biyolojik temelli bağlanma sistemi, hayat döngüsü boyunca müdafaa ve gözetmenin evrimsel bir işlevini yerine getirir. Bowlby’nin “Bağlanma” isimli birinci kitabında, doğal ayıklanma süreciyle herkesin bir bağlanma davranış sistemiyle donatılmış olduğu ve bağlanma sisteminin tasa, dehşet, hastalık ve yorgunluk şartları altında aktifleşmeye bilhassa eğilim gösterdiği vurgulanır. Sahiden böylesi durumlarda insan yavrusunun onu anne-babasına yakın tutan bir sisteme ihtiyacı vardır.
Bowlby (1982) bunları bakıcıya yakınlığı destekleyen ve sürdüren sinyal ve durumlar ismini vermiştir.(Akt. Crain, 1992).
Buna nazaran insanoğlunun uzun vadeli çaresizliği nedeniyle gelişiyor üzere görünen bağlanma sistemi, üç temel duygusal reaksiyon ile kendini göstermektedir.
1.SİNYAL
Açık sinyallerden birincisi bebeğin “ağlamasıdır”. Ağlamanın yanı sıra bebek, anneyi aramaya başlar ve diğerlerinin yatıştırma uğraşlarını “protesto” eder.
2.SİNYAL
İkinci sinyal edilgen bir tutum takınma ve açık bir mutsuzluğu işaret eden “keder“ havasına bürünmedir.
3.SİNYAL
Üçüncü reaksiyon, Bowlby’e nazaran yalnızca insanlarda görülen “bağlanmanın çözülmesi”dir (detachment) ve anne geri geldiğinde faal ve görünürde savunmacı bir görmezden gelme ve anneden kaçmayı içerir.
Bowlby, çocuğun bağlanmasının ardışık evreler boyunca geliştiğini önermiştir.
Birinci bağlanma Evresinde (Doğumdan 3 aya kadar)
Bebekler herkese emsal nitelikte reaksiyonlar verirler. İnsan seslerini dinlemekten, insan yüzlerine bakmaktan hoşlanırlar. Bowlby, başka görsel uyarıcılar yerine insan yüzünün bu tesirini en güçlü bağlanma davranışlarından biri olan “sosyal gülücüğü” ortaya çıkaran genetik bir yanlılık olarak değerlendirmiştir. Bowlby’e nazaran gülme ağlanmayı dayanaklar zira bu bakıcıyla yakınlığı sürdürür. Sahiden gülmenin kendisi sevme ve gözetme etkileşimini destekleyen bir nitelik taşır.
İkinci BağlanmaEvresinde (3-6 Ay),
Bebeğin toplumsal reaksiyonları seçici olmaya başlar ve tanıdıkları şahıslar onlar için çarpıcı hale gelir. Yabancıları fark etmeleri ve onlardan korkmaya başlamaları bu kozmosun başat özelliğidir.
Bowlby, çocuğun bağlanmasının ardışık evreler boyunca geliştiğini önermiştir
Üçüncü Bağlanma Evresi (6 Ay-3 Yaş)
Bebeğin “ayrılma kaygısı” sergilemeye başlamasını kapsar. Bebek, bağlanma figüründen her ne kadar farklı kalmak istemiyorsa da, bakıcıyı inançlı bir üs olarak kullanarak çevreyi keşfetmek istediğinde ondan uzaklaşabilir. Yüksek ses üzere korkutucu uyarıcılar çocuğun çevreyi keşfetmekten vazgeçerek anneyle fizikî yakın temas kurma arayışına girmesine yol açar. Emsal halde küçük bir çocuk hasta ya da yorgun olduğunda anneyle yakın kalma ihtiyacı keşfetme ihtiyacına ağır basacaktır; hasebiyle Bowlby bağlanma siteminin çeşitli uyarılma seviyelerinde faal hale geldiğini vurgulamaktadır. Bir yaşından itibaren çocuk annenin erişebilirliği ve onun gereksinimlerine karşılık verecek olup olmamasına dair genel bir fikir oluşturmaya başlar ve böylelikle bağlanma süreci kıymetli bir evreyi aşmış olur.
Dördüncü Bağlanma Evresinde (3 Yaş- Çocukluğun Sonu)
Çocuk artık bakıcının plan ve niyetlerini hesaba katabilir ve niye onu yalnız bıraktığına dair yordama yapmaya başlayabilir. Kuşkusuz yalnız kalma, insan ömrünün büyük dehşetlerinden biridir ve gerisindeki değerli biyolojik münasebetleri kavramak yetişkin davranışını anlamada ehemmiyet taşır. Bowlby ayrılmanın tesirlerine özel bir kıymet vermiştir. Ayrılık uzun müddetli değilse bir müddet sonra anneyle sıcak bağ yine kurulur ancak aksi halde çocuğun bütün insanlardan ümidini kesmesi ve yetişkinlik yıllarında bile öbür bireylerle derin bağlanmalar oluşturamaması tehlikesi ortaya çıkar ki bu tıp şahıslar diğerlerini yalnızca kendi hedeflerini gerçekleştirmek üzere kullanır lakin asla nitekim sevemezler.
Bowlby’nin bağlanma kuramının temel önerileri
Bowlby bu bireylere «duygusuz karakter» ismini vermiştir ve böylelikle ayrılığın çocuklar üzerindeki derin tesirlerinin tüm hayatı son derece etkileyeceğini vurgulamış; etolojik yaklaşımın, çocuğun ebeveyni yakın tutma ihtiyacının, canlıların hayatta kalmasını mümkün kıldığını ve bunun da yeme ve cinsellik üzere öbür biyolojik ihtiyaçlar üzere temel olduğunu söylediği için değer taşıdığına inanmıştır.
1. Teklif:
“Bir birey ne vakit isterse (gereksinim duyarsa) bir bağlanma figürünün erişilebilir olduğuna inandığında, rastgele bir münasebetten dolayı böylesi bir inanca sahip olmayan bireye nazaran daha az şiddetli ya da kronik kaygı eğiliminde olacaktır.” Başka bir deyişle kendine güvenmek ve telaştan arınmış olmak, o bireyin geçmişteki ve o andaki bağlanma alakasının kalitesine bağlıdır.
2. Teklif:“Bağlanma figürünün ihtiyaç duyulduğu anda erişilebilirliğine ya da yokluğuna inanma toyluk yılları boyunca (bebeklik, çocukluk ve ergenlik dönemlerinde) yavaş yavaş ve kademeli olarak gelişir ve bu yıllarda oluşan beklentiler ömrün geri kalan kısmında görece değişmeden kalır.” Hasebiyle ikinci teklif, bağlanma zincirinin gelişiminde, buna bilhassa hassas bir gelişim devri olduğu savını taşımaktadır. Öbür bir deyişle bağlanma ilgileri kişilik gelişimini tesirler; münasebetiyle inançsız ya da bozucu (abusive) bağlanma kalıcı ruhsal meselelere yol açabilir.
3. Teklif:“Toyluk yılları boyunca gelişen bağlanma figürünün erişilebilirliği ya da yokluğuna dair beklentiler, bireyin şu anda sahip olduğu tecrübelerin epey hakikat yansımaları görünümündedir. ” Görüldüğü üzere üçüncü teklif bireyin tecrübelerinin rolü ile ilgilidir. Bu, epey kıymetli bir tezdir.Buna nazaran, yetişkinlik yıllarındaki endişe ve beklentiler çocuksu yanlış anlamalar ya da fanteziler yerine ana-baba, kardeş, arkadaş üzere gerçek bağlanma figürleriyle yaşanan somut tecrübelerden köklerini alır
