Depresyon ve anksiyete bozukluklarının bilişsel kuramına nazaran kişinin karşılaştığı bir olay sonrası tabiatıyla ortaya çıkan niyetlerine otomatik niyet denir. Otomatik kanılar olaylara olan bakışımızı ve nasıl reaksiyon verdiğimizi etkilerler. Otomatik niyetler orta inançlara, orta inançlar da temel inançlara dayanır.
Temel inançlar
↓
Ara İnançlar
↓
Otomatik Düşünceler
Temel inançlar en değerli inanç seviyesidir, geniş kapsamlı, değişmesi sıkıntı ve epey genellenmiştir, ebeveyn tavırları, mizaç, geçmiş tecrübeler ile şekillenirler. Temel inançlar, orta inanç sınıfının ortaya çıkmasına sebep olur. Orta inanç sınıfı ise tavır, kural ve varsayımlardan oluşur, temel inançlara nazaran daha az katı ve daha az genellenmişlerdir.
Örneğin:
Temel İnanç:Yetersizim.
Ara İnanç: Zor birşeyi yapmaya çalışırsam başaramayacağım.
Otomatik Niyet: Bu husus çok sıkıntı, anlayamıyorum, asla anlayamayacağım.
Bu otomatik fikir sonrası kişinin duygusal reaksiyonu yüreğin kırılması, fizyolojik reaksiyonu bedeninde tartı hissetmesi, davranışsal reaksiyonu ise çalışmayı bırakıp tv izlemek olabilir. Öbür bir deyişle tepkilerimiz otomatik niyetlerimizle şekillenir.
Bilişsel davranışçı terapi, kişinin fonksiyonsuz otomatik fikirlerini tespit ederek onların yerine alternatif/gerçekçi düşünce geliştirmesini sağlar. Alternatif/gerçekçi düşünceler otomatik niyetlerin yerini aldığında şahısların karşılaştıkları durumlara daha işlevsel tepki vemeleri sağlanır.
Aşağıda panik atak geçiren bir kişinin otomatik kanıları ve kullanabileceği alternatif düşünceleri listelenmiştir.
Otomatik Niyet: Kalp krizi geçireceğim.
Alternatif Fikir: Şu an kalbim süratli çarpıyor fakat bu kalp krizi geçireceğim manasına gelmez. Spor yaparken ve merdivenden çıkarken de kalbim süratli çarpıyor. Ne bunlarda ne de bir panik atakta kalp krizi geçirmedim.
—
Otomatik Fikir: Asla iyileşmeyeceğim.
Alternatif Fikir: Psikoterapi görerek uygunlaşan çok sayıda insan var, ben de elimden geleni yapıyorum, pekala onlardan biri olabilirim.
—
Otomatik Fikir: Delireceğim.
Alternatif Fikir: Delirmek daha farklı birşey. Ben mecnun değil kaygılıyım ve korkuyorum. Bedenimi ve niyetlerimi denetim etmekte zorlanıyorum ancak bu meczup olduğum manasına gelmiyor.
—
Otomatik Niyet: Ya panik atak sırasında bayılırsam?
Alternatif Fikir: Daha evvel çok kez panik atak geçirdim ve hiç bayılmadım.
—
Otomatik niyetleri alternatif kanılarla değiştirirken dikkat edilmesi gereken şeylerden biri otomatik kanıyı hakikat tespit etmektir. Otomatik niyet olarak orta inanç ve temel inançları değiştirmeye çalışırsak bu psikoterapi başlangıç için gerçek bir adım olmayacaktır zira bu inançlar daha katıdır.
