Charles Darwin, bilim dünyasında yeni bir ihtilal yaratacak olan 5 yıllık ünlü seyahatinden sonra 1836’da İngiltere’ye döndüğünde 27 yaşındaydı ve bilim tarihinin en parlak mesleklerinden birinin şimdi başındaydı. Canlı ömrün oluşmasının ve gelişmesinin temel taşlarını keşfetmiş, jeolojide ve biyolojide yüzyıllar sürecek yeni bir ufuk açmıştı. Lakin seyahat dönüşü biraz yorgundu…Kalp çarpıntısı, titreme, nefes darlığı ve baş dönmesi üzere rahatsızlıklardan şikayetçiydi. Sonlanmasına yol açacak rastgele bir olay rahatsızlıklarını daha da artırıyordu. Bir vakitlerin korkusuz gezgini 2 yıl sonra meskeninde yalnız bir ömrü seçti. Konutundan sırf çok gerekli olduğu vakitlerde, o da, camları simsiyah aracıyla ayrılıyordu. Darwin hastalığının gerçek nedenlerini asla öğrenemedi. Devrin hekimleri, hastalığa çok farklı teşhisler koydular. Hatta zayıf hudut sistemi yahut karmaşık süperegosundan bile kaynaklanabileceğini ileri sürdüler. Olağan, bunların hiç biri değildi.
Darwin’de agorafobik telaşlar vardı. Pekala agorafobinin kökeni genetik mi? Barcelona’daki Tıbbi ve Moleküler Genetik Merkezi’nde misyonlu Xavier Estivill başkanlığındaki bir takıma nazaran, Darwin’in açık alan kaygısının (agorafobi) tek bir nedeni vardı: Sahip olduğu ve herkeste olmayan bir küme gen. Ünlü Cell mecmuasında yayımlanan makalesinde Estivill, neredeyse her fobi ve panik bozukluğun kaynağının, 60 genden oluşan tek bir alanda (stretch) bulunduğunu öne sürmüştü.
Anksiyete bozuklukları, Estivill’in dikkatini, Antoni Bulbena’nın çalışmalarını incelerken çekmişti. Bulbena, Barcelona’daki del Mar Hastanesi’nde çalışırken, çift eklemli hastaların, başkalarından 16 kat daha fazla sinirsel bozukluklardan şikayetçi olduklarını saptamıştı. İşte Estivill, bu bulgulardan etkilenmiş ve Barcelona yakınlarındaki küçük bir kasabaya yerleşmişti. Orada, her iki rahatsızlığa da sahip olan ailelerden DNA örnekleri topladı ve onlarda ortak özellikler aramaya başladı. Bu tip mukayeseli bir araştırma ekseriyetle geniş bir genom tahlili gerektirmekteydi. Karşılıklı DNA segmanlarını eşleştirmek ve ortak sekansları (sıra) saptamak hayli sıkıntı bir süreçti. Lakin Estivill kısa yolu seçti: 10 hastanın kan ve sperm hücrelerini genetik anomaliler/bozukluklar açısından test etti. Aradığını 15. kromozomda buldu. Çift eklemli şahısların yüzde 87’sinde ve korkudan şikayetçi köylülerin yüzde 90’ında, 60-genlik bir dizi kopyalanmıştı. Birebir test birbiriyle akraba olmayan köylüler ortasında da tekrarlandı. Dertle genetik bozukluk ortasındaki ilişki daha da güçlüydü. Genel nüfusta, kelam konusu genetik dizinin kopyalanma oranı yüzde 7’yken, tasa bozukluğundan şikayetçi olanlarda bu oran yüzde 97’ye çıkıyordu.
Estivill, ‘‘Sonuçlar karşısında çok şaşırdım. Bozukluk aslında birçok genden kaynaklanıyor olmalıydı” diyor. Oxford Üniversitesi’nde moleküler biyolog olan Jonathan Flint, Estvill’in sayılarının hakikat olması halinde, bunun psikiyatrik bir bozuklukla genler ortasında en besbelli irtibatın kurulacağını söylüyor.
Ohio Üniversitesi Kaygı ve Gerilime bağlı Bozukluklar Kliniği’nde psikolog olan ve on yıldır tasayla temaslı genleri araştıran Brad Schmidt, ‘‘Panik bozukluk ve fobilerin, bu derece kolay olabileceğine inanmam çok sıkıntı oldu. Fakat bilim tarihi, epeyce karmaşık gözüken ancak aslında çok kolay olduğu anlaşılan durumlarla dolu” dedi.
Estivill saptamalarında haklıysa şizofreni, obsessif-kompulsif bozukluklar ve depresyon üzere öbür kalıtsal rahatsızlıkların kökeninde de kromozomlardaki değişiklikler yatıyor olabilir. Bu durumda astımdan kalp hastalığına kadar bütün rahatsızlıkların nedeni kopyalama üzere düzenekler olabilir. Kopyalama bölgesini saptayan Estivill, bir adım daha atarak, bir ya da iki gen tarafından kodlanan en az bir hudut reseptörünün kopyalanmasıyla hastalarının tasaları ortasında irtibat kurdu. ‘‘Bölgedeki bütün genleri saptamadık. Lakin, bu genin, beynin kaygıyla alakalı bölgelerinde kıymetli bir rol oynadığını düşünüyoruz.” dedi.
Estivill, bir farenin içine bir genin kopyasını yerleştirdi. Farenin daha çabuk korktuğu ve öteki farelerle yahut parlak ışıkla karşılaşınca süratle koştuğu gözlemlendi. Misal bulgular, derde bağlı bozuklukların düzeltilmesinde kullanılabilir. Tekrar de tam bir tedavinin bulunması daha vakit alacak. Öte yandan tasa bir dereceye kadar insanlara faydalı da olabilir. Michigan Üniversitesi’nde psikiyatrist Randolph Nesse, ‘‘Endişe, ileri derecede gelişmiş bir savunma düzeneğidir ve bizi, uçurumlardan yahut aç aslanlardan uzak meblağ.’’ diyerek tasanın aslında büsbütün yok olmaması gereken bir şey olduğunu söz etti.
Darwin bile çektiği acıların kimi faydaları olduğunun farkına varmıştı. Darwin ölmeden evvel şöyle diyordu: ‘‘Rahatsızlıklarım tahminen hayatımdan birtakım yılların eksilmesine yol açtı fakat toplumun dikkatimi dağıtmasını da önledi.” Birtakım araştırmacılara nazaran, şayet Darwin’in dikkatinin ağırlaşmasını sağlayan panik bozukluk olmasaydı, tahminen de hiçbir vakit ‘‘Türlerin Kökeni” yazılmayacaktı.
Estivill, aslında gen sistemimizde bilinen kopyalama düzeneğinden daha farklı bir mekanizmayı da keşfetmiş oldu. Birçok genetik bozukluk, muhakkak bir kromozomun makul bir noktasının mutasyona (değişime) uğramasından kaynaklanıyor. Örneğin, kistik fibrosis’e, ciğerlerdeki sıvıyı çok akışkan hale getiren mutasyonlu bir gen sebep oluyor. Genlerdeki değişimler bir defa ortaya çıkarlarsa değişmeden sonraki kuşaklara aktarılırlar. Estivill’in bulduğu kopyalanma ise farklı çalışıyor. Kopya dizilerinin kromozom üzerindeki yeri değişmiyor, fakat dizi ya zıt dönüyor ya da tekrar düzenleniyor. Daha da ilginci, bu değişiklikler birebir bireyde hücreden hücreye de farklılık gösterebiliyor. Estivill, bu olayı şöyle açıklıyor: Kopyanın kendisi aktarılmıyor lakin sırf kopyalama eğilimi aktarılıyor. Estivill genetik hastalıklarla ilgili büsbütün yeni bir sistem ortaya koyuyor. Yüzde 30’u panik atak. Her 10 şahıstan birinde ortaya çıkan panik bozukluklar ve fobilerin tedavisi için her yıl binlerce dolar harcanıyor. ABD’de kalp krizi nedeniyle acil servisi arayanların yüzde 30’unun asıl problemleri panik atak. Pekala, panik atağa eşlik eden bu agorafobi nasıl bir tablo sanki?
AGORAFOBİ NEDİR?
Agorafobi genel manasıyla alan dehşetidir. Panik bozukluk yaşayan bireylerde sıklıkla görülür. Agorafobili kişi kendi denetimini kaybeder, öleceğini ya da delireceğiniz düşünür. Göğüs ağrısı, baş dönmesi, titreme, mide bulantısı, terleme ve nefes alamama üzere problemler yaşar.
Agorafobili kişi kendini en rahat konutta hisseder. Halka açık yerlerde bulunmaktan, alışveriş yapmaktan, seyahat etmekten korkar. Kalabalık ortamda bir meseleyle karşılaştıkları vakit yardım bulamayacaklarını düşünürler ve bu durumdan epeyce telaş duyarlar. Bu telaşları yüzünden toplumsal bir alana gittikleri vakit yanında kesinlikle çok güvendikleri biri olsun isterler. Yanındaki kişinin varlığı onlara bir meseleyle karşılaştıkları vakit daha kolay çözebilecekleri inancını verir.
Agorafobi nedenleri nelerdir?
1 – Agorafobi hudut sisteminde meydana gelen meselelerden kaynaklı oluşabilir. Bu durum biyolojik nedenlerden kaynaklıdır.
2- Aile bireylerinde agorafobili birinin olması bu rahatsızlığın görülme ihtimalini fazlaca artırıyor. Bu durum genetik etkenlerden kaynaklıdır.
3- Kişi ruhsal travma yaşatacak rastgele bir hücuma uğrama, yakınını kaybetme üzere bir durum yaşadıysa agorafobiye neden olabilir. Bu durum da psikososyal etkenlerden kaynaklıdır.
Agorafobi nasıl tedavi edilir?
Agorafobili şahsa gerçek bir yaklaşım sergilemek gerekir. En yanlışsız tedavi yolu bir terapiste görünmektir. Agorafobi anksiyete ilaçları ve antidepresanlar ile tedavi edilebilir. Agorafobi tedavi süreçleri birden fazla vakit olumlu sonuç verir. Tedavi yolunun tesiri hastanın durumuna nazaran değişiklik gösterebilir.
