Demans (bunama), zihinsel marifetlerin en çok da unutkanlığın hastalık nedeniyle zayıflaması durumudur.
Latince mens =zihin sözünden türetilmiştir. Demans; zihnin sonradan yitirilmesi demektir. Zihnin zati olmaması ya da azlığı demek değildir.
Demans tarifi gereği birden fazla yetiyi birden bozmalı ya da bozmaya başlamalıdır. O yüzden inmedeki hatırlayamama demans kapsamında sayılmaz, ama küçük -orta çaplı damarların tıkanması -multienfarkt demans kapsamına girer.
DEMANS VE ALZHEİMER HASTALIĞI BİRBİRİNDEN FARKLI MIDIR?
Demansın en sık görülen nedeni, tüm demans hastalarının üçte ikisinden fazlasında görülen Alzheimer hastalığı yani Alzheimer tipi demanstır.
Bununla birlikte, beyni zayıflattığı için demans hastalığına yol açan çok çeşitli hastalıklar yahut durum vardır. Alzheimer hastalığının yanı sıra vasküler / kan sirkülasyonuna bağlı demans hastalığı da sıklıkla görülür. Daha az görülen demans nedenlerinden örneğin beyin boşluklarının büyümesi, ilaç yan tesirleri, enfeksiyonlar, metabolik –toksik durumların tedavisi Alzheimer hastalığından hayli farklıdır.
DEMANS VE YAŞLILIK Demans yaşlılığın değil, bir hastalığın sonucudur. Ancak Demans riski yaşlılıkla birlikte artar. Yaşla ilgili unutkanlık (age associated memory impairment-AAMI) ve hafif kognitif bozukluk (mild cognitive impairment- MCI) kavramları demanstan ayırdedilmesi gereken kavramlardır. Bu hastalar dikkatle takıp edilmelidir. Bu kümeden bir kısım hasta aizheimer tipi demans tanısı alırlar.DEMANS BELİRTİLERİ
Demans hastalığı olan insanların birçoklarında unutkanlık ve hafıza sıkıntıları ön plandadır. Lakin başka zihinsel hünerler de etkilenmektedir.
Bunlara örnekler:
Hasta ya da yakını; tıpkı soruların, tıpkı hususların tekrarlanması, özel eşyanın kaybedilmesi, randevuların unutulması, yemeğin ocakta, ocağın açık unutulmasından yakınmaktadır.
Kendini evvel yabancı yerlerde, giderek bildik yerlerde istikamet bulma zahmeti ve bazen kaybolma biçiminde gösterir.
Erken periyotta isimlendirme zahmeti, söz hazinesinde daralmayla başlayıp, giderek AH’de daha mutad olduğu üzere anlamanın da bozulduğu konuşma bozukluğu gelişebilir. Kolay şimdiki aygıtların (tarak, makas, diş fırçası, sofra aygıtları, vb.) kullanımında el marifetleri bozulabilir.
Nesnelerin ve yüzlerin tanınmasını, yerdeki bir objenin, başka objelere nazaran durumunun belirlenmesini bozabilir.
Hasta zihinsel esnekliğini kaybetme eğilimindedir; latifeleri anlamakta zorlanır, davranışlarını planlamakta, ferdî ve toplumsal sıkıntılar üzerine akıl yürütmekte, günlük hayatta karşılaştığı sorunlara uygun tahliller üretmekte zorlanır.
Cinsel eğilimler ve yeme konusunda dürtü denetiminde bozukluklar olabilir.
İnisiyatif göstermez, resen bir şey talep etmez, kendisine yönelinmediğinde konuşmaz. Etrafında olup biten hiçbir şey ilgisini çekmez üzeredir.
Bazen toplumsal pozisyonla bağdaşmayan rahat davranışlar, alışılmadık girişkenlik, şakacılık, çocuksulukla gösterir; hasta yakınları bu değişiklikleri sıklıkla aile için bir utanç vesilesi olarak aktarırlar.
Düşünce bozuklukları bilhassa hırsızlık (“bakıcı paramı çalıyor”), sadakatsizlik (“eşim beni bir diğeriyle aldatıyor”) ve terkedilme (“beni bakımevine atacaksınız”) hezeyanları olabilir.
Olmayan şeyleri görme ve olamayan şeyleri duyma eğilimi biçiminde algılama bozuklukları olmaktadır.
Depresyon, anksiyete, huzursuzluk, yerinde duramama, daima yer ve yer değiştirme, çok çabuk sıkılma biçiminde ortaya çıkabilir.
Amaçsız-tekrarlayıcı hareketler (amaçsız dolaşma-adımlama, dolapları açıp-kapama, çarşafı katlayıp-açma üzere birebir hareketi tekrarlama, uygunsuz yerlere, toplama, istif etme) gözlenebilir davranışsal meseleler ortasındadır.
İşini sürdürmek, konut dışında seyahat, alışveriş, mali işleri (fatura ödemeleri, banka işleri, vb.) çekip çevirmek, günlük aygıtları kullanmak, hobilerini sürdürmek, konut işlerini yürütmek, kendine bakım yahut hijyene (giyinmek, yıkanmak, beslenmek, tuvalet, vb.) muktedir olmak halinde örneklenebilecek özellikleri bozabilir.
DEMANS TANISI NASIL KONUR?
Nörolojik muayene, nöropsikolojik testler, biyokimya testleri, nörogörüntüleme sistemleri (BT MR), gerekirse EEG ve Lomber işlev testleri ile teşhis konur.
Alzheimer hastalığında hastalık olaylarının yalnızca % 2-3’ü kabul edilmektedir. Tedavi imkanları, demansa hangi hastalığın neden olduğuna bağlıdır.
ALZHEİMER’DAN KORUNMAK İÇİN; Sigara kullanmayın. Organik besin ile beslenmek, etraf kirliliğinden etkilenmiş ve yapay katkılı besinler yerine, doğal ve mümkünse organik besinle beslenin. Şekerli besinlerden uzak durun. Yemekleri düşük ısıda pişirin. Düşük kalorili beslenin. Günlük hayatta mutfakta kullanılan hususları gözden geçirin. Çelik, cam yahut porselen pişirme kapları kullanın. Kilonuzu denetim edin ve idman yapın. Güneş ışığından yararlanın. Hekim denetimlerini aksatmayın. Stresinizi yönetmeyi öğrenin ve toplumsal bağlantılar geliştirin. Uyku mühletine dikkat edin.
