Daha evvel yayınladığı kitapları ve gazeteci kimliğiyle tanınan Demet Cengiz, birinci romanı ‘Adımı Deniz Koydular’ı okurla buluşturdu. İnkılâp Kitabevi tarafından yayımlanan roman, biri Doğu’dan (bir kardelen olan Deniz Yıldız), oburu Batı’dan (James Rowe) iki hırpalanmış çocuk hikayesini gerçek öykülerden esinlenerek anlatıyor.
Son vakitlerde bayana yönelik şiddet, aile içi şiddet, çocuk istismarı, ensest üzere hususları sıkça konuşur olduk. Demet Cengiz, tüm bu bahisleri gerçek bir hayat kıssasından yola çıkarak kaleme alıyor. ‘Adımı Deniz Koydular’, Deniz Yıldız’ın fakir bir mahallede dünyaya gelmesi ve sevgisiz bir aile içinde büyümesiyle başlayan derin yaralara istismar da eklenince erken büyümek zorunda kalan bir çocuğa dönüşüyor.
Aile içi sevgisizliğin sonuçlarına dikkat çeken ‘Adımı Deniz Koydular’, geri planda Türkiye’den ve dünyadan devrin kıymetli olaylarına da yer veriyor. Türkan Saylan, Fazıl Say, Deniz Gezmiş, Bedri Baykam, Hrant Dink, Ali İsmail Korkmaz ve Berkin Elvan üzere gerçek şahıslara ve olaylara değinen romanda bayana karşı şiddeti incelerken, “Çok acı var, dayanamıyorum” yazılı bir not bırakıp intihar eden akademisyen Dicle Koğacıoğlu üzere şahıslar de hürmetle anılıyor.
“Tecavüzcüsüyle evlendirilen bir bayan nasıl bir hayat sürer bir fikirleri var mı? Bu türlü bir bayan nasıl bir anne olur, fikirleri var mı? Dişi kuş yuvayı kurarmış! Yaralı kuşlardan bir de yuva kurması bekleniyor!” diyen Demet Cengiz’le romanını ve günümüz Türkiye’sini konuştuk.
İlk romanınız ve bu romana da çarpıcı bir kıssayla başlamışsınız. Sizi bu kıssaya götüren neydi?
Beni bu kıssaya götüren boynuma dolanan kuşlardı. Çocukluğumdan beri yazıya meftunum. Yıllarca haberler, gazete yazıları, köşe yazıları, kitaplar yazdım. Lakin hiçbiri roman değildi. Aslında bu benim ömür gayem. Yani roman yazmak… Gerçek kıssalardan esinlenip kurgulamak… Sanırım buna cüretim yoktu. Romancılığın kenarında dolaşıp durdum, kalbimde taşıdığım kıssaları evirdim çevirdim ve bir gün oturup yazmayı hayal ettim. Ama bundan beş yıl evvel bir şey oldu. Ben tesadüf ettim. Kime? Deniz’e. Doğrusu öykü bana geldi, galiba.
‘KARAKTERLERLE ARAMA UZAKLIK KOYAMAMAMIN BUHRANINI YAŞADIM’
Kendinizle nasıl baş ettiniz? (Ağır bir kıssa en nihayetinde.)
Kendimle baş edemedim. Çok ağır bir öyküydü, dediğin üzere. Yazarken hem Deniz hem de James ile arama mesafe koyamadım. Karakterlerle arama aralık koyamamanın buhranını yaşadım. Bu romanın birinci kısımlarını birkaç hafta içinde Kuşadası’nda yazdım. Sonra beni çok üzen bir yerine geldim. Bu Deniz’in kardeşi Kerim’le ilgili olan kısım. Orayı yazmaya elim gitmedi. İki ay kaçtım. Sonra oturup bir gece yazdım ve günlerce Kerim’e ağladım. Kerim’in yası bittikten sonra üç ay meskene kapandım. Çok sancılı oldu yazmak. Bir orta psikolog bir arkadaşıma bile danıştım. “Yazarken hırpalanıyorum, bırakmalı mıyım” dedim. Psikolog bana, okura duyguyu geçirmek açısından bunun yeterli bir şey olabileceğini söyledi. Lakin bundan sonra tahminen biraz da kendimi koruyarak, karakterlerle arama aralık koyarak yazmamı önerdi.
Oldukça ağır konular…
Konular ağır evet fakat bizim konuşurken, yazarken ağır bulduğumuz bu bahisler birtakım insanların gerçeği. Bu gerçeğe doğuyor bebekler. O gerçeğin içinde çocuk oluyor, ergen oluyor, bayan oluyor, erkek oluyor. Asla empati yapamayacakları hususlarda ne kadar çok fikri var insanların, koca koca kravatlı, kadro elbiseli adamların, mecliste koltuklarda oturanların. Mesela bir çocuğun, bir bayanın vücudunun işgal edilmesi ne demek nitekim bunu bir düşündüler mi? İnsan bu dünyada hiçbir şeyin sahibi değilse, vücudunun sahibi. İsteğiniz dışında vücudunuza müdahale ediliyor. Vücudunuz işgal ediliyor. Pek çok insanı otobüste koltuğundan kaldırıp yerine otursan hengame çıkar. Düşün, vücudun üzerindeki kelam hakkını senden alıyorlar. Hele de bir de çocuksan, engelliysen… Bayanları tecavüzcüleriyle evlendirmeye kalkıyorlar. Bu zalimliği nasıl kabul edebilirler, nasıl önerirler? Tecavüzcüsüyle evlendirilen bir bayan nasıl bir hayat sürer bir fikirleri var mı? Bu türlü bir bayan nasıl bir anne olur, fikirleri var mı? Dişi kuş yuvayı kurarmış! Yaralı kuşlardan bir de yuva kurması bekleniyor!
‘İNSANIN OLDUĞU HER YERDE VE VAKİTTE ACI VAR’
Deniz Yıldız romanın kahramanı. Erken büyümek zorunda kalan çocuklardan… James Rowe de farklı coğrafyalarda birebir bahtı yaşıyor. Bu kesişim kıssasında kederleri ortaklaştırmak, neresi olursa olsun insan olan yerde, Doğu da Batı da birebir bahtı mi yaşıyor diyorsunuz?
İnsanın olduğu her yerde ve vakitte acı var. Coğrafya muhakkak yazgı. Şiddet, sevgisizlik, ihmal, istismar, ensest çabucak her yerde var. Bir bölgede biri, öbür bir bölgede oburu daha fazla olabiliyor. Hem ekonomik hem toplumsal hem kültürel olarak daha geri toplumlarda daha çok şiddet gören, istismar edilen çocuklar var. Çocuk personeller de daima gelişmemiş ülkelerde. İnsanları, insanlardan korumak gerekiyor. Bu bazen –belki de birden fazla zaman- ailesi, en yakınları olabiliyor. İnsanı beşerden nasıl koruyacağız? Problem dönüp dolaşıp ‘haklara’ geliyor. İnsan hakları, bayan hakları, çocuk hakları… Haklar ne ile garantiye alınır? Hukuk ile! Hakikat dürüst, adil ve işleyen bir hukuk sistemi yoksa her bahiste istismarlar artıyor. Ancak bir de hepimizin insan olmaktan gelen sıkıntıları var. Dünyanın her yerinde ruh hastası bir annenin yahut babanın zulmüyle yaralanmış çocuklar bulabiliriz. İşte tam da bu nedenle romanımı dünyadaki tüm hırpalanmış çocuklara adadım. Anneli öksüzlere, babalı yetimlere yazdım bu kitabı ben.
Kimsesiz bir çocuğu korumak daha kolay, sistem onlar için kusursuz olmasa da daha kolay tahlil üretebiliyor. Ya da şöyle diyelim, neyin eksik olduğunu bildiğimiz için onu gidermek için daha kolay tahlil üretebiliriz. Kendi ailesinden zulüm gören, ilgi görmeyen, ebeveynlerinin hırpaladığı çocukları fark etmek daha güç. Zira başlarında bir anne-baba var. Bir çocuğu konutunun içinde ailesinden korumak daha güç. Çocuklukta alınmış yaralar bizim bütün bahtımızı çiziyor. Bazen ünlü olmuş, güçlü olmuş, başarılı olmuş, tüm dünyanın dikkatini çekmiş insanları anne-baba sevgisinin yoksunluğuna ağlarken görüyoruz. Çocuklukta açılan yaralar kolay kapanmıyor maalesef.
Türkiye’de son yıllarda o kadar çok şeye şahit oluyoruz ki. Romanda da kelamını ettiğiniz, aile içi şiddet, istismar ve en kıymetlisi sevgisizlik… Bu sarmal içinde can yakıcı meseleleri Deniz Yıldız üzerinden anlatıyorsunuz. Pekala, Deniz kim?
Deniz bir Kardelen. ÇYDD’nin bursuyla hayatı değişmiş bir bayan. Onunla enteresan bir tesadüfle tanıştım. Bunu anlatmak istemiyorum. Bana evvel annesinin başına gelenleri anlattı. İnsan içini tek seferde dökemiyor galiba. Ortadan hayli bir vakit geçtikten sonra ise kendi öyküsünü… Olağan bu bir kurgu roman. Bir insanın hayatını alıp baştan sona yazmadım ancak hücrenin çekirdeği gerçek bir hikaye, geri kalan her şeyi etrafına ben kurguladım. Evvel yazmama müsaade verildi. Başta ismini değiştirmemi istedi lakin isminin öyküsü o denli hoştu ki. Bunun için ısrarcı oldum. İki yıl ön hazırlıklarını yaptım. Okudum. Hikayenin geçeceği semti seçtim. Aslında Ankara’da geçen bir öyküydü. Hikayeyi alıp İstanbul’a taşıdım. Bu o periyodu inceleyip, araştırmalarımı yapmamı kolaylaştırdı. Lakin Deniz, yalnızca kendisini temsil etmiyor. Büyük bir yoksulluk içinde, sevgisiz bir ailede doğmuş, büyümüş, kendini var etmek zorunda kalmış tüm bayanları temsil ediyor.
1970’lerden itibaren Türkiye değişip dönüştü. 80 darbesiyle birlikte yeni bir Türkiye olma yolunda ilerledi. Yoksulluk, işsizlik, kentlerin değişip dönüşmesi vs. Deniz, Seyrantepe’de fakir bir mahallede dünyaya geliyor. Onca yoksulluğun içinde kendini var eden de temelinde, ne dersiniz?
Bu bir varoluş hikayesi aslında. Hayata bazıları ağzında gümüş kaşıkla doğuyor, bazıları ise hayata sıfırdan bile başlamıyor, negatifte…
‘DOĞDUĞU MESKENDE SEVGİ ALAMAYAN İNSANLARIN DUYGUSAL YOKSUNLUĞU GEÇMİYOR’
James de sevgisiz bir ailede yetişiyor. Bu sevgisizliğin günümüzde yarattığı tahribata nereye gidiyor?
Bütün berbatlığın kaynağı sevgisizlik. Doğduğu meskende sevgi alamayan insanların duygusal yoksunluğu geçmiyor. Deniz’in duygusal yoksunluğu onu sevgiyi hiç talep etmeyen birine dönüştürmüş. James’i ise bir mühlet tuttuğu her şeye bağlanmaya, daha sonra ise sevgi olduğunu sandığı her şeyi talep etmeye. Romandaki başka birtakım karakterler de sevgi yoksunluğunu farklı semptomlarla gösteriyor. Birinde yeme ve seks aşırılığı var, başkasında öfke ve nefret…
Peki, Deniz ve James’e baktığımızda Deniz daha güçlü diyebiliyor muyuz?
Bence her ikisi de savaşçı. İkisi de uysal savaşçılar. Verdikleri savaşın farkında bile olmayan savaşçılar. Ancak ikisi de kırılgan bir taraftan. Deniz’in adaptasyon yeteneği yüksek, James’in ise bahtı. Güçlü hayatları karakterlerden birine hayata çıpa atmayı öğretiyor, başkasına bir balona tutunup uçmayı…
Roman, Türkiye’nin siyasi atmosferini de okura sunuyor. Ve dediğiniz üzere, “boynumuza asılmış kaderlerimiz sorgulanıyor”. Deniz yazgısına boyun eğmiyor. Yoksulluk ve istismara karşı kendini gerçekleştirmek için mahalleden çıkmayı da başarıyor. Kendini keşfetme seyahati epey acı ve yaralarla gerçekleşir mi?
Mahalleden çıkması Deniz’in boynuna asılan kuş. Kaderi! Bunun kararını o vermiyor lakin gereklerini yerine getiriyor.
‘TÜRKİYE’DE KÖTÜLÜK POMPALANIYOR’
Türkiye’de cinsel istismara çok fazla şahit oluyoruz. Bayan cinayetleri ve şiddete baktığımızda, sevgisizliğin ortaya çıkardığı kavram. Fakat kültürel olarak bakıldığında da sosyolojik ve ruhsal pek çok neden sayıyoruz. “Bir bebekten katil yetiştiren sistem”i mi sorgulamalıyız? Bu nefret, kin tohumlarının yerine sevgi tohumunu nasıl ekmeliyiz?
Romanda bir cümle kurmuştum: “Ulan annen sevmemiş seni bundan daha büyük bir puştluk olabilir mi dünyada?” Sevgisizlik bütün kötülüklerin kaynağıdır. Birey, aile, toplum… Hepsi birbirini etkiliyor. Yalnızca sistemi değil bence kültürü, gelenekleri, her şeyi sorgulamalıyız. Uygunluk ve kötülük kavramı üzerine çok düşündüm. Kimileri doğuştan güzel, kimileri doğuştan berbat. Ama içinde yaşadığımız toplum kıymetleri ve dinamikleriyle bize nasıl bir güzellik ve kötülük alanı açıyor? Hiç siyasi bir örneğe gerek yok, trafikte yolunuzu gasp eden magandaya bakmak kâfi. Ama her şey bir bütün. Maalesef Türkiye’de kötülük pompalanıyor. Herkes işgal ettiğinin ağası oluyor. Yerler, maaşlar, müsaadeler, vücutlar, her şey işgal ediliyor. Teşvik edilerek yaygınlaştırılan bedel bu oldu: İşgalcilik. Bir toplumda en zoru yüksek bedeller inşa etmektir. Ancak bunun birinci adımı hukuk ile atılır. Evvel hukuk, sonra ahlak, sonra nezaket. Milyarlarca vergi borcunun silindiği bir ülkede sağdan yürümeyip nizamı bozuyor diye kaldırımdaki adamı kızıyoruz. Görgü adaletten sonra gelir.
1970’lerin Seyrantepe’si bugün çehresini diğer bir kente büründürdü. Değişen kentlerle birlikte beşerler da değişti, dönüştü. Mahalle kavramından uzaklaştık. Daha bireyci bir yaklaşımımız var. Gökdelenler, AVM’ler, rezidanslar derken insan anılarından ve çocukluğundan koptu. Doğal romanda Deniz tahminen de çocukluğuna bile dönmek istemeyecektir lakin daima oralarda dolanıyor. Pekala, bir muharrir olarak değişen kent kültürünü nasıl değerlendiriyorsunuz?
Ben çocukken İstanbul’da sokakta oynardık. Denk gelirsek yaşlıların yahut komşuların çantalarını taşırdık. Boğaz’a inerdik. Gülhane’ye gidip hayvanat bahçesini gezmek, Sultanahmet Köftecisi’nde köfte, üstüne irmik helvası yemek üzere ritüeller vardı. Mahallede herkes birbirini tanırdı ve güvenirdi. Beton sevdası mahalle ve komşuluk kültürünü bozdu. İstanbul başta tüm Türkiye’de o müthiş betonarme binalar sardı her yanı. Herkes şahit olduğu periyottaki rezaletleri konuşuyor, haklılar da fakat Nişantaşı’nın, Beşiktaş’ın, Bağdat Caddesi’nin o güzelim köşkleri yıkıp yerine beton binalar dikenler kimlerdi, bunu da hatırlamalıyız. Ne yazık ki paha yaratarak zenginleşme görgümüz yok. O vahim beton apartmanlarda sonra dev binalar, rezidanslar, cam kafesler yükseldi ve kentin ırzına geçildi. Boğaz’ın silüetini bozan herkesle derdim var benim. Gidip az ötede o zirvelerin gerisinde dikselerdi gökdelenleri. İsmi bile bir acayip: Gökdelen!
