Plak, yiyecek artıkları, mikroorganizmalar ve tükürük içeriğinden oluşan, dişe sıkıca tutunan organize yapıdır. Mikroorganizmalar, diş yüzeyindeki yiyecek artıklarına koloniler halinde tutunur ve bu kolonizasyon süreci 24 saati bulur. Münasebetiyle tesirli fırçalama ve dişler ortası yüzeylerin paklığı ile plağın oluşmadan giderilmesi mümkündür.
Diş taşı ise, diş yüzeylerinde biriken plağın kalsifiye olması ile oluşur. Kalsifiye olmak tabirinin yerine, tam karşılığı bunlar olmamakla birlikte, sertleşme yahut kireçleşme sözcükleri kullanılabilir. Diş taşı halk ortasında “tartar” olarak da bilinir.
Hem plak hem de diş taşı, içeriğinde mikroorganizma barındırdığından, diş yüzeyinde, dişeti etrafında varlıkları periodontal hastalık gelişiminde temel rolü oynar. Bu yüzden plak ve diş taşı paklığı periodontal tedavinin ana basamaklarından birini oluşturur. Fakat kişinin bir sefer bu tedaviyi yaptırdıktan sonra hayatı boyunca bir daha buna gereksinim duymayacağı düşünülemez.
İnsan, tabiatı gereği gün içinde birçok defa yiyecek-içecek tüketir ve bilhassa karbonhidratlı besinler, diş yüzeyine yapışma eğilimindedir. Kişi bir günde 1-1,5 lt. tükürük üretir ve bu da insan bedeni için bir gerekliliktir. Ayrıyeten, ağız içinde doğal olarak çok çeşitli mikroorganizmalar mevcuttur ve bunların varlığı olağan kaidelerde kişinin sıhhatini bozmaz. Lakin, yetersiz ağız hijyeni ile birleştiğinde, bu faktörler diş ve dişeti sıhhati için olumsuz sonuçlar doğurur. Üstelik kişinin ihmali sonucu, görülebilecek olumsuz tablolar giderek ağırlaşabilir. Hasebiyle belli aralıklarla profesyonel plak ve diş taşı temizliğinin gerçekleştirilmesi bir gerekliliktir.
Plak ve diş taşı temizliğinden bahsetmeden evvel, bu oluşumların pozisyonuna da değinmek gerekir; plak yahut diş taşı dişetinin üstünde yer aldığında “supragingival”, dişetinin altında (kök yüzeyi ile dişeti arasında) yer aldığında ise “subgingival” olarak tabir edilir.
Plak giderilmesinde, dönerek çalışan lastik yahut fırçalar ile birlikte “pat” denilen, ince tanecikli aşındırıcılar içeren macun kıvamında karışımlar kullanılır. Bu esnada az ölçüde dişeti altına da inilecek biçimde çalışılarak hem supragingival hem subgingival plak temizlenir. Bu sürece “cila” yahut “polisaj” denmektedir. Özelliklerinden biri de diş yüzeyindeki lekelerin de gideriliyor olmasıdır.
Diş taşı paklığında ise, ultrasonik ya da sonik olarak tabir edilen, basitçe su ile çalışan ve titreşim yapan aygıtlar, el aletleri yahut her iki sistem birlikte kullanılabilir. Supragingival diş taşı paklığı, diş taşı ağız içinde görülebildiği için, her vakit olmasa da, subgingival diş taşı paklığına nazaran çok daha kolay ve süratli olarak düşünülebilir. Subgingival diş taşları, yapıları gereği daha sert ve dişe daha sıkı tutunmuş yapıdadır, ayrıyeten görülmeleri daha zordur. Bu yüzden daha uzun müddet harcamak ve hastanın hassasiyetine nazaran süreç sırasında lokal anestezi uygulamak gerekebilir.
