Eski Lider Donald Trump, Beyaz Saray’a geri dönme gayreti içinde, birbiri arkasına mitingler düzenliyor. Çok değil bundan bir kaç hafta evvel düzenlediği bir mitingte tekrar seçilmesi halinde “derin devleti ortadan kaldırarak demokrasimizi Washington’dan sonsuza dek geri alacağı” vaadiyle destekçilerini coşturmuştu.
Geçen yıl, hükümet zıddı tavrıyla bilinen Branch Davidians Cemaati’nin lideri -kendi söylemiyle son peygamberi- David Koresh’in yerleşkesinin federal kuşatma altına alınmasının 30. yıldönümüne denk gelen ve ortalarında çocukların da bulunduğu 75 kişinin vefatıyla sonuçlanan baskın sonrası Teksas’taki bir kampanya mitinginde Trump, şu sözleri söylemişti:
“Ya derin devlet Amerika’yı yok eder ya da biz derin devleti!”
Trump “derin devlet” terimi sık sık, ABD istihbarat topluluğundaki muhbirleri, bilgi sızdıranları ve kendi isteklerine mutlak bir biçimde uymayan hükümet bürokratlarını suçlamak için kullanıyor. Bu, bir noktaya kadar, The Secret Life of Walter Mitty sinemasında görülen histerik fantezilerde, her yerde düşman gören, hatta Demokrat Parti genel merkezine zorla girilmesi buyruğunu vermesine ve akabinde adaleti engelleyerek bunu örtbas etmeye çalışmasına karşın Watergate skandalının bir sonucu olarak başkanlıktan istenmeyen istifası için onları suçlayan Lider Richard Nixon’ın kişiliğini yansıtıyor.
Trump’ın kendisini, “derin devlet tarafından kirletilen” Amerikan toplumunu, kültürünü ve hukukunu yine yapılandırmak için yürütme gücünden faydalanmaya istekli mesihçi, güçlü adam olarak gösteriyor. O halde soru şu: Bir ‘derin devlet’ var mı? Ve şayet varsa, derin devlet nedir? Mehmet Ağar’ın DP seçimlerinden zaferle çıktığı vakit verdiği “Derin olmayan devlet mi olur?” telaffuzundan hareketle bu soruya gözü kapalı olarak “Evet” cevabını vermekte hiçbir beis yok. Coğrafya, ülke, devir farketmeksizin bu karşılığı vermekte de sorun olmayacaktır. Ama “derin devlet” olgusu hakikaten de Trump’ın tez ettiği üzere bir yapıya sahip mi?
DERİN DEVLET KAVRAMININ KÖKENLERİ
Google’da ‘derin devlet’ yazıp arattığınız vakit karşınıza şöyle bir tarif çıkıyor:
‘Derin devlet, bir devletin siyasi liderliğinden bağımsız olarak kendi gündem ve amaçları doğrultusunda faaliyet gösteren, potansiyel olarak kapalı ve yetkisiz güç ağlarıdır. ABD özelinde ise FBI ve CIA bünyesindeki federal hükümet üyelerinin, başkalarının yanı sıra, seçilmiş Birleşik Devletler hükümetinin yanında yahut içinde güç kullanmak için üst seviye finansal ve endüstriyel kuruluşlar ve önderlerle birlikte çalışmasından oluşan ünitelerin tamamı.”
Esasen derin devlet kavramı dünya literatüründe, QAnon ya da Pizzagate üzere komplolarla ilişkilendirilen bir “gölge hükümet” olarak biliniyor. Bu komploların birçoğu incelenmemiş hatta temelsiz oldukları kanıtlandı. Ama başta Trump destekçileri olmak üzere pek çok Amerikalı, Amerikan hükümetinin iplerini gizlice elinde tutan seçilmemiş yetkililerden oluşan bir örgütün varlığına ikna olmuş durumda.
İngilizcede “deep state” diye anılan terim, Osmanlı Türklerinin Avrupa’daki topraklarının birçoklarını kaybettiği Balkan Savaşları, I. Dünya Savaşı’ndan sonra İstanbul’un işgali ve Yunan, Fransız ve Ermeni güçlerine karşı üç cephede verilen Kurtuluş Savaşı’nı kapsayan vakit diliminde Türkiye’deki paramiliter ve cürüm ögelerinden devşirilen adamların yer aldığı “derin devlet” sözünün tam karşılığı hatta direkt çevirisidir.
Komplo teorisyenleri derin devleti yalnızca 1961’de ABD dayanaklı başarısız Domuzlar Körfezi Çıkarması fiyaskosundan değil, tıpkı vakitte 1963’te Lider John F. Kennedy’ye düzenlenen suikasttan da sorumlu tutuyorlar.
Çelişkili bir halde, bugün Amerikalıların derin devlet olarak isimlendirdiği şey Kennedy idaresi altında serpildi.
16 Ekim 1962’de ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı McGeorge Bundy, Kennedy’ye Küba üzerindeki bir U-2 keşif misyonunun Sovyet orta menzilli balistik füzelerini, 1.200 km menzile sahip nükleer kapasiteli silahları fotoğrafladığını bildirdi. Başkan’ın, ne yapılabileceğini görmek için danışmanlarıyla birlikte bütün gece uyumak yerine, kentin öbür ucundaki Georgetown’da, o periyotta ülkenin en tesirli gazete köşe muharriri gazeteci Joseph Alsop’un konutu olan 2720 Dumbarton Street’teki bir kokteyle gittiği bildirildi.
Ayrıca CIA’in gelecekteki yöneticisi William Colby, Sovyetler Birliği’nin eski büyükelçisi Charles Eustis Bohlen, CIA’in o dönemki yöneticisi Allen Dulles, CIA’in kurucularından ve 1950’ler boyunca operasyonlarında kıymetli rol oynayan Frank Wisner ve ABD Yüksek Mahkemesi’nde yardımcı yargıç olarak vazife yapan Felix Frankfurter de toplantıda hazır bulunuyordu. Bu bireylerin hepsi birbirlerinden birkaç blok ötede yaşıyordu; Kennedy’nin de yakınlarda bir konutu vardı.
Başkan bu toplantıda danışman takımının altını oymuyordu. Bunun yerine, bilhassa de ABD siyasetinde çok fazla güce ve tesire sahip oldukları için, kendisine ne yapması gerektiği konusunda tavsiyelerde bulunacaklarına güvendiği bu “seçilmemiş yetkililerden” tavsiye alıyordu.
2016 yılında eski Cumhuriyetçi kongre çalışanı Mike Lofgren, The Deep State: The Fall of the Constitution and the Rise of a Shadow Government isimli kitabıyla derin devlet kavramını tanınan hale getirdi. Lofgren, derin devletin birbirinden bağımsız olmakla birlikte misal bir maksada sahip olan finans, ordu, sanayi ve istihbarat örgütlerinin birleşiminin doğal bir evrimi olduğunu gösterdi. Ona nazaran bunun tek bir maksadı vardı o da para ve güç sahibi insanların siyasi bağlılıklarından bağımsız olarak para ve güçlerini ellerinde tutmaya devam etmelerini sağlamak… Daha kolay bir tabirle derin devlet, Ulusal Tüfek Birliği, Koch Kardeşler ve İsrail yanlısı AIPAC üzere lobicilerden oluşan “seçilmemiş lakin seçkin” bir kümedir.
Roma tarihini bilenler için, İmparator Caesar Augustus tarafından M.Ö. 27 yılında kurulan Praetorian Muhafızları bir derin devlet olarak kabul edilebilir. MS. 41 yılında Caligula’nın yerine Claudius’un geçmesi ya da İmparator Pertinax’a suikast düzenledikten sonra imparatorluğu açık arttırmayla Didius Julianus’a satmaları üzere sayısız imparatoru vazifeden almış, hatta öldürmüşlerdi.
Akademik literatürde devranın devlet tartışmalarında en çok atıf yapılan şu kelam de mevzunun yalnızca “devletle” alakalı olmadığını “derinlik” algısının “yönetilen” her kurum ve kuruluş hakkında da cari olduğunu göstermesi açısından kıymetlidir:
“Floransa Başpiskoposluğu’nun Şansölyesi olarak temel sorumluluğum, bir piskoposluktaki her şansölyenin yapması gerektiği üzere, başpiskoposumun kamuya açık her türlü idari sürecini onaylamaktır. Vakit zaman, hukuka ve/veya İtalya uygar hukukuna uygun olmadığını düşündüğüm için amirimin iradesini fiilen engelleyerek bir kararnameye imza atmaktan kaçınmak zorunda kaldım ve bu da istenmeyen tartışmalara neden oldu. Bu benim derin bir kilisenin modülü olduğum manasına gelmez.”
Derin devlet elbette yeni bir şey değil. Çünkü tarih boyunca farklı biçimlerde var oldu. Yeni olan ise tıpkı Kurtlar Vadisi ile ülkemizde modalandığı üzere ABD’de şu an ortalıkta dolaşan paranoya ve teoriler hatta histeriler…
Trump, 140 yılı aşkın bir müddettir yürürlükte olan kamu hizmeti müdafaalarını ortadan kaldırmaya çalışmakta ve “tüm yürütme organlarını” istediği vakit ortadan kaldırmaya adeta yeminli. 2016’da seçilmesi halinde Hilary Clinton’ın özel e-posta kullanımını araştırmak üzere özel bir savcı atayacağı kelamını verdi ve Clinton’ın mahpusa gireceğini öne sürdü.
Trump’ın derin devlete karşı başlattığı haçlı seferindeki ironi, bunu başarmak için bir derin devlet, yani ülkenin federal kurumları üzerinde kendisine sadık güçlü bir bürokrasi yaratması gerekecek olmasıdır. Yani, derin devleti yok etmek için yeni bir derin devlet oluşturacak. Münasebetiyle aslında hiç kimse “derin devlet”e karşı değil. Karşı olunan “bizden olmayan” bir “derin devletin” varlığı… Kaldı ki bu durum yalnızca ABD için değil yakın siyasi tarihimizde de görüldüğü üzere ülkemiz için de aynıyla vakidir.
