Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu, iki ana özelliği “Dikkatsizlik ve Hiperaktivite” ve dürtüsellik” olan nörolojik bir bozukluktur.
DEHB’nin temel özelliği, benzeri gelişim seviyesindeki çocuklara oranla dikkati verme ve sürdürme zahmeti, çok hareketlilik ve dürtüsellik olarak tanımlanır.
DEHB çocuk ve ergen ruh sıhhati ve hastalıkları kısımlarına yapılan müracaatların en sık nedenlerinden biridir.
Bazen bebeklikte başlayan (çok ağlayan, güç yatıştan, güç beslenen, çok hareketli, daima yeni uyaranlar peşinden koşan bebekler) ve okul öncesi devirde fark edilen yetişkinlikte de değişik bulgularla giden kronik bir bozukluktur. Tedavi edilmediğinde ruhsal, toplumsal ve akademik problemlere neden olur.
DEHB’li çocukların dikkatlerini yöneltecekleri şey kendi denetimleri altında değildir. Bu çocukların birçoklarında yürütme fonksiyonunda sıkıntılar görülür. Bunlar ortasında ileri dönük plan yapamama, içeriden gelen olumsuz yansıları bastıramama, çalışan belekte bilgileri tutamamadır.
Bunun doğurduğu sonuçlardan biri DEHB’li çocukların bir dakikaya kadar olan müddetleri iddia etmede çok başarısız olmalarıdır, bunun dışında, sonradan gelecek daha büyük mükafatı, artık gelecek küçük ödül uğruna feda etmeleridir. Bu yüzden yapacakları şeye karar verirken öteki çocukları oranla gelecekteki ödüllere daha az paha verirler.
DEHB’nin temel özelliği, misal gelişim seviyesindeki çocuklara oranla dikkati verme ve sürdürme zahmeti, çok hareketlilik ve dürtüsellik olarak tanımlanmaktadır.
Bu tip davranışlar tüm çocuklarda bulunmasına karşın, DEHB olanlarda kronik ve çok besbellidir. Ve hayatlarının tüm şartlarında kendilerini gösterirler. (örneğin meskende ve okulda ).
DEHB’nin neden olduğu akademik zorluklara karşın, bu bozukluk ve zeka ortasında bir alaka yoktur. Olağanın Üstü, Olağanın Altı ya da Olağan zekaya sahip her çocuk DEHB’i yaşayabilir.
Dünyadaki çocuk nüfusunun % 5 ila % 8’inde DEHB bulunduğu bilinmektedir.
Erkeklerin kızlardan daha fazla etkilendiği uzun müddettir düşünülmüştür, fakat en yeni çalışmalar cinsiyete has olmadığını ortaya çıkarmıştır.
Bu bozukluk çoklukla 7 yaş civarında tespit edilir, fakat ondan sorun çeken çocuklar sıklıkla bebeklikten ve 2 yaşından itibaren güç davranışlara sahiptir. Belirtilerin birçoğu da, DEHB yetişkinlikte devam eder, fakat belirtiler ergenlik devrinde azalabilir. DEHB hakkında bilgi, araştırmalar ve tedavi seçenekleri son yıllarda çok yol kastetmiş ve bakımı çok gelişmiştir.
DEHB olan çocukların yaklaşık yarısının da öğrenme zahmeti, telaş, aksi gelme yahut davranışsal problemler üzere öteki sıkıntıları vardır. Bu sıkıntılar çoklukla toplumsallaşma zorluklarına ve düşük benlik hürmetine yol açar. Bu nedenle, çocukların psikiyatrist ve psikolog tarafından profesyonel bir değerlendirmeden geçmesi gerekir.
DEHB belirtileri, birtakım disiplin yahut uğraş gerektiren durumlarda artma eğilimindedir ve çocuğun oyun oynadığı vakitlerde azalır, yeni bir durum yaşar yahut güzel bir davranış için övgüye kıymettir.
DEHB’nin belirtileri nelerdir ?
Dikkatsizlik belirtileri nelerdir ?
Dikkat Eksikliği : Dikkat müddetinin ve yoğunluğunun bireyin yaşına nazaran olması gerekenden az olmasıdır.
• Detaylara karşı dikkat eksikliği gösterir.
• Okul ve öbür ödevlerinde birçok yanlışlar yapar.
• Çalışmaları plansız, sistemsiz ve karmakarışıktır.
• Oyun vb. etkinliklerde dikkatlerini uzun mühlet toplayamaz.
• Başladıkları işleri tamamlamakta zorlanır.
• Güya akılları diğer yerdedir.
• Söylenenleri dinlemiyor duymuyor görünümü verir.
• Talimatlara uymaz ve okulu yahut konut ödevlerini tamamlayamaz.
• Faaliyetlerini yahut işlerini organize etmekte zorlanır.
• Daima zihinsel gayret gerektiren (okul çalışması ya da mesken ödevi gibi) misyonları önler, beğenmez ya da isteksizce yapar.
• Faaliyetleri için gerekli objeleri (örneğin oyuncaklar, mesken ödevi kitapları, kalemleri) kaybeder.
• Etkinliklerde yer almaya karşı isteksizdir.
• Ödevlerini yaparken uzun mühlet sandalyede oturamaz.
• Anne-babalarının zoruyla bir müddet derslerinin başında oturabilir lakin kalem, silgi ve kalemtıraş üzere objelerle oynar.
• Düşük seviye dış uyarıcılar tarafından basitçe dikkati dağılır.
Hiperaktivite yahut dürtüsellik belirtileri nelerdir?
Hiperaktivite: Bireyin yaşına ve gelişim seviyesine uygun olmayacak biçimde hareketli olmasıdır.
Dürtüsellik: Bireyin kendini denetim etmesinde yaşadığı güçlüklerdir.
• Yerinde rahat duramaz.
• Oturduğu yerde bile kıpırdanıp durur.
• Gerektiği vakitlerde yerinde oturamaz.
• Uygunsuz ortamlarda koşuşturur.
• Eşyalara, bir yerlere tırmanır.
• “Motor takılmış gibi” daima hareket halindedir.
• Hareketlik bir hedefe yönelik değildir.
• İkazları dinlemez.
• Durmak yorulmak bilmeden birbiri arkasına hareket eder.
• Sınıfta sık ayağa kalkar ve gezinir.
• Sağa sola sataşır.
• Arkadaşlarına laf yetiştirir.
• Koltukların üzerinden atlar.
• Dolaplara tırmanır.
• Tehlikeli ve kaza yaratan durumlara girer.
• Çok hareketli oldukları için tehlikeyi çabucak kavrayamaz.
• Çok konuşur.
• Sessiz etkinlikler sırasında gürültü yapar.
• Birçok vakit sorulan soru tamamlanmadan karşılıklar.
• Birçok vakit diğerinin kelamını keser ya da yaptıklarının ortasına girer.
• Sırasını beklemekte zorlanır.
• Öbür çocukları da rahatsız eder.
• Hareketlerini ve kelamlarını gerilimli anlarda denetim etmekte zahmet çeker, bu da onun sözleri yahut hareketlerinde kibirli ve bazen saldırgan kılar.
• Muhakkak talimat ve kuralların getirdiği hüsranı tolere edemez.
• Ruh hali çabuk değişir.
DEHB’nin Nedenleri Nelerdir ?
Bu karmaşık nörolojik bozukluğun tek bir nedeni yoktur. DEHB yatkınlığı genetiktir ve kalıtım oranı %70-80 civarındadır, muhtemelen beyindeki muhakkak kimyasallarla ilgilidir, karşılanmamış duygusal gereksinimlerden yahut psikososyal meselelerden kaynaklanmaz.
Kalıtsal bir bozukluk olsa da, riski artırabilecek kimi faktörler vardır, örneğin: fetüsün belli toksik hususlara (alkol, tütün yahut ilaç) maruziyeti, bakteriyel menenjit, baş travması, prematüre doğum, bebeğe oksijen eksikliğine neden olabilecek rastgele bir doğum sorunlarıdır.
Ne vakit bir uzmana başvurulmalı?
Yukarıda belirtiler çocuğunuzla ahenk gösteriyor ve en az 6 aydır devam ediyorsa, haftada birkaç kere krizler halinde hem okulda hem de konutta yaşanıyorsa bir psikiyatrist ya da uzman psikoloğa danışmak gereklidir.
Teşhisi yapan uzman psikolog, psikiyatrist çocuğu ve etrafını kapsamlı bir biçimde kıymetlendirir.
Bir çocuğun DEHB’si olup olmadığını belirlemek için de, sıhhat uzmanı ayrıyeten aşağıdakiler üzere birkaç araç kullanır:
• Ruhsal Bozuklukların Tanısal El Kitabı DSM-5 (ana araç) tarafından tanımlanan davranış kriterleri,
• Çocuğun değerlendirilmesi
• Ruhsal testler,
• Nöropsikolojik testler;
• Ebeveynler ve öğretmenler tarafından doldurulmuş kimi davranışsal ölçekler .
Nasıl tedavi edilir?
Müdahalenin emeli, bu bozukluğun çocuk üzerindeki tesirlerini, yani akademik zahmetlerini, dikkatini bir mevzu üzerinde yoğunlaştıramamasını, algılama bozukluğu ve sakarlığını, daima azarlanmasından, eleştirilmesinden, uyarılmasından kaynaklanan düşük benlik hürmetine yöneliktir. Bir DEHB yeterli tedavi edildiğinde çoklukla yeterli sonuçlar alınır.
DEHB tanısı konduğunda, çocuk tartışma ve kararların bir kesimi olmalıdır. DEHB tedavisi kişiselleştirilmiştir ve çeşitli uzmanların, ailenin ve okul ortamının işbirliğini gerektirir.
DEHB çocuğun hayatının birçok alanını etkilediği için (kendine olan hürmetini, okul sonuçlarını, aile ilişkilerini) çok istikametli tedavi gerektirir. Bu nedenle, tıbbi tedavi her vakit psikososyal müdahale ile birleştirilir (örn. Toplumsal marifet yardımı programı, davranışsal psikoterapi, aile terapisi, eğitim takviyesi yahut spor yahut toplum faaliyetlerine katılım). Okullarda, iş tertibini uygun bir çerçeve ile teşvik eden müdahaleler tavsiye edilir.
İlaç Tedavisi (Sadece Çocuk ve Erken Psikiyatristleri tarafından)
Anne-Baba Egitimi
Bilişsel Davranışsal Terapiler
ATTENTIONER Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Programı
Home Based Reinforcement Programı
Parent traning in contingency management Programı
Besin kısıtlamaları (örneğin, besin katkı unsurlarından yahut konsantre şekerlerden kaçınmak) yahut besin destekleri (vitaminler, mineraller) olsun, konsantrasyon üzerinde olumlu bir tesire sahip olabilecek yüksek omega-3 diyetidir. (Bunların tesirliliğini kanıtlayacak bilimsel bir delil yoktur.)
Aile ne yapabilir ?
Aile uzman şahıslara danıştıktan sonra tüm tedavi sürecine dahil olmalıdır. Aile dahil olmadan tedavi programının yararı yok denecek kadar azdır.
Çocuğun güçlü yanlarını vurgulayın ve tedavinin kendisinin daha yeterli denetim edilmesi ve okulda daha düzgün sonuçlara ulaşması için ona yeni araçlar sağlayacağını açıklayın.
Çocuğa, DEHB’nin zeka ile ilgisi olmayan bir nörolojik bozukluk olduğunu söyleyin.
Sevgi gösterin , Empati kurun, tesirli irtibat yollarını kullanın, muvaffakiyet hissini yaşamasına yardım edin, Sorumluluk ve yardımseverliğin gelişimini sağlayın ve bu davranışlarını övün, sorun çözme ve karar verebilme maharetlerini geliştirin .
Disiplin formüllerini kullanın.
Çocuğunuza her seferinde bir vazife verin ve ona diğer bir tane vermeden evvel uygun yaptığından emin olun. Gerekirse, talimatları anlaşılması ve yapılması kolay adımlara ayırın.
Onu çalkantılı, fazla hareketli bir kümede bırakmak ya da huzursuz ya da sabırsız bir kişinin nezaretine bırakmaktan mümkün olduğunca kaçının.
Ev ödevi ve dikkat gerektiren başka vazifeleri yapmak için sessiz bir yer bulun.
Odaklanmaya yardımcı olmak için ortamınızdaki televizyon, görüntü oyunları, tablet ve bilgisayar üzere uyaran ve dikkat dağıtıcı kaynakları azaltın. Sessiz aktiviteleri teşvik edin.
Eğer uyumakta zahmet çekiyorsa, onu gün boyunca fizikî olarak idman yapmaya ve yatmadan evvel sessiz hareketler yapmaya teşvik edin. Yatmadan evvel rahatlatıcı bir atmosfer yaratın (ışığı azaltın, yumuşak müzikle açın vb.).
Her vakit ona göz kulak olun: Tehlike kavramı, algısı olmadığı için Hiperaktif bir çocuk, oynarken başkalarına nazaran daha fazla ziyan görür.
Fiziksel ceza ve kuvvet kullanmayın.
“Ajitasyon – ceza – denetim” döngüsüne girmekten kaçının. Cezalar yerine ayrıntılı açıklamalar yapın.
Hataları göstermekten kaçının: motivasyon ve teşvik, daha yeterli sonuçlara yol açar. Yeterli davrandığında tebrik ederek ve teşekkür ederek benlik hürmetini geliştirin.
Sabrınızı kaybetmeden evvel sonlarınızı tanıyın, çocuğa anlatın ve gerektiğinde yardım isteyin. Net ve açık komutlar (yerinde sessizce otur vb.)
Tek seferde tek misyon verin ve bitince takdir edin. Bir güç bir kolay vazifeler vermeye çalışın.
Dışarıya çıkmadan evvel çocukla konuşun: Örnek; ’markete gideceğiz, yalnızca benim sana söylediklerimi otomobile koyacaksın. Şayet bu türlü yaparsan sana istediğin krakeri alacağım, şayet yapmazsan almayacağım .Anladın mı?’’
Sonuç olarak; DEHB’li çocuklar ne yapmaları ya da yapmamaları gerektiğini bilirler lakin o bildikleri şeyi uygulayamazlar. Bir kuralı biliyorlardır, sorarsanız uygun bir biçimde açıklayabilirler fakat düşünmeden hareket ettikleri için o kuralı yeniden bozabilirler. Bu durum gerek anne baba gerekse öğretmeni daha çok öfkelendirir. Bu davranışlar bilerek yapılan, ya da kurallar önemsenmediği için yapılan davranışlar olarak nitelendirilirler. Bu nedenle de daha acımasız yollarla ele alınırlar.
DEHB’nin belirtileri vakit içinde değişebilir. Bilimsel literatürde yapılan bir kestirime nazaran, evvelden DEHB teşhisi konmuş erkek çocuklar 18 yaşına geldiklerinde, DEHB belirtilerinin ortalama olarak yüzde 60’i ortadan kalkmış olur. DEHB olanların yaklaşık %40’ında Belirtilerin sürmesi gözlenir. Belirtiler çeşitli toplumsal ve duygusal zahmetlerle erişkin devirde de sürer. DEHB olan çocukların %30 Gelişimsel bozulma gözlenir. DEHB bulguların yanı sıra alkolizm, husus kullanımı ve anti toplumsal kişilik bozukluğu üzere psikopatolojilerin eklendiği kümedir. Artmış aktivite ekseriyetle birinci kaybolan belirti iken çelinebilir dikkat son kaybolan belirtidir.
