Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) çocukluk çağında başlayan, tesiri tüm bir yaşama yayılabilen, süreğen bir nöropsikiyatrik bozukluktur. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu doğumdan başlayarak 12 yaşa kadar olan periyodun rastgele bir esnasında ortaya çıkabilir. En sık ayırt edilmeye başlayan devir de okul öncesi çağları devridir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu temel olarak dikkat azlığı, odaklanma sıkıntıları, dikkatini sürdürememe, çok hareketlilik ( hiperaktivite) ve dürtüsellik (sonuçlarını düşünmeden hareket edilme durumu) olarak tanımlanmaktadır. Lakin bu belirtiler birebir vakitte 5 yaşına kadar çocuklarda olağan gelişim basamaklarını da oluşturmaktadır. İşte bu nedenden ötürü da erken yaşlarda teşhis konulamayabilir. Ekseriyetle çocuk kreşe ya da okula başlayana dek ebeveynler DEHB’e işaret eden problemleri fark etmezler. Ancak kreş ya da sınıf ortamının yapısı ve rutini konutta fark edilmeyen problemleri daha bariz hale getirebilir. Ayrıyeten, bu ortamlarda öbür çocukların da bulunması ebeveynlere ve öğretmenlere çocuğu akranlarıyla kıyaslama imkânı verir. Bu durumlar da çocuklara teşhis koyma sürecini kolaylaştırır.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu her çocukta farklı şiddetlerde farklı belirtilere neden olabilir.
Bu bozukluk farklı bulguların ön planda oluşuna nazaran çeşitli alt tiplere ayrılmaktadır. Temel olarak da üç farklı alt tipi vardır. Bu üç tip sırasıyla; dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip, hiperaktif-dürtüsel alt tip ve bileşik tip olarak isimlendirilmektedir.
Dikkat Eksikliği Belirtileri;
Ayrıntılara dikkat etmekte zorluk çekmek ya da yanlışlar yapmak.
Dikkat gerektiren misyonlarda ya da işlerde dikkatini sürdürememek.
Birisi ile yüz yüze konuşurken sohbet esnasında dinlemekte zahmet çektiğini gösteren dağınık cümleler kurmak.
Kendisine verilen vazifeleri bitirmekte zorlanmak, verilen yönergeleri takip etmekte zorlanmak.
Görev ve aktiflikleri düzenleme ve organize etmekte zahmet çekmek.
Sıkça eşyalarını kaybetmek.
Günlük etkinliklerde unutkanlık yaşamak.
Hiperaktivite belirtileri;
Ellerin ve ayakların daima hareket halinde olması.
Oturduğu yerde muhakkak bir müddet duramamak.
Ortam ve şahıslar fark etmeksizin bulunduğu yerde daima bir koşuşturma durumu ya da huzursuzluk hissiyatı olması.
Boş vakit faaliyetlerinde kendisini oyalayabilecek aktiflikleri bulmak ve bu aktiflikleri sessizce yapmakta zahmet çekmek.
Seri, süratli ve çok konuşmak.
Dürtüsellik belirtileri;
Sorulan soru tamamlanmadan karşılık vermeye çalışmak.
Sıra beklemekte zahmet çekmek.
Başkalarının işine karışmak ya da konuşmalarını bölmek.
Zamanı ve yeri uygun olmasa da aklına geleni o anda söyleme eğiliminde olmak.
Okul öncesi devrinde en sık gözlemlenen durumlar; durdurulamayan daima olan hareketlilik, tutturmacalar, ısrarcı olmak, tırmanma eğilimi, etrafı kurcalamak, korkusuzca hareketler yapmak, meraklı olmak ve sonucunu düşünmeden yapılmış olan davranışlardan ötürü fizyolojik ya da ruhsal yaralanmalardır. Bu şekil davranışlar yaş büyüdükçe muhakkak durumlarda değişiklik gösterebilmektedir.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocukların okul devri; sınıfta oturamamak, dersleri dinlemekte zahmet çekmek, çalışmalarını planlı ve nizamlı bir halde yapamamak, mental olarak yaşıtlarına nazaran bir eksikliği yok ise derslerini başarsa bile akranları ile bağlarında bozukluklar yaşamak, ödevlerini unutmak, nizamlı not tutmakta zorluk çekmek üzere davranışlar gözlenmektedir.
Bu bireylerin yetişkinlik devirlerinde; konsantrasyon gerektiren işlerde yetersizlik, yapması gereken işleri son dakikaya kadar uzatmak ve sonrasında bitirmekte zahmet çekmek, eşyalarını yanlış yerlere koymak ve unutabilmek, vaktini aktif kullanamamak, sık sık iş değiştirmek, birebir anda birden fazla işe organize olamamak üzere sıkıntılarla ömürlerine devam etmektedirler.
Toplumdaki DEHB yaygınlığı yaklaşık olarak çocuklukta % 8, ergenlikte % 6 ve erişkinlikte % 4 olarak bildirilmektedir. Ayrıyeten ortalama olarak sıklık erkeklerde kızlardan 4 kat daha fazla görülmektedir.
Dikkat eksikliği hiperaktivite tedavisinde bütünleyici, çok istikametli ve sistematik bir yaklaşım gerekmektedir. Birinci adım her vakit dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu tanısı almış bireylerin ailelerinin, okullarının ve toplumsal etraflarının bu mevzuda yapılması gerekenler ve hakikat tutum-davranışlar hakkında bilgilendirilmesi gerekmektedir. Bilhassa anne babaların bu mevzuda çocuklarıyla nasıl alaka kuracağı, nasıl davranacakları, nasıl koruyacakları, nasıl sorumluluk hissinin kazandırılabileceği hakkında bilgi edinmeleri gerekmektedir. Bu türlü bireyler disipline teşvik edilmeli, yapmış olduğu olumsuz davranışa nazaran bedel belirlenmeli, her vakit net olunmalı yapılmasını istenen şeyler üst üste değil bölerek tane tane izah edilmeli, anımsaması gereken durumlar için notlar alması konusunda teşvik edilmeli, uygun çalışma ortamı hazırlanmalı, yapacağı işlere vakit hududu koyulmalı, daima unuttuğu objelerin belli yerleri oluşturulmalı, elindeki işi bitirmeden başka bir işe geçmemesi gerektiği anlatılmalı, tartışmalarda reaksiyon vermeden evvel kendisine sakinleşmesi için vakit vermesi gerektiği anlatılmalıdır. Bunların yanı sıra farmakolojik takviye de kıymetlidir, olayın gereksinimi doğrultusunda da gereklilik göstermektedir. İlaçlarla tedavinin eş tanıyı gözeterek planlanması ve buna sorun odaklı olarak yapılandırılmış bilişsel davranışçı psikoterapilerin eklenmesi tedavi sürecinde süratli yol alınmasını sağlayabilir.
