Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocuklarda en sık görülen psikiyatrik durumlardan biridir. Etiyoloji, klinik, tedavi ve seyir hakkındaki bilimsel bilgilerin araştırmalarla artması, DEHB’nin klinikte izlemini yıllar içinde değişmiştir. DEHB’nin son yıllarda ömür uzunluğu bir durum olarak kabul edilmesine ve kıymetlendirme, tedavi ve idame için memleketler arası protokoller olmasına karşın hala birçok genç, yetişkin hayata teşhis konmamış DEHB ile başlamaktadır. Bu da çocukluk çağında teşhisin gözden kaçırıldığı ya da yanlış teşhis konulduğunu göstermektedir. Birebir vakitte bu gençlerin, yaşadıkları belirtiler ve bağlı meseleleri için en uygun tedaviyi almadıkları manasına da gelmektedir. Birçoğu sahip oldukları potansiyele ulaşamamakta, kimileri da bu yüzden meçhul bir geleceğe gerçek ilerlemektedir. Yeterli haber, DEHB için geliştirilmiş olan müdahalelerin tedavi etkinliklerinin geniş olması ve DEHB’ye her yaşta müdahale edilebilmesidir. Lakin DEHB’si olan çocukların ruhsal olarak sağlıklı ve ömür kalitesi yüksek, kendine inançlı bireyler olarak yetişkinliğe erişmelerini istiyorsak, mümkün olduğunca erken teşhis ve müdahale edilmelidir.
Bazı bireylerde yaşla birlikte belirtiler azalır (en sık hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileri), birtakım bireylerde ise belirtiler ısrarcıdır ve yetişkin periyotta belirtilere bağlı bozulmalar görülür. DEHB’nin görülme sıklığı çocuklarda %5, yetişkinlerde %2.5 olarak saptanmıştır. Çocukluk çağında kızlara oranla 4 kat daha fazla erkek DEHB tanısı alırken, yetişkinlikte bayanların teşhis alma oranları erkeklerle çabucak hemen birebirdir. Bu durum, erkek çocuklarının kızlara oranla daha fazla hiperaktivite göstermesi ve böylelikle fark edilme ve değerlendirmeye yönlendirilme olasılıklarının daha yüksek olmasından kaynaklanıyor olabilir.
Çocuklarda okul öncesi periyotta var olan fakat bir halde yönetim edilen kimi problemler bu devirde gün yüzüne çıkabiliyor. Bunlardan birincisi öğrenmeyle alakalı sorunlar; bilhassa dikkat, derse adaptasyon, konsantrasyon ve öğrenme ile ilgili sıkıntılar çocukların akademik muvaffakiyetini olumsuz tarafta etkileyebilir. Sınıf içerisinde oturmakta, sınıf kurallarına ahenkte sorun yaşama ile kendini gösteren hiperaktivite ve dürtüsel davranışlar ise davranış bozukluğu ile kendini gösterebilir. Bu üslup davranış ve sıkıntılar yalnızca çocuğun akademik taraftan olumsuz etkilenmesine yol açmaz, bunun yanında arkadaşları tarafından dışlanmasına ve etiketlenmesine ve bu tesir yoluyla özgüven sıkıntıları ve depresyona neden olabilir.
Bu çocuklarda görülen belirtiler; dikkat eksikliği, derse odaklanma ve dikkatin sürdürülmesinde sorun, unutkanlık, eşya kaybetme, dış uyaranlarla (gürültü, kalabalık gibi) dikkatin çabuk dağılması, kendisiyle konuşulurken dinlemiyormuş üzere görünme, dikkatsiz yanlışlar yapma, ders sırasında konuşma, sınıfta oturmakta zahmet çekme, daima yerinden kalkma isteği, sonucunu düşünmeden yapılan hareketler, sabırsızlık ve lafa dalma olarak sıralanabilir.
DEHB tanısı alan bir çocukta bu belirtilerin hepsinin bir ortada bulunmayabileceğini, “Bu hastalık için alt tipler tanımlanmıştır. Birinci kümede ‘sadece dikkat eksikliği’ görülmektedir. Bu çocuklar sessiz ve sakin oldukları için ekseriyetle okuldan hiç şikâyet gelmez. Fakat dalgın olduklarından okuldan akademik bir yarar sağlayamazlar ve ekseriyetle hiperaktif olan kümeye nazaran daha geç teşhis alırlar. İkinci küme ‘hiperaktivitesi olan lakin dikkatte bozulma görülmeyen grup’tur. Üçüncüsü ise ‘hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivitenin bir ortada görüldüğü mixt tip çocukların oluşturduğu kümedir. Teşhis için, DEHB ile alakalı davranış ve zorlukların kişinin fonksiyonelliğini kıymetli ölçüde etkiliyor olması gerekir.
Öncelikle bir çocuk ve ergen psikiyatrisi uzmanı tarafından mutlaka çocuk ve gencin DEHB olup olmadığı belirlenmelidir. Tedavi çocuğu hayati risk taşıyabilecek kazalardan koruyabilmek, gerçek akademik performansını ortaya koyma bahtını sunmak, çok hareketlilik ve dürtüselliğinin denetim altına alınması, tedavi edilmediğinde oluşabilecek riskli durumlardan korumak için gereklidir.
