Hem kültürel hem de tıbbi bir kavram olan doğum sonrası depresyonu bu makalemizde biraz inceleyelim.
Doğum Sonrası Depresyon Nedir?
Eskilerin al basması, tıp alan yazısında doğum sonrası depresyon (postpartum blues) olarak nitelendirilen bu tıbbi tabirin ismini fakülte eğitimim sırasında psikopatoloji dersinde duymuştum. Birinci müsabakam ise Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesinde stajyerliğim dönemimde oldu. Tabi ki sık sık postpatum sendromu diye bir şeyi duyuyordum lakin ne olduğundan hiç haberim yoktu. Klinik şefimiz yeni bir hastanın yatışından sonra bize bu bahiste biraz bilgi vermişti ve eskiler buna albastı, al basması diye bir kültürün olduğunu halk lisanında bu türlü bir ismi vardır demesi başımdaki ampulleri yaktı ve araştırdım.
Çevremdeki pek çok bireyden bu durumun değerini duymaktaydım. Doğum yapmış bayanların lohusalık periyot şikâyetleri duyduğum en sık doğum öyküsüydü. Birçok bayan bu periyotta yalnız kaldıklarını toplumsal dayanak alamamalarından yakınmaktaydılar. Pekala, niye hayatlarının öteki devirlerini bu kadar vurgulamamaktaydılar?
Bu soruya yanıtım doğum sonrası periyodun zorluğu ve bu güç periyotta kalınan yalnızlık olacaktır. Doğumun hormonal değişimine ruhsal takviye gelmediğinde bu durum dayanılmaz bir hal alabiliyor ve birçok bayan bunu yaşayıp yine birçoğu tek başına atlatıyor.
Doğum sonrası devir diye isimlendirdiğimiz vakit zarfı bebeğin doğumundan bir saat sonra başlar ve altı hafta devam eder. Bu vakit zarfında emzirme, doğum sonrası depresyon, komplikasyonlar, cinsel hayat değerlendirmeleri hem anne için hem de bebek için hayati kıymet taşır.
Doğum sonrası depresyon öteki ismiyle postpartum depresyon; doğumdan sonra bir bayanda gerçekleşen fizikî, duygusal ve davranışsal değişimlerin bir karışımıdır.
Yüzyıllardır Anadolu’daki bayanların başlarına kırmızı (al) yazmaların bağlanması, bebekleri ile yalnız bırakılmamaları, doğum yapan bayanın mezarının kırk gün açık olacağı üzere pek çok söylenti vardır. Aslında hormonal bir değişim ve ruhsal olarak anne olmanın (başkalaşım) üzere değişimlerin akabinde tabi ki bir bayanın his durumunun birebir olması beklenemez, tahminen ismi konulmadan toplumumuzda ve birçok medeniyette doğum sonrası depresyon gözlenmiş ve esirgeyici tedbirler (tedaviler) planlanmıştır.
Doğum sonrası depresyon anne bebek bağlantısını epey olumsuz etkilediği için hayati kıymet taşımaktadır. Doğum sonrası depresyon tanısı için, doğumdan sonraki dört haftada başlaması gereklidir. ( Doğum sonrası depresyon teşhisinin doğumdan sonraki dört haftada başlaması gerekir.) Bu tarihler dışında başlayan depresyona doğum sonrası depresyon denmez.
Doğum sonrası depresyon kardeşlerde 3.53 kat daha fazla! Pekala Neden?
Bu durumu genetik faktörlerle açıklayabiliriz. Sonuçta bilim insanları depresyon geni diye bir şey buldular. Evet depresyonun genetik geçişi var! Pekala, deva yok mu?
Bunun yanında çocuk doğurmanın ruhsal bir yanı da mevcuttur. Çocuk doğurmak anne olmak özel bir his ve anne olma isteği bir bayanın kendi annesi ile geçirdiği ilkel çocukluğu 0-18 aylık süreçteki bağlantı ile hakikat orantılıdır. Birçok danışanımda gördüğüm annem üzere olmayacağım tasası bayanları daha büyük bir yüke sokmakta. Doğum sırasındaki psikoloji, eşe olan sevgi, aşk, istenen bir gebelik mi? Planlı mı, hepsi çok değerli olsalar da birçok psikolog gibi bende bu doğum sonrası depresyonu anne ile kurulan bağlantıya yani ömrün birinci yıllarındaki anne çocuk ilgisine bağlıyorum.
Doğum Sonrası Depresyon Annenin Anne – Çocuk Bağının Bir Tekrarı Mı?
Bağlanma kuramı ile doğum sonrası depresyonun ruhsal alakasına değinen pek çok uzman görüşü mevcuttur. Bağlanma kuramı, hayatın erken devirlerinde belirlenen ve süreklilik kazandığı düşünülen, bireyin öbür beşerler ile bağ kurma halidir. Bağlanma kuramının önde gelen temsilcileri bireyin oral devrinde (0-18 aylar ortası dönem) inançlı ya da inançsız olarak bir yapı oluşur ve bireylerin bu yapıyı ömür boyunca devam ettirdiklerini savunurlar. Bağlanma kuramının önde gelen temsilcileri bireyin oral devrinde ( 0-18 aylar ortası dönem) inançlı ve inançsız iki yapı oluşturduklarını ve bu yapıyı ömür boyunca devam ettirdiklerini savunurlar. Oral devirdeki bağlanma özellikleri ergenlik devrinde de devam eder. Bağlanma kuramının öncüsü Bowlby’nin ‘Güvensiz Bağlanma’ tabiri ile ilkel hayat devrindeki (0-18 aylar) bağlanma biçimi ömür uzunluğu devam edecek psikopatolojinin belirleyicisidir. Aykırısı bir yapılanma ise ‘Güvenli Bağlanma’ olarak isimlendirilmiş ve kişinin sağlıklı birey olmasındaki kıymeti vurgulanmıştır. Birçok psikopatoloji; depresyon, toplumsal telaş bozukluğu, kronik ağrı, hastalık hastalığı ve obsesif kompulsif bozukluk bağlanma stilleri ile ilgili yapılan çalışmalarda gösterilmiştir.
Doğum Sonrası Depresyonun Sıklığı
Yeni doğum yapan bayanların neredeyse %50’si doğumlarının akabinde doğum sonrası depresyon belirtileri göstermektedir. Lakin belirtilerin teşhis alması %12.5’dir (DSM temel alınmıştır). En kıymetli nedenler; aile içi gerilim, evlilikte problemler yaşanması, aile içi şiddet, gebelik öncesi problemler, istenmeyen gebelik, gebelik öncesi ruhsal meseleler, eşinin ya da kendi ailesiyle makus bağlantılar, aile yahut arkadaşlık bağlarının makus olması doğum sonrası depresyonu etkileyen en değerli etkenler olarak gözlenmiştir.
Yapılan pek çok araştırmada doğum sonrası depresyon %10-15 ortasında gözlemlenmiştir.
Ülkemizde yapılan bir başka araştırmada ise doğum sonrası depresyonun doğum yapmış bayanların %42’sinde gözlemlendiği görülmüştür.
Trabzon’da %28.1, Samsun’da %23.1, İzmir Bornova’da %29, Manisa yarı kırsal bir bölgede %36.9, İsrail’de %22.6, İsveç’te %12.5 olarak bulunması da tüm risk faktörlerinin tekrar incelenmesinin değerini bize göstermektedir.
Eğitimin değeri hayli kıymetli!
Doğum Sonrası Depresyon Risk Etmenleri
En kıymetli risk etmeni ise annenin daha evvelki periyotta depresyon geçirmiş olmasıdır. Yani doğum yapan bayan ömründe bir periyotta depresyon geçirdiyse doğum sonrası depresyon geçirme mümkünlüğü da epey yüksektir.
Güncel çalışmalarda ise annenin inançsız bağlanması ve doğum sonrası depresyon ortasında irtibat olduğu kanıtlanmıştır.
Doğum sonrası depresyon ile inançsız bağlanmanın münasebeti araştırıldığında ise ikircikli davranış ve tavırlar gösteren annelerin çocuklarının sonraki periyotlarda eşi tarafından da misal tavırları görmesi ihtimalinin yüksek olduğu, daha sonrada bu eş münasebetinin bayanı doğum sonrası depresyona ittiği düşünülmektedir.
Doğum yapma korkusu, gebelikte geçirilen hastalıklar, bebeğin cinsiyetinden duyulan memnuniyet üzere faktörlerin doğum sonrası depresyon ile manalı ilgisi bulunmamıştır.
Çalışan Annelerin Daha Düşük Puan Doğum Sonrası Puanlarının Daha Düşük Olması?
Çalışan annelerin daha düşük puan almaları pek çok kişiyi şaşırtabilir. Elbet ki burada birçok etmen var, eş dayanağı, eşin sıhhati, eğitim seviyesi, sorumluluk şuuru, planlı gebelik, istenen çocuk üzere. Lakin kıymetli nokta ise doğum yapan bayanların doğum müsaadelerinin onları ve çocuklarını mağdur etmeyecek seviyeye getirilecek seviyede olmasıdır.
Çalışan annelerin hayatlarının daha planlı olması, istenen ve planlı gebelikler yapmaları yalnızca doğum sonrası depresyon ile ilgili değil, bebeğin tüm hayatı boyunca taşıyacağı kişilik özelliklerini de belirleyecektir. Annenin isteyerek bakım vermesi bir bebek için her şeyden daha kıymetlidir. Bunun yanında çalışan annenin doğum sonrası depresyon ile ilgili daha çok bilgi alması da mümkündür. Konferanslar, sempozyumlar ve eğitimler bu sürece hazırlık için çok kıymetidir.
Doğum Sonrası Psikoz!
Doğum sonrası periyotta annenin doğum sonrası depresyonundan daha berbat bir şey yaşayacağı varsa doğum sonrası psikozdur. Ekseriyetle doğumdan sonraki birinci iki haftayı kapsar ve manik, huzursuz davranışlar ile kendini gösterir.
Psikoz gerçeklik algısının yitirilmesi ve hayal ile gerçeği birbirine karıştırmaktır.
Muhtemelen Anadolu’daki bu albastı gelip bayanın aklını aldığı cinler, şeytanlar musallat oldular üzere algılanan şeyler ağır geçen doğum sonrası depresyonu ve tahminen de ‘doğum sonrası psikozdur. Doğum sonrası psikoz birden fazla vakit dönemsel ve süreksiz bir durumdur.
Ne yapılmalı?
Bu bahiste çalışacak uzmanlar Edinburgh doğum sonrası depresyon ölçeğini kullanabilirler. Emzirme süreci göz önüne alınanlar ilaç takviyesi ve destekleyici psikoterapi de bu sürecin atlatılmasına dayanak olacaktır.
Doğum sonrası depresyon önemli bir durum ve hayati risk olduğundan bir psikiyatri uzmanı ile incelenmesi çok değerlidir.
Bir bayan gebelik periyodu boyunca fizikî, ruhsal ve toplumsal anlamada birçok değişim yaşar. Doğum ile hormonların bir kısmı olağana dönerken bir kısmı da emzirme periyodu boyunca devam eder. Bu güç süreci atlatmaya yardımcı olacak en kıymetli şey eş ve yakın etraf takviyesidir.
Eşler gebelik sürecinden itibaren anne baba kurslarına gidebilir, birlikte psikoterapi alabilirler. Hamilelik periyodundaki pek bayan danışanım eş takviyesinin ehemmiyetini vurgulayıp, birçok vakit da eksikliğinden yakınmıştırlar.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Unutulmamalıdır ki depresyon hamilelikte en sık gözlemlenen ruhsal sıkıntıdır. Bu durum doğuma yakın daha da artmaktadır.
Ciddi ruhsal hastalıkların çıkması ismine doğum sonrası devir ve gebelik devri karşılaştırıldığında, doğum sonrası periyot üç yahut dört kat daha riskli (önemli) bulunmuştur.
Pek çok bayan suçluluk hissi (Bu kavramla ortamızda değişik bir çatışma var. Oturmuyor, bayanlar niçin kendini hatalı hissediyor telaşlarını açıklarken bence baya da anlaşılamamaktan lakin en değerlisi de yargılanmaktan korkuyorlar. Bu yüzden susuyorlar ve her şeyi içlerinde yaşıyorlar.) nedeniyle doğum sonrasındaki hislerini söz edememektedir. Bunun sonucunda pek çok doğum sonrası depresyon olayı gözden kaçmakta ve bayanlar bu süreci yalnız geçirmek zorunda kalmaktadır. Bu süreçte bilhassa eş sonra da yakın etraf takviyesi çok değerlidir.
Sonuç
Doğum sonrası depresyonun ülkemizde çok üstüne düşülen bir husus olduğunu düşünmüyorum. Daha da ileriye gidersek konuşulmuyor bile. Birçok bayan bu süreci tek başına takviyesiz atlatmakta ve bundan en yakınlarının (eşlerinin bile) haberi olmamakta.
Stresli gebelik, sıkıntılı doğum, travmatik bir çocukluk hepsi kişilik yapısında çok tesirli olan olumsuz olay ve devirlerdir. Bireylerin kişilik yapıları annelerinin kişilik yapılarıyla oluşacaktır. Bu nedenler bayanlarımıza yalnızca hamilelik, doğum, doğum sonrası, lohusalık periyotlarında değil her periyotta yeterli davranmalı ve hoş ilgiler kurmalıyız.
Esenlikler dilerim
