Günümüz lise müfredatından evrim konusu çıkarılmıştır. İçinde evrimin bulunmadığı bir biyoloji dersi, ana kolonları kesilmiş binaya emsal. Evrime karşı tutum, bilimsel değil politiktir, bilimsel laiklik olmamasından beslenir. Klâsik İslam kültürünün ve Osmanlı’nın evrimle bir sorunu yoktu; İbn-i Haldun’un Mukaddemesi’nde ve İbrahim Hakkı’nın Marifetname’sinde, tekâmül kavramı kapsamında, net bir biçimde evrimden kelam edilir. Bugün üniversitelerimizde bile evrimden rahatlıkla kelam edilemiyor. Bu durum eğitimde, en azından kimi noktalarda Osmanlı’nın gerisinde kaldığımızın göstergesidir.
FELSEFE EĞİTİMİ
Çok uzun yıllardan bu yana ideoloji lisede haftada bir saat okutulan bir ders oldu fakat. Son yıllarda ise ideoloji müfredattan düzgünce ötelendi. Lisede ideoloji okutulması bile geç ve gereksiz bir gayretti. İdeolojinin özü olan sorgulama marifetinin öğrencilere ilkokulun başında, hatta anaokulunda kazandırılması gereklidir. İlkokulda, elbette ki Aristo’dan kelam edilmez fakat öğrenci, tabiattaki ve toplumdaki rastgele bir olaya baktığında, “niçin” sorusunu sormayı alışkanlık haline getirmelidir, ders kitaplarındaki bilgileri ise ezberlemeden yahut reddetmeden sorgulayabilmelidir. İdeolojinin başlangıcı budur. Boyutsallık, bilimsel farkındalık, bilimsel düşünme formunu, yalnızca sorun çözmede yahut teknoloji üretmede değil, günlük hayatın her alanında kullanmayı önerir.* Bilim insanı olan olmayan herkes bunu yapabilmelidir, yapmalıdır. Ahlak konusunda pek çok öğreti var; bunlar ahlakçı yetiştirmeyi değil, ahlaklı olmayı bir hayat biçimi haline getirmiş insan yetiştirmeyi gayeler. Boyutsallık da sorgulamayı, merak etmeyi, bilimsel düşünme halini bir hayat stili haline getirmeyi hedefler. Bu koşul mıdır? Galiba kuraldır, zira pek çok kişi bilimle, teknolojiyle uğraşırken yahut otomobilini tamir etmeye çalışırken bir bilim insanı üzere düşünüyor lakin günlük hayat içinde bilimden uzaklaşmış bir tutum sergiliyor. Bu duruma birkaç örnek: Günlük hayatımızda bilim var mı? Var ancak yaygın değil. Pek çok aile sarılık olduğu için hastaneye yatırdıkları çocuklarını hemşirelerden alır almaz çabucak sarı battaniyeye sarıyorlar. (Burada “Sarı, sarılığı alır” mantığı vardır.) Birçok okumuş kişi çocuğuna nazar boncuğu takıyor, kimi mühendisler meskenlerinin ön cephesine at nalı asıyorlar. Bence en vahimi, içlerinde üniversite mezunu olanlar dahil pek çok kişi astrolojiye, isim tahlillerine inanıyor. Astroloji ve isim tahlili, bilimsel geçerlilikleri olmayan, hiçbir bilimsel delile dayanmayan, büsbütün akıl dışı şeylerdir. Bir insan bir yandan işinde bilimsel prosedürleri ve teknikleri kullanarak bilimle, teknolojiyle uğraşırken bir yandan da astrologlara başvuruyorsa ortada önemli bir sorun vardır, bu kişi bilimsel bakış usulünü içselleştirememiştir (asimile edememiştir). Burada kelam konusu olan çelişkinin ortaya çıkmaması için şahıslara küçük yaşlardan başlanarak boyutsallık eğitimi verilmelidir. Lisan ve niyet ortasında karşılıklı alaka vardır; kullandığımız lisan niyetlerimizi yansıtırken birebir anda niyetlerimizi şekillendirir. Tabir halimiz zihinlerimizdeki kontrol odağımızın içeride yahut dışarıda olduğunu gösterir. Kontrol odağımızı dışarıda algılamamız mukadderatçı anlayıştır, anneye bağımlı çocuk tutumudur. Her yılbaşında, “Yeni yıl bize barış, bolluk getirsin” diyenler, kendileri bir şeyler yapmak yerine dış faktörlere umut bağlarlar. Boyutsallıkta iç kaynaklı kontrol odağı vardır. Boyutsallık eğitimi almış şahıslar, “Barış ve bolluk için ben ne yapabilirim?” diye düşünürler.
BİLİMSEL YÖNTEMLER
İnsanların okullarda bilimsel usulleri öğrenmeleri kâfi değildir. Pek çok örnek bize bilimsel yolları öğrenmiş olmanın günlük ömürde bu yolları kullanmayı mecburî hale getirmediğini göstermektedir. Bilimsel düşünme usulünü, sorgulamayı, datalara dayanarak akıl yürütmeyi, geribildirimlerden yararlanmayı, çabucak her mevzuda matematiği kullanmayı alışkanlık haline getiren beşerler, giderek ısınan ve kalabalıklaşan bir dünyaya daha rahat ahenk sağlayacaklardır. Küçük yaşlarda boyutsallıkla tanışan, bilimsel farkındalıkları yüksek bireyler, öbürleri tarafından kendilerine sunulan bilgileri değil, kendi keşfettikleri bilgileri tercih ederler, sunulan bilgileri ise sorgulayıp akıl süzgecinden geçirdikten sonra kullanırlar.
BOYUTSALLIK EĞİTİMİ NASIL OLMALI?
Anaokullarından başlayarak çocuklara sorgulama alışkanlığı kazandırılmalı, esasen meraklı olan çocukların merakları klişe yanıtlarla bastırılmamalıdır. Bilhassa çocuklara bilime ve akla ters şeyleri ayıklama mahareti kazandırılmalıdır. Bilhassa öcülerin, perilerin, karakoncolosların v.b. bulunmadığını anlatan masallar, kısa çizgi sinemalar sunulmalıdır onlara. En az birkaç sihirbazlık gösterisinin art planı anlatılmalıdır. Sonuç: Bu yazıda günümüzde eğitimin nasıl olması gerektiğini, bilgisayar çağında çocukların nasıl öğrenebileceklerini, çevrim içi eğitimin nasıl geliştirilebileceğini tartışmak isterdim. Fakat ülkemizdeki genel tabloya ve gidişata bakıldığında, maalesef bu hususların şimdilik lüks olduğunu düşünüyorum. Bir özel üniversitede astroloji sertifikası verilirken, liselerde evrim çevrim dışı bırakılmışken bizim, geleceğin eğitimini değil, geçmişin kalıp yargılarından nasıl kurtulacağımızı konuşmamız gereklidir. Bu yüzden boyutsallıktan kelam ettim.
