İlkokulda sınıf öğretmeninin “4×5 kaç” diyerek sınıfa bir matematik sorusu sorduğunda, hevesle parmak kaldıran bir öğrencinin “22” karşılığını verdiğinde, öğretmenin “gerizekalı ne 22’ si tabi ki 20” dediğini düşünelim. “Üstelik 22, 5’in katlarından mı? Aptal” dediğinde öğrencinin ne düşündüğüne ve bunun hayatının geri kalanına nasıl bir tesiri olduğuna bakalım;
*Öncelikle bilsem de bilmesem de parmak kaldırmamalıyım.
*Arkadaşlarımın hepsi güldü ve öğretmen bana gerizekalı dedi o vakit ben aptal ve gerizekalıyım.
*Bir daha hiçbir yerde fikrimi söylememem gerekiyor yoksa dalga geçerler.
Şimdi bu öğrencinin birinci anısı olsun; ayrıyeten bundan sonraki yaşantısında ‘‘ben başarılı olamam, sınavı kazanamam, yeni bir ortama giremem, benimle dalga geçerler, hareketlerim, duruşum, konuşmam tuhaf ya da saçma olabilir, yeni bir alaka başlatamam’’ diye düşündüğünü ve bunu yaşadığı öteki misal anıları olsun.
Ve diyelim ki öğretmen oldu. Son anı olarak Müdür Bey kendisinden 24 Kasım öğretmenler gününde konuşma yapmasını istedi. O güne kadar “eğer sesim titrerse, elim ayağım boşalırsa, çocuklara rezil olursam, müdürüm ve öğretmen arkadaşlarım benim halime acır ve küçümserlerse’” diye aylar öncesinden kasılmaya başlar. Bu durum uykusuz kalmasına, iştahının azalmasına ve o gün geldiğinde ya hastalık raporu ile geçiştirip ya da müdürden öbür birisinin konuşma yapmasını istemesiyle özgüveninin daha da düşmesine dolayısı ile yeni bir travmatik anıya daha dönüşmesine sebep olur. Yani performans korkusu olan toplumsal fobik bir hastaya dönüşür. Tabi bir de olayın kelebek tesiri var. Bu duruma şahit olan öğrenciler tıpkı duruma düşebilirim korkusuyla kendilerini tabir edecekleri platformlardan kaçınmaya başlayabilirler.
Peki tekrar başa dönersek bu travmanın sebebi olan, düzgün bir formasyon almamış bir öğretmenin öğrencisi olmak haksızlık değil midir? Evet bu öğretmen iyi bir formasyon almış ve empati kurmasını bilen biri olarak öğrenci psikolojisini düşünüp şöyle deseydi; “Çocuklar yanlışsız yanıt 20 ancak arkadaşınızın yaptığı üzere parmak kaldırıp kelam almanızı hepinizden bekliyorum. Kıymetli olan cesurca fikrinizi paylaşmaktır. Hakikat ya da yanlış çok değerli değil. Hatta gerçek bildiğiniz yanlışı fark ettiğinizde akılda daha kalıcı bile olabilir”. Pekala bu durumda bu öğrenci ne düşünebilir; “Öğretmenim beni takdir etti. Bundan sonra da daima parmak kaldıracağım lakin daha dikkatli olabilirim”. Ve sonuç, özgüveni yüksek bir kişi olarak başarılı bir gelecek onu bekliyor olacaktı. Kısaca, bir olay bile bizi apayrı kişi yapabilir. Tabi ki her öğrenci bu kadar etkilenmeyebilir ancak kesinlikle makûs hissettirir. İşte o yaşlarda bu olaya olgunlukla bakamayabiliriz. Bundan sonraki alakalar de bu olumsuz niyetin üzerine inşa edildiğinde reaksiyonumuz çığ artı kar tanesi üzere bize geri dönebilir. Yani travmatik anılarımız bize 1+1 = 3 mantığıyla daha kalıcı ve kaçıngan bir hayat sunar. Ve niye bu kadar kaçınma davranışında ve dertte olduğumuzu anlayamayabiliriz. İşte EMDR bu düşüncelerin fikir, his ve bedensel boyutunu bir sinema senaryosu üzere izletip duyarsızlaştırarak vedalaşmamızı sağlayabilir.
EMDR; Göz hareketleri ile duyarsızlaştırma, tekrar sürece tekniği olarak psikoterapinin bir kesimidir. Emdr ile olumsuz yaşantıların, beynin işlenmemiş bilgi ağından, işlenme sürecini tekrar hareketlendirerek yine işleyip olumlu fikirlerle yer değiştirmesi ve olumsuz yaşantıların bugün ve yarın kişiyi rahatsız etmeden çözümlenmesidir. Kısaca olumsuz yaşantılarımızın his, niyet, bedensel duyum ve davranışlarımızda düzelmesidir.
Öncelikle EMDR ile hipnoz karıştırılmamalıdır. Hipnoz farklı bir tedavi usulü olup, trans (uyku-uyanıklık) halinde olumlu telkin almayı kolaylaştırmaktır, EMDR ise beynin bilgiyi işlemesini sağlamaktır. Yani EMDR telkin prosedürü ile değil odaklanan anıdan yola çıkıp hür çağrışımla öteki anılarla irtibatını kurup birtakım şeylerin fark edilerek yine işlenip duyarsızlaştıma sürecini başlatmış olur. Böylelikle tetikleyiciler tesirini yitirmiş olur.
Beynimizin işleyişi adaptif bilgi sürece formundadır. Yani tüm yaşantımızın beynin belirli merkezlerinde uyarlama ile dış dünyayı iç dünyamızda tanımlamasıdır. Bu durum her şeyin kodlandığı ve işe faydalılığına nazaran geri çağrıldığı öğrenme halidir.
Bazı makus anlarımızın işlenmesinde bozulmalar olabilir. Olumsuz anıların tümü kesimler halinde kilitli kaldığından, daha sonra benzeri olaylar ya da hatırlatıcılarla tekrar (belki de daha şiddetli bir şekilde) bizi makus tesirler. Bunun düzeneği beynin norokimyasal akışının bozulması ile olur. Yani travmatik anının işlenmesi sırasında beyindeki kimi taşıyıcı hususlarının (serotonin, dopamin, noradrenalin, oksitosin vs.) belirli merkezlerde azalıp artması üzere istikrarın bozulduğu durumlardır. Birinin azalması ile anının hatırlanmasının zorlaşması oburunun artması ile bugünkü tetikleyicilere çok reaksiyon vermemize ya da flashback’lere sebep olur. Emdr ile bu çarkın tekrar işlenmesi sağlanabilir.
Beynimiz oluşmaya başladığı andan itibaren tıpkı vakitte da bir budanma yaşar. Yani ana rahmindeki yaşadığımız bir olayın bile beynin budanma sürecinde, işlenmeden bir yerlerinde kilitli ve olgunlaşmamış haliyle kaldığı düşünülebilir. Fizikî bir sorun olan kordon dolanması üzere oksijen azalmasına bağlı travma ya da annenin aracılığı ile temas kurduğu dış dünyadaki olumsuz her şey bebeğin nöronal gelişimini tesirler. Yani budanmadığında ileriki yıllarda yaşadığımız hatırlatıcı olumsuz anılar olabilir. Nasıl ki çocukluk çağı anılarımız geleceğimizi etkiliyorsa bunun miladına ana rahmindeki süreci de eklemek gerekir.
Çocukluk çağı anılarımıza okul çağı anılarımızı da eklediğimizde kişiliğimizi etkileyen birçok etmen (kişi, yer, olay vb.) vardır. Bunlardan olumsuz olanlarını travmatik yaşadığımızda beynin işleyişinde birtakım aksaklıklar olur. İşte bu durum bir endişe, aksiyon sinemasının fragmanı üzere ürküten, makûs hissettiren ve hatta bastırılmaya çalışılan ses, imaj efektleri üzere tetikleyici flashback’lerle doludur. Bazen olayı ve bireyleri çok düzgün hatırlayamayabiliriz lakin o andaki kokuyu, sesi, bedensel duyumu (uyuşma, yanma, titreme, boğulma hissi, ürperti, ağrı, göğüse bir şey oturuyor hissi vb.) hatırlayabiliriz. Tıpkı olumlu anılarımızdan kokulu silginin okul sıralarını hatırlatması üzere, akaryakıt kokusunun da trafik kazasında otomobilde sıkışmışken sızan yakıt kokusunu hatırlatması o anıyı canlı tutabilir.
Emdr için psikoterapinin bir modülü ya da psikoterapi sırasında kullanılan bir teknik diyebiliriz.
Emdr sırasında his yükünün ne kadar olduğu kestirilemediği için evvel çift taraflı uyaranla inançlı alan çalışması yapılması kıymetlidir. Bundan kasıt kişinin memnun, huzurlu, inançta hissettiği bir olay ya da hayal olabilir. Daha sonra rahatsız olduğumuz her neyse onunla ilgili birinci anı, en berbat anı ve en son anı ile bunlara karşılık gelen hisler, hisler, bedensel duyumlar belirlenir. Bu anıların rahatsızlık hissi ile olması istenen fikir ve hissin gerçekleşme durumu puanlanıp amaç anı ile başlanır. Tabi emdr protokolü içerisinde kaynak yerleştirme ve gelecek şablonu üzere aşmalar da var. Hedef evvel makûs anıları duyarsızlaştırma sonra bunun yerine olumlularını koyup güçlendirmedir. Terapistin bilişsel müdahalesi ile terapi şekillenir.
Emdr birinci başta terapistin parmaklarını sağdan sola ve soldan sağa hareket ettirirken bu sırada danışan gözleriyle bu hareketleri belirli sayıda takip etmesi ve o sırada maksat anıya odaklanması ile başlamıştı. Daha sonra bu hareketin dokunsal olarak danışanın dizine dokunarak ya da kulaklıkla aşikâr bir senkronda bir sağ bir sol kulağına ses vererek ya da titreşimle tekrar ritmik olarak sağ ve sol eline uyaran verilerek de yapılmaya başlanmış. Hedef beynin her iki küresi ve muhakkak merkezler ortasında ilişki kurdurmaktır. Bu merkezlerin hareketlenmesini sağlayarak belirlenen anıdan yola çıkıp özgür çağrışım ne ise (o anıya ilişkin detaylar, hislerin sebepleri olan diğer anılar, daha evvel yaşadıklarına bağlı atıflar ya da alakasız görünen öbür görsel, işitsel, bedensel duyumlar vs..) bunun kıymetlendirilmesi formunda olur.
Danışanın iç dünyasındaki hareketlenmenin yönetilebilmesi için Emdr eğitimi almış emin ellerde yani ya psikiyatrist terapist ya da klinik uzman psikolog tarafından yapılması gerekir. Şayet kâfi eğitim almamış (psikoterapi) iki günlük sertifika programları ile terapi yapmaya kalkan şahısların elinde uygulanmaya çalışılırsa danışan ikincil bir travmaya maruz kalabilir.
Emdr ile çalışılacak hususlar çocukluk çağı travmaları, depresyon, uzamış yas, toplumsal fobi, yaygın anksiyete (evham kuruntu hastalığı), panik atak, imtihan performans derdi, yeme(anorexia nevroza, bulumia nevroza) bozuklukları, takıntı hastalığı, migren, böcek, yılan, kan, asansör, yükseklik fobisi ve öteki fobiler, unsur ve alkol bağımlılığı, internet bağımlılığı, trafik kazası, zelzele,diğer doğal afetler terör ve savaş mağduru, cinsel taciz, tecavüz mağduru, konversiyon bozukluğu, kişilik bozuklukları vs..
