MELİS YILDIRIM
Emekli büyükelçi Selim Yenel, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın son açıklamaları ile gündeme gelen Türkiye’nin Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecine ait, “AB’ye kızarken unutmamak gerekir ki, bizim atmamız gereken adımlar var. Bunları yerine getirmedik, bunları yerine getirirsek o vakit topu karşı tarafa atabiliriz. Ancak bir yandan ‘Biz ipleri koparırız’ diyince onların da başı karışıyordur lakin sanırım artık alışmışlardır bize. Zira bu birinci sefer söylenmiyor, geçmişte de söylendi. Sonuçta birbirimizden vazgeçecek değiliz” değerlendirmesini yaptı. Türkiye Ekonomi Siyasetleri Araştırma Vakfı (TEPAV) Avrupa Birliği Çalışmaları Merkezi Yöneticisi Nilgün Arısan Eralp ise ilerleme kaydedilmeden iştirak sürecinin başlamasının imkanı olmadığını belirterek, “AP, mevcut şartlarda üyelik perspektifine paralel bir süreç başlaması gerektiğini söylüyor. Bu paralel süreç epeydir gündemde. 2020 yılından itibaren Türkiye ile olumlu bir gündem söylemi var. Yani AB de Türkiye de şu anda temelinde işlevsel bir iş birliği peşinde. Lakin iki taraf da fonksiyonel iş birliğinin bileşenleri neler olabilir, bunda anlaşabilmiş değiller” dedi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Birleşmiş Milletler (BM) 78. Genel Heyeti’ne katılmak üzere New York’a gitmeden evvel düzenlediği basın toplantısında Türkiye’nin AB üyelik sürecine ait açıklamada bulunmuş, 13 Eylül’de Avrupa Parlamentosu’nda (AP) kabul edilen raporun sorulması üzerine “AB Türkiye’den kopmanın çabası içerisindedir. AB’nin Türkiye’den kopuş ataklarını yaptığı bu periyot içerisinde biz de bu gelişmeler karşısında değerlendirmelerimizi yaparız. Bu değerlendirmelerden sonra da AB ile gerekirse yolları ayırabiliriz” demişti.
Erdoğan, 18 Eylül’de Türkevi’nde sivil toplum kuruluşlarının temsilcileriyle bir ortaya geldiği İrtibat Başkanlığı ve SETA tarafından düzenlenen programda ise “Karşılıklı diyalogla birinci etapta tahlilsiz görünen birçok sıkıntının üstesinden gelebileceğimize inanıyoruz. Körfez’den Batı dünyasına pek çok bölgeyle bunu başardık. Kazan-kazan anlayışı içinde bağlarımızda yeni bir sayfa açtık, çok kısa müddette çok büyük aralıklar aldık. Bunu ilerletmekte kararlıyız. İçinde bulunduğumuz kritik periyotta Türkiye-AB bağlarının yine canlandırılması için bir fırsat penceresi açıldığını görüyoruz. Türkiye’nin AB’ye iştirak sürecinin canlandırılmasının kıymetini vurgulamaya devam ediyoruz. Elbet tek başına bizim istememiz kâfi değildir. Bu uğraşlarımızın amacına ulaşmasında AB’nin hali da belirleyici olacaktır” sözlerini kullanmıştı.
YENEL: HİÇBİR ÜLKEYLE İPLERİN KOPARILMASINI İSTEMEYİZ. AB İLE DE BUNU YAPMAK İSTEMEYİZ
2005-2009 yılları ortasında Türkiye’nin Viyana Büyükelçisi, Aralık 2011-Ocak 2017 tarihleri ortasında AB Daimi Temsilcisi ve 15 Haziran 2017-9 Temmuz 2018 tarihleri ortasında Müsteşar olarak vazife yapan emekli büyükelçi Selim Yenel, Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın açıklamaları ile gündeme gelen Türkiye-AB bağları ile iştirak müzakerelerini ANKA Haber Ajansı’na kıymetlendirdi.
Türkiye’nin bu tıp açıklamalarının yeni olmadığını ve daha evvel de bu cins açıklamalar yapıldığını belirtten Yenel, bu sözlerin ne manaya geldiğine bakmak gerektiğini söyledi. Yenel, “Sonuçta hiçbir ülkeyle biz iplerin koparılmasını istemeyiz, arzulamayız. AB ile de bunu yapmak istemeyiz. İplerin koparılmasından kasıt sanki üyelik müzakerelerinin sonlandırılması mı? Ki aslında üyelik müzakerelerinde bir hareket yok. Bunun yanı sıra bizim için değerli olan temel Gümrük Birliği’nin yenilenmesi ve de vize muafiyetinin sağlanması, diyaloğun olması. Burada da ipler koparılmaz” tabirlerini kullandı. Yenel, devamında şöyle konuştu:
“AB’YE KIZARKEN UNUTMAMAK GEREKİR Kİ, BİZİM ATMAMIZ GEREKEN ADIMLAR VAR”
“Gümrük Birliği’nin çağdaşlaşması konusunda ne yazık ki adımlar şimdi atılamadı, AB’nin birtakım şartları var, onlar biraz fazla yüksek olan şartlar. Nedir bunlar? Türkiye’nin yapması gereken birtakım şeyler var. Bunların ortasında ıslahatların devam ettirilmesi fakat zorlanacağımız konu Gümrük Birliği’nin tüm üye ülkelere uygulanması, yani Rum tarafına, Güney Kıbrıs Rum tarafına da uygulanması. Bunun yanı sıra, mevcut Gümrük Birliği’nin uygulanmasındaki külfetlerin karşılanması. Bunlar bu türlü ön şart halinde duruyor. Ön şart halinde durunca Gümrük Birliği’nin güncellenmesi olmuyor. Vize muafiyetinde de 6 tane kriteri 7 yıldır yerine getirmedik, bunların da yapılması lazım. Biz AB’ye kızarken unutmamak gerekir ki, bizim atmamız gereken adımlar var. Bunları yerine getirmedik, bunları yerine getirirsek o vakit topu karşı tarafa atabiliriz. Ancak bir yandan ‘Biz ipleri koparırız’ deyince onların da başı karışıyordur lakin sanırım artık alışmışlardır bize. Zira bu birinci sefer söylenmiyor, geçmişte de söylendi. Sonuçta birbirimizden vazgeçecek değiliz.”
“AP’NİN TARAFSIZ OLMASINI BEKLEYEMEZSİNİZ”
AP’de kabul edilen raporun geçmiş yıllarda hazırlanan raporların içeriğinden çok farklı bir içeriğe sahip olmadığını söyleyen Yenel, raporlarda Türkiye ile ilgili olumsuz ögelere yer verildiğini belirtti. Yenel, “Çünkü Türkiye’nin insan hakları alanında, temel haklar alanında, hukukun üstünlüğü alanında ilerleme kaydedemedi. Bir gerileme var. O gerileme daima olarak işleniyor” dedi. AP’de farklı siyasi tarafların bulunduğuna değinen Yenel şu değerlendirmede bulundu:
“Dolayısıyla AP’nin tarafsız olmasını bekleyemezsiniz. Halbuki bizim Dışişleri Bakanlığı’nın yapmış olduğu açıklamada gelecek yıl yenilenecek olan AP’nin daha tarafsız olması isteniyor. Bu türlü bir şey yok, olmayacak, olması da mümkün değil. Zira yapısı buna müsait değil. Tenkitler sert, bizim karşılık verdiğimiz açıklama da epey sert. Bu oyun yıllarca oynanıyor. Yeni bir şey değil bu. Ben Brüksel’de misyon yaparken de bunlar yapılıyordu. Yalnızca ton biraz daha artmış vaziyette.”
Türkiye raporunun AP’de kabul edilmesinin akabinde Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamasında rapordaki olumlu tarafların es geçildiğini belirten Yenel, “Olumlu taraflar derken, Türkiye’nin göçmenler konusunda atmış olduğu olumlu adımlar, Rusya ile olan bağlardaki tahıl mutabakatı filan, bunlara atıfta bulunuyor fakat bunlar bizim tarafımızda göz gerisi ediliyor. Daha çok olumsuzlara bakıyoruz. O bakımdan da son iki yıldır, hatta daha önce Dışişleri Bakanlığı açıklamaları da son derece serttir” sözlerini kullandı.
Türkiye-AB ilgilerinin üç sacayağı bulunduğunu, bunların da katılım müzakereleri, Gümrük Birliği ve vize muafiyeti olduğunu söyleyen Yenel şu değerlendirmeyi yaptı:
“Katılım müzakereleri 2016 yılından beri durmuş vaziyette. Bilhassa de 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra alınan kararlar çerçevesinde Türkiye’deki ıslahatlarda gerileme sonucunda hiçbir fasıl açılamadı ve açılacağı da yok. Benzeri şart Gümrük Birliği’nin güncellenmesinde de kelam konusu. Orada da ıslahatlarda, temel haklarda, hukukun üstünlüğü alanlarında adım atılması isteniyor. Bir de bunun Kıbrıs boyutu da var. Vize konusunda da 6 kriterin yerine gelmesi, onları da yapmadığımıza nazaran AB şunu söyledi: ‘Vizeyi daha kolaylaştırıcı bir biçimde Türk vatandaşlarına verelim.’ Gençlere, öğrencilere, iş beşerlerine. Ancak burada da AB’nin bu türlü bir siyaseti yok. Schengen var, üye ülkelerin kendi siyasetleri var. O bakımdan AB yeknesak bir halde şöyle yapalım, bu türlü yapalım demesi kolay değil.”
“BİZ ISLAHATLARI YAPSAK, KIBRIS’I ÇÖZSEK DAHİ AB DEĞİŞMEZSE ÜYELİK OLMAYACAK”
Türkiye’nin AB ile alakalarını nasıl geliştirmek istediğini ortaya koyması gerektiğini belirten Yenel, “Üyelik olmayacak. Şöyle, biz ıslahatları yapsak dahi, Kıbrıs’ı çözsek dahi AB değişmezse üyelik olmayacak. AB nasıl değişebilir? Dün çıkan bir rapor var. Almanlar ve Fransızlar ortak bir çalışma yapıp AB’nin geleceğine yönelik çeşitli teklifler getirdiler ve bunların ortasında genişleme de var. Genişleme derken, bilhassa Balkan ülkeleri, Ukrayna, Moldova üzere ülkeleri kastediyorlar. Türkiye de var. Lakin 30’dan fazla ülke AB’ye üye olunca nasıl çalışacak? Geçişli üyelik sistemi olabilir deniliyor. Bunu öneriyorlar” tabirlerini kullandı.
“AB DE KİMİ ŞEYLERİ HAYAL EDİYOR”
Yenel, mevcut şartlarda alakaların geliştirilmesinin sıkıntı olduğunu ve bu formda gitmeyeceğini belirterek, “Gergin bir ortamda alakaların sürdürülmesi kimsenin faydasına değil. Ortak bir biçimde bir ortaya gelip ne yapılması gerekir, bunları konuşmamız lazım. Diyalog eksikliği var” dedi. Türkiye-AB ortasındaki diyalog eksikliği olduğunu belirten Yenel, 30-31 Ağustos’ta İspanya’nın Toledo kentinde yapılan ve aday ülkelerin dışişleri bakanlarının da davet edildiği Gayri Resmi Dışişleri Bakanları Toplantısı’na Türkiye’nin çağrılmadığını hatırlattı. Yenel, “Siz diyaloğu kapatıyorsunuz, ondan sonra da Türkiye’den AB’nin dış siyasetine ahenk göstermesini bekliyorsunuz. AB de kimi şeyleri hayal ediyor. Bir gelişme olursa karşılıklı diyalog, önemli bir biçimde oturmak ve bence bunun hazırlığını da Türkiye yapmalı” tabirlerini kullandı.
“TÜRKİYE İLE AB’NİN AYRIŞMASI RUSYA’NIN İŞİNE GELİR”
Türkiye’nin jeostratejik pozisyonunun kıymetli fakat kâfi olmadığına dikkat çeken Yenel, G-20 Tepesi’nde ele alınan ticaret koridoruna Türkiye’nin dahil edilmediğini hatırlattı. AB’nin Türkiye’ye değer vermiş olması durumunda diyaloğa gireceğini kaydeden Yenel, “Onu da yapmıyorlar. Demek ki AB için Türkiye’nin jeostratejik kıymeti çok da büyük değil. Biz tahminen de kendi kendimize gelin güvey oluyoruz. Değerliyiz lakin abartmamak da lazım. AB’nin şayet Türkiye ile muahedesi güç ise bizi de by-pass edebilecek yollar arıyor, bunu da yapıyor. Gerçek mu yapıyor, hayır, AB’nin yaptığı da gerçek değil. Türkiye’siz hakikaten daha zayıf bir AB ortaya çıkar. Türkiye ile birlikte çok daha güçlü olabilir ve Türkiye ile AB’nin bu ayrışması temelinde Rusya’nın işine gelir. Rusya ile şayet siz uğraşınızı sürdürecekseniz Türkiye’yi yanınıza almanız lazım. AB bunu da yapmıyor. AB’nin yanlışlarına bunu da eklemek lazım” sözlerini kullandı.
NİLGÜN ARISAN ERALP: DEMOKRASİ, İNSAN HAKLARI, HUKUKUN ÜSTÜNLÜĞÜ BU DURUMDAYKEN İŞTİRAK MÜZAKERELERİNİN TEKRAR BAŞLAMASINA İMKAN YOK. FAKAT SAĞLIKLI BİR İŞBİRLİĞİ KURULABİLİR
2000-2009 yılları arasında Başbakanlık Avrupa Birliği Genel Sekreterliği’nde (ABGS) Ulusal Program Dairesi Başkanlığı misyonunda bulunan ve 2009 yılından bu yana TEPAV Avrupa Birliği Çalışmaları Merkezi Yöneticisi olarak çalışmalarına devam eden Nilgün Arısan Eralp, Türkiye’nin AB üyelik sürecine ait açıklamalarının çelişkili olduğunu söyledi. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın New York ziyareti öncesi açıklamasının fevri olduğunu belirten Eralp, “Nedir yani AB ile yolları ayırmak, herhalde adaylıktan vazgeçmek. Zira ticaretimizin yüzde 50’den fazlası AB ile, Türkiye’deki yatırımların yüzde 75’i AB üye devletlerinden geliyor. Mülteciler konusunda önemli bir iş birliğimiz var. Bunlardan vazgeçmek değildi herhalde” tabirlerini kullandı.
Türkiye’nin AB üyeliğinin, AB adaylığının ne manaya geldiğinin tartışılması gerektiğini söyleyen Eralp, AB’nin aday ülkelerin üye olabilmesi için demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü üzere mevzularda ilerleme kaydetmesi gereken bir milletlerarası kurum olduğuna değinerek kelamlarına şöyle devam etti:
“Türkiye 2000’lerin sonuna kadar bu yolda ilerleme kaydetti ancak son 10 yılda önemli gerilemelerimiz var bu hususta. Bu mevzuda tekrar ilerleme kaydetmeden AB iştirak sürecini tekrar başlamasının imkanı yok. AP de raporundan bundan bahsediyor. Türkiye’nin üyelik müzakerelerine son verilmesini 460 oyla reddediyor AP. Mevcut şartlarda üyelik perspektifine paralel bir süreç başlaması gerektiğini söylüyor. Bu paralel süreç epeydir gündemde. 2020 yılından itibaren Türkiye ile olumlu bir gündem söylemi var. Yani AB de Türkiye de şu anda temelinde işlevsel bir iş birliği peşinde. Fakat iki taraf da fonksiyonel iş birliğinin bileşenleri neler olabilir, bunda anlaşabilmiş değiller. Yoksa mevcut demokrasi, insan hakları, hukukun üstünlüğü bu durumdayken iştirak müzakerelerinin tekrar başlamasına imkan yok. Ancak sağlıklı bir iş birliği kurulabilir, sürdürülebilir.”
Eralp, önümüzdeki günlerde Avrupa Kurulu’nda görüşülecek olan Türkiye raporu için ise “Avrupa Kurulu raporu da AP raporundan çok farklı olacağını zannetmiyorum” dedi. Kurulun AB’nin yürütme organı, AP’nin ise Gümrük Birliği modernizasyonu konusunda atılacak adımlar doğrultusunda en son onayı verecek kurum olduğunu söyleyen Eralp, “Vizelerin kaldırılmasından bahsediyoruz. Şayet Türkiye kalan son 6 kriteri de yerine getirirse AP vizelerin kaldırılması konusunda Bakanlar Kurulu ile birebir ortak karar alma düzeneğine sahiptir. Burada da onun ne diyeceği çok önemli” dedi.
“TUTARSIZ AÇIKLAMALAR, HER AN DEĞİŞEBİLECEK SİYASETLER JEOSTRATEJİK KIYMETİ AZALTIYOR”
Türkiye’nin jeostratejik pozisyonunun Rusya’nın Ukrayna’yı işgalinin akabinde düzgünce güçlendiğini düşünen Eralp, şu değerlendirmeyi yaptı:
“Ama Türkiye’ye karşı bir güvensizlik var. Bu güvensizlik ve Türkiye’nin ne yapacağının, nasıl bir siyaset izleyeceğinin varsayım edilememesi maalesef jeostratejik ehemmiyeti de azaltıyor. Zira Türkiye’ye belli bir inanç olsa, ne yapacağı aşikâr olsa tekrar istikrarlı bir siyaset sürdürülebilir. Ancak çok öngörülemez bir siyaset sürdürdüğü için bu jeostratejik kıymeti de azaltıyor maalesef. Bunu ABD’de de gördük. ABD bu nedenle Yunanistan ile daha stratejik münasebetler geliştirmeye başladı. Yunanistan’da üsler açmaya başladı. Güney Kıbrıs Rum İdaresi’ne uyguladığı yaptırımları kaldırdı. Bu, Türkiye’nin siyasetinin öngörülemez olduğu için Türkiye’ye güvenmedikleri için atılan adımlar. Yoksa Türkiye’nin jeostratejik pozisyonu değerli. Tutarsız açıklamalar, her an değişebilecek siyasetler bu jeostratejik kıymeti azaltıyor.”
“MADEM TÜRKİYE’YE GÜVENSİZLİK DUYUYORSUNUZ, ONU BU TÜRLÜ BİR TOPLANTIYA DAVET EDECEKSİNİZ, BİRLİKTE KONUŞACAKSINIZ”
AB’nin Türkiye ile diyalogtan kaçındığını ve Türkiye’nin AB dış siyasetine ahenginin düşük kalmasına yönelik tenkitlerin varlığından bahseden Eralp de Toledo’da yapılan toplantıya Dışişleri Bakanı’nın davet edilmediğine dikkat çekti. Eralp, “Madem Türkiye’ye güvensizlik duyuyorsunuz, Türkiye’nin siyasetinden endişeleniyorsunuz, onu bu türlü bir toplantıya davet edeceksiniz, birlikte konuşacaksınız. AB’nin en büyük yanlışlarından biri de bu” tabirlerini kullandı.
