Emeritus” terimi, Latince kökenli bir sözcüktür. Latince “emerere” fiilinin geçmiş vakit ortacı (past participle) olan “emeritus”, “hizmetini tamamlamış” manasına gelir. Latince “e-” (dışarı, -den) öneki ve “merere” (hizmet etmek, hak etmek) kökünden oluşur. 17. yüzyılın başlarından itibaren “görev mühletini tamamlamış, kâfi hizmeti vermiş” manasında kullanılmaya başlanmıştır. Latince’de dişil karşılığı “emerita” (/ɪˈmɛrɪtə/) olsa da, İngilizce’de ekseriyetle “emeritus” sözcüğü cinsiyet ayrımı gözetilmeksizin kullanılır. Kimi üniversitelerde cinsiyet-nötr bir terim olarak “emerit” de kullanılmaktadır.
AKADEMİK BAĞLAMDA KULLANIMI
Akademik dünyada “emeritus” (veya “emerita”), çoklukla bir üniversite yahut yükseköğretim kurumundan emekli olan lakin evvelki unvanını kullanmaya devam etme hakkı verilen seçkin akademisyenler için kullanılan onursal bir unvandır. En yaygın kullanımı “profesör emeritus” (veya “emeritus profesör”) biçimindedir.
Bazı ülke ve kurumlarda bu unvan, makul bir rütbede emekli olan tüm şahıslara otomatik olarak verilirken, başkalarında emeklilik sırasında seçkin performans (genellikle araştırma alanında) gösteren bireylere seçici olarak verilen bir onur işareti olarak kalır.
FARKLI ÜLKELERDEKİ UYGULAMALAR
Amerika Birleşik Devletleri
ABD’de, ekseriyetle bir eğitim kurumundan yeterli durumda emekli olan, tipik olarak en az beş yıl vazife yapmış bir “Professor of the Practice” yahut “Professor in Residence” unvanına “Professor Emerita” yahut “Professor Emeritus” unvanı verilebilir. Birtakım üniversitelerde erkekler ve bayanlar için cinsiyet-nötr “Professor Emerit” unvanı da kullanılmaktadır.
Birleşik Krallık
Birleşik Krallık’ta, “Professorial Chair” unvanına sahip ve düzgün durumda emekli olan akademisyenlere emeritus unvanı verilir. Sistemlerin birçoklarında, bu unvan âlâ durumda emekli olan tüm profesörlere verilirken, kimilerinde özel bir karar yahut oylama gerektirir.
DİĞER KULLANIMLAR
Emeritus unvanı yalnızca akademik dünyada değil, dini kurumlarda (örneğin emekli piskoposlar için), iş dünyasında (şirket kurucuları yahut uzun müddet CEO olarak vazife yapanlar için) ve hatta siyasi alanda da (ABD Senatosu’nda azınlık partisinden daha evvel lider pro tempore olarak misyon yapmış senatörlere) kullanılmaktadır.
TÜRKİYE’DEKİ KARŞILIĞI VE UYGULAMASI
Türkiye’de “emeritus profesör” terimi, “onursal profesör” manasında kullanılmaktadır. Çeşitli nedenlerle emekli olan, fakat akademik çalışmalarını sürdüren bireylere verilen bir unvandır.
İstanbul Bilgi Üniversitesi üzere birtakım Türk üniversitelerinde, Emeritus Profesörlük unvanı şöyle tanımlanmaktadır:
“Emeklilik yaşına gelmiş fakat bilgisi, birikimi, memleketler arası saygınlığı ve ilgileriyle daha çok uzun yıllar hem akademisyen, hem de öğrencilere yol göstermesi bir kazanım olacak hocalara tevdi edilen bir statüdür. Böylece, kıdemli bir profesörün ders yükü ile kısıtlanmaksızın, akademik hayatlarını üniversitede sürdürmeleri, genç akademisyenler ve öğrencilerle sürekli birlikte olmaları, ofislerini koruma etmeleri, birikimleriyle üniversitenin gelişimine ışık tutmayı sürdürmeleri hedeflenmiştir.”
