Empati, günümüzde sıkça karşılaştığımız bir söz. Herkes empatiden bahsediyor. Pekala, nedir empati? Empatinin öteki hislerden farkı nedir? Almanca einfühlung olarak isimlendirilen bu kavram, bir objeyi incelerken ve gözlemlerken kişinin kendini objeye yansıtması ve obje ile ortasında bir özdeşim kurması durumu olarak tanımlanmıştır. Türkçe karşılığı “eşduyum” ya da “duygudaşlık” olarak söz edilen ve Türk Lisan Kurumu’nun kişinin kendisini öbür bir şuurun yerine koyarak kelam konusu şuurun hislerini, isteklerini ve fikirlerini, denemeksizin anlayabilme hüneri olarak tanımladığı empatinin, toplumsal davranışları manaya ve insan davranışlarını açıklamada kıymetli bir role sahip olduğu konusunda çok sayıda uzman görüş birliği içerisindedir.
Kişinin kendini öbür bir şuurun ya da daha yalın bir tanımla kişinin kendini diğer bir kişinin yerine koyması onun fikirlerini ve hislerini anlamada kâfi değildir. Kişi kendini kelam konusu olay karşısında karşısındaki kişi olduğunu hayal etmeli ve bunu yürekten hissetmelidir. Ayrıyeten bir beşere karşı empati duymanın birinci kaidesi o kişinin kim olduğu, ne yapıyor ve ne yapmak istiyor olduğu hakkında kâfi bilgiye sahip olmaktır. John Steinbeck’in de söylediği üzere “Birisinin sana bir milyon Çinlinin açlıktan öldüğünü söylemesi pek bir şey tabir etmez ta ki o Çinlilerden birini tanıyana kadar.”
Acıma, Sempati, Merhamet
Empati birçok defa acıma duygusu, sempati ve merhamet ile karıştırılır. Bütün bu sözler oburlarının gereksinimlerine yönelik duyduğumuz hisleri simgeler. Acıma duygusu olumsuz bir duruma maruz kalmış şahıslar için hissettiğimiz huzursuzluk duygusudur. Acıma duygusu bazen de karşımızdakini küçümseme ile alakalıdır. Acıma duygusu empati, sempati ve merhametten farklı olarak olayı yaşayan şahıstan çok yaşanılan olay odaklıdır. Sempati ekseriyetle bir yakınımız için duyulan umursama ve sorumluluk hisleridir. Bu hisler karşımızdaki kişiyi daha keyifli görme isteği ile bir arada seyreder. Acıma hissine oranla sempati duyduğumuz bireylerle ortak noktalarımız fazladır ve yardım etmek için motivasyonumuz daha yüksektir. Empatiden farkı ise sempatide karşımızdaki insan ile paylaştığımız ortak bakış açısı ya da hisler daha azdır. Çoklukla sempati ve empatinin birbirini doğurduğu düşünülür. Lakin bu her vakit geçerli bir durum değildir. Örneğin, acı içerisinde olan bir kedi için sempati duyarız lakin empati duymamız mümkün değildir. Birebir formda kurbanları için hiç bir sempati duymayan psikopatlar kurbanlarını ağına düşürürken üstün bir empati yeteneği sergilerler.Merhamet ise tam manasıyla acıyı karşımızda acı çeken kişi ile birebir yaşamaktır. Kişi karşısındakinin acısını o kadar derinden hisseder ki, empatiden farklı olarak mutlak olarak duruma müdahale etme muhtaçlığı duyar. Empati “senin hissettiklerini seninle paylaşıyorum”, merhamet ise “senin hissettiklerini seninle paylaşmanın ötesinde bu hisleri tıpkı şiddette yaşıyorum”dur. Merhametin birinci basamağı empatidir, onun üzerine inşa edilir ve özgecilik (fedakarlık) için gerekli olan en kıymetli etkendir.
Cümlelerle Duygular
Acıma, sempati, empati ve merhameti en yeterli formda anlamak için bu hisleri cümlelerle tabir edelim.
Acıma: “Acı çektiğini görüyor ve anlıyorum”
Sempati: “Acı çektiğini önemsiyor ve daha güzel olmanı diliyorum”
Empati: “Acını hissedebiliyorum”
Merhamet: “Acını dindirmek istiyorum”
