Epilepsi nöbeti, beyni etkileyen çeşitli nedenlere bağlı olarak bir küme beyin hücresinin olağandışı boşalımı sonucu ortaya çıkan şuur, motor ve duysal belirtiler olarak tanımlanabilir. İnsan beyni baş travması, ateş yükselmesi üzere çeşitli nedenlerle epilepsi nöbeti geçirme potansiyeline sahiptir. İnsanların yaklaşık % 5’inin hayatlarının rastgele bir periyotlarında tek epilepsi nöbeti geçirdiği bilinmektedir. Tek nöbet geçiren hasta epileptik değildir. Birden fazla epilepsi hastası yalnızca birkaç dakika süren nöbetleri dışında tümüyle sağlıklıdır.
Epilepsinin nedenleri nelerdir?
Epilepsilerin yaklaşık 2/3’inde neden ortaya konulamamaktadır. Bu küme hastaların fizik muayenelerinde ve beyin görüntüleme teknikleri dahil laboratuar araştırmalarında nöbetlerin nedeni gösterilememektedir. Epilepsi de genetik nedenler kıymetli rol oynamaktadır. Kimi epilepsi çeşitlerinde nöbetlerin çocuklarda da görülme mümkünlüğü yaklaşık % 9-12 oranında olabilmektedir.Nedeni saptanabilen epileptiklerde ise doğumsal anomaliler, doğum travmaları, baş travması, beyin damar hastalıkları, tümörler, beyin iltihapları, alkol nedenler ortasındadır. Çocukluk devirlerinde doğum yaralanmaları, genetik nedenler, orta yaşlarda travma ve tümörler ileri yaşlarda ise beyin damar hastalıkları ön planda gelmektedir. Batı toplumlarında alkol epilepsisinin değerli bir nedeni olmasına karşılık ülkemizde alkolle ilgili epilepsi hadiseleri sık görülmemektedir. Epilepsi hastalarında uykusuzluk, adet periyotları, çok alkol, birtakım ilaçların nöbet sıklığını artırdığı bilinmektedir. Tekrar birtakım epilepsi hastalarında parlak ışıklar, televizyon bir derece gerilim nöbetleri kolaylaşırabilmektedir.
Epilepsinin toplulmumuzda görülme sıklığı nedir? Görülme oranı cinsiyetine nazaran değişiklik gösterir mi?
Epilepsi hastalığının sıklığı gelişmiş ülkelerde binde beş, gelişmekte olan ülkelerde binde on olarak bildirilmektedir. Güney Amerika ülkelerinde beyni etkileyen parazitlere bağlı olarak binde 49 üzere sayılar bildirilmiştir. 1994 yılında Silivri’de yapılan bir çalışmada bu bölgede epilepsi sıklığını binde on olarak saptanmıştır. Bu bilgi baz alındığında Türkiye’de yaklaşık 650.000 epilepsi hastasının olduğu söylenebilir. Epilepsi sıklığında erkek-kadın oranında farklılık yoktur.
Epilepsi çeşitleri var mıdır?
Epilepsi nöbetlerinin çok çeşitli tipleri vardır. Bunların farklılığı tutulan beyin bölgeleriyle bağlantılıdır. Bir hastada tek nöbet çeşidi olabileceği üzere birden fazla nöbet tipi birebir hastada görülebilir. Bir hastanın tekrarlayan nöbet yahut nöbetleri genel olarak birbirine benzerler. En çok tanınan ve insanlara dramatik gelen yollarda vakit zaman gördüğümüz kol ve bacakların evvel kasıldığı, sonra çırpındığı, yüzde morarma, ağızdan köpük gelmesi, idrar kaçırmasının olduğu sonra uzunca bir müddet şaşkınlıkla seyreden büyük epilepsi nöbetleridir. Çocukluk periyodunda görülen aile ve öğretmenlerin “dalma” olarak tanımladığı çocuğun yazı yazmasının ve konuşmasının ani olarak kesildiği, 5-10 sn. vadeli, tam bir cevapsızlığın yaşandığı sonra bıraktığı aktiviteyi kaldığı yerden devam ettiği “absans” nöbetleri bir başka örnektir. Erişkin yaş devrinde en sık görülen nöbetler insanların “şaşkınlık” olarak tanımladıkları nöbet tipidir. Bu nöbetlerde hastaların gözleri birden sabitleşir yahut gözleriyle aranır. Dudaklarında, ellerinde otomatik hareketler olabilir, karşılık vermez yahut anlamsız konuşur, yürüyebilir, bir iki dakika sonrasında hasta kendine gelir o periyodu hatırlayamaz. Bunların dışında kol ve bacaklarda ani sıçramalar da bir öteki örnektir. Birçok örnek verilebilir. Tüm bu nöbetler çok kısa periyodiktir birden fazlası birebir hasta da değişik vakitlerde tekrarlayabilir.
Epilepsi nöbeti geçiren bir hastaya nasıl yardımcı olunur?
Nöbetlerin bîr kısmında nöbetin geleceğini hasta çok kısa bir vakit evvel anlar ve kendinegüvenli bir durum yaratır. Büyük nöbetlerin bir kısmında ise hasta birden şuurunu kaybeder ve yere düşer.Yaralanmalar daha çok bu cins nöbetlerde oluşur. Bilinicin tutulduğu nöbetlerde hastaya yapılacak yardımın hedefi hastayı korumaktır.Büyük nöbetlerde hasta -düz bir yerde yatırılarak- yerde başı kucağa alınır, lisanın geriye kayarak soluk borusunu kapamaması için baş yana çevrilir ve nöbetin geçmesi beklenir. Bu devirde hastaya soğan koklatmak, kolonya sürmek üzere uygulamaların bir manası yoktur. Kısa müddetli nöbetlerde hastayı hastaneye götürmenin gereği yoktur. Yalnızca uzamış nöbetlerde yahut nöbetlerin arkası gerisine tekrarladığı hallerde hastane tedavisi gerekir.
Epilepsi de kullanılan teşhis yollar nelerdir?
Epilepsi de teşhis uzman nörologun hasta ve yakınlarından nöbet ile alakalı aldığı bilgilerle konulur. Bir kısım nöbetlerde hastaların şuuru tutulduğu için nöbeti gören insanlardan alınan bilgiler değerlidir. Epilepsi de kullanılan laboratuar yolları tabibin koyduğu tanıyı desteklemek, nöbet çeşidini belirlemek ve nedenini anlamaya yöneliktir. Kan tetkikleri, elektroensefalografı (EEG), Manyetik Rezonans (MR), Bilgisayarlı Tomografi (BT), PET uygulanan yollardır.
Epilepsinin tedavi sistemleri nelerdir?
Epilepsinin tedavisi temel olarak ilaç uygulamasıdır. Kullanılan ilaçlar hastalığı yok etmezler ve yalnızca nöbetlerin önlenmesine yahut sıklığın azaltılmasına yönelik bir tesir sağlarlar. Epilepsi hastalığı kendi seyrini sürdürür. Kimi hastalarda bu tedavi hayat uzunluğudur, çocukluk çağındaki birtakım nöbetlerde ise 15-20 yaşlarına kadar tedavinin sürdürülmesi kâfi olabilir. Birçok hastada tedavinin ne kadar sürdürüleceği evvelce bilinemez. İlaç tedavisinde ilacın/ilaçların çok nizamlı kullanması temeldir. Hastaların yaklaşık % 70’inde nöbetler kullanılan ilaçlarla denetim edilebilmektedir, % 30’ununda ise her türlü ilaç tedavisine rağmen nöbet sıklığı değişmemektedir. “Tedaviye dirençli epilepsi” olarak tanımlanan bu kümenin bir kısmında cerrahi tedavi uygulanmaktadır.Cerrahi tedavi kararı öncesinde çok detaylı çalışmalar gerekmektedir. 15 yıldır dünyada giderek artan sayıda cerrahi tedavi uygulanmaktadır. Ülkemizde de birkaç merkezde epilepsinin cerrahi tedavisi muvaffakiyetle uygulanmaktadır.
Epilepside kullanılan ilaçların yan tesirleri var mıdır?
Epilepsi hastalarının tedavileri genel olarak bu maksatla kullanılan ilaçlarla yapılmaktadır. Hastaların yaklaşık %70’inde nöbetler denetim altına alınabilmektedir. Epilepsi tedavisinde kullanılan ilaçlarında yan tesirleri vardır. Bu yan tesirlerin bir kısmı tedavi başlangıcında görülen ve vakitle kaybolan, ilaç kesilmesini gerektitmeyen cinstendir. Kimi durumlarda ise tedavinin kesilmesi ve bir öteki küme ilacın kullanılması gerekmektedir. Hastaların birçoklarında tertipli denetimlerle tedavi başarılı bir formda sürdürülebilmektedir. Yan tesir olduğunda hasta doktoruna danışmalıdır.
Epilepsili çocukların aileleri nasıl davranmalıdır?
Epilepsi tedavisinin temeli ilacın nizamlı kullanılmasıdır. Birden fazla hastada nöbetlerin nüks nedeni ilacın unutulması yahut kesilmesidir. Uyku tertipli olmalıdır. Uykusuzluk nöbet sıklığım arttırmaktadır. Nöbeti olan çocukların eğitim kurumları bu mevzuda bilgilendirilmeli ve nöbet sırasında yapılabilecekler anlatılmalıdır. Yüzme, yüksekte bulunma üzere nöbet sırasında hastanın kendini koruyamasının sıkıntı olduğu durumlardan kaçınması gerekmektedir. Banyo yaparken kapıyı kilitlememe, küveti doldurarak banyo yapmama üzere uygulamalar kolay esirgeyici uygulamalardır.
