Pek çok çift aşk için evlenir. Ve aşk yeterli gittiğinde bir şiirdir. Enteresandır ki, aşkla ilgili sayısız cilt şiir
yazılmışken, evlilikle ilgili çabucak hemen hiç şiir yoktur. Meğer terapistler, nadiren aşk hakkında veya
çiftlerin neden bir ortada kaldığı ile ilgili düşünürler. Müşavere odasının bir yanında sevgi ve kızgınlık,
dilek ve bıkkınlık, dostluk ve yalnızlık yaşayan kimseleri bulurken. Odanın öbür yanında ise
çözümlenmemiş acılar, istikrarsız yapılar, çarpıtılmış ve fonksiyonsuz sistemler hakkında düşünen terapisti
görürüz.
Şayet çiftlerin onları neyin bir ortaya getirdiği, kırgınlık ve hayal kırıklığına karşın onları nelerin bir arada
tutuğuna ait görüşlerini umursamazsak çiftlere yönelik aktif terapiler geliştirmeyi nasıl umut
edebiliriz ki?
Tahminen birçok terapist sezgisel olarak çiftleri neyin bir ortada tuttuğunun bir değerlendirmesini yapabilir.
Birbirlerini seven çiftlere birbirlerini sevmeyenlerden daha kolay yardım edilebileceğini düşünürüz.
Keyifli bir seksin evliliği koruyacağına, uyumsuz cinsel bağlantıların ise uyuşmazlık kaynağı olacağına
inanırız. Ortak ilgileri fazla olan çiftlerin çok az ortak ilgisi olanlardan daha uygun anlaştığını düşünürüz.
Ayrıyeten niyetli olarak davranan, bağlılıklarında dürüst olan bireylerin tutarsız ve tepkisel davrananlardan
daha güzel evlilikler yapacağına inanırız. Her ne kadar bunlar pratikteki deneyimlerimize dayansa da, yeniden de
daha yakından sorgulamayı gerektirir.
Bu teori yürüyen evliliklerin varlıklı çeşitliliğini ve başarısız olanlardaki varlıklı sayıdaki farklılığı
anlamamızı sağlar. Ayrıyeten aşık olan yahut uzun yıllar evli olan şahısların ortasındaki bağları
değerlendirmemize yardımcı olur. Teorinin temeli evlilikte çiftler ortasında çeşitli bağlar olduğu
önermesidir ve bu bağların her biri gelişimsel belirtiler taşır ve her biri beşerler ortası münasebetlerin temel
özellikleri ile irtibatlıdırlar.
Bu görüşe nazaran pek çok sağlam evlilik bu bağların her birinde değilse bile birkaçında güçlüdürler. Pek
çok zayıf evlilik zayıf bağlar profili gösterir.
Beş bağdan kelam edilir:
1. Bağlanma / İlgi-bakım gösterme ve ilgi-bakım alma bağı; Bu bağ gelişimsel olarak ebeveyn-çocuk
bağında köklenir.
2. Arkadaşlık /Ortaklık Bağı; Bu bağ çocukluktaki akran ve oyun deneyimlerinde köklenir. Genellikle
tıpkı neslin üyeleri ortasında oluşur yakınlaşma ve paylaşılan teşebbüsleri içerir.
3. Dilek / Cinsel Aktivite Bağı; Bu bağ cinsel çekimi ve cinsel aktiflikte elde edilen doyumu içerir.
Ekseriyetle birebir jenerasyonun üyelerini ilgilendirir ve ergenlikte en kıymetli itici güç halini alır.
4. Karar / Yükümlülük Bağı; Bu bağ bir münasebete baş yorarak bu bağa kendini adayıp adamamak
konusunda karar verme konusunda bilişsel davranışı içerir. Niyetli olma ve yükümlülük edinme
çocuklukta başlamakla birlikte, olgunlaşmanın bir göstergesi olarak kabul edilir.
5. Toplumsal İlişkiler Bağı: Bu bağın nereden kaynaklandığı daha az bariz olduğu için diğerlerine
nazaran farklılık gösterir. Bağlanma, arkadaşlık, karar/adama bağlarının bir türevi olabilir ya da tamamen
bağımsız bir bağdır. Bir birey yahut çiftler onlar için bir değeri çocuklar, geniş aileleri, komşuları,
toplumsal topluluklar ve gibisi olan başka şahıslar ortasındaki ilgiyi kapsar.
Bağlanma / İlgi-Bakım Gösterme ve İlgi-Bakım Alma Bağı
Bağlanma, ilgi-bakım gösterme ve alma evlilikte aranan özelliklerden biridir ve bilhassa ebeveyn çocuk
ilişkisinde görülen insani bir özelliktir.
Çiftlerin anne, babalarıyla yahut kendisini büyüten başka bireylerle münasebetleri yani ebeveyn çocuk ilişkilerinin
kalitesi empatik olup olmadığı, ayrılma ve kişiselleşmeye fırsat verip vermemesi kişinin evlilikten
beklentilerini tesirler.
Kişinin kendisini büyüten şahıslara yakın hissetmesi, sevilen bir çocuk olması, kardeşleri ile olan ilişkileri
ve kardeşlerinin anne babası ile olan münasebetlerinin kalitesi bağlanma ve bakım gösterme bağı üzerinde
epeyce tesirlidir.
Ayrıyeten ebeveynlerinin evliliğinin nasıl olduğu ve bu evliği nasıl kıymetlendirdikleri de bu bağın
gelişiminde tesirlidir. Kişinin kendisi ile ilgili sevmediği, eşinde sevmediği ve hayran olduğu şeyler bu
bağda tesirlidir. Evliliğin kişiyi nasıl değiştireceği ve hangi şahsî eksikleri tamamlayacağı da değerli.
Eşler bu hususta bir birlerine soru sorarak ve konuşarak bağlarını güçlendirebilirler. Çift bağlantısı bireylere
çocuklukta ebeveynleri ile olan biteni yine deneyim etme ve geliştirme fırsatı verir. Buna kısaca “bilinç
dışı kontrat” diyebiliriz.
Arkadaşlık / İştirak Bağı
Tahminen de en az üzerinde durulan evlilik bağı arkadaşlık ve iştiraktir. Bunlar akranlar ortasındaki en
değerli bağlardır. Bu şaşırtıcıdır; zira bu sözler çiftlerin birbirlerini tanımlarken en sık kullandıkları
sözlerdir. Akranları ile bağlantı kurabilme, arkadaş sahibi olabilme, uygun meslektaş olabilme yeteneğinin
kökleri çocuklukta çocuklar ortası alakalarla atılır.
Günümüzde, çiftelerin çoğunluğu bir başkasından eşiti olarak davranış beklemektedir. Bu her çağ ve her
kültürde geçerli değildir. Hatta bugün bile eşlerin birçok birinden birinin yetkisinin daha fazla olduğu
alanları belirlemiştir. Bu durum ya adil bir ayarlama ya da haksız bir uygulama olarak algılanır. Çiftler
eştirler ve bir çiftin her üyesinin eş ilgisindeki kapasitesi ve deneyimleri birbirleri ile olan ilişkilerini
kıymetli biçimde tesirler.
Araştırmalar erkek ve bayanların bir eşte aradıkları en kıymetli özelliklerin kıymet sırasına nazaran şunlar
olduğunu belirlemiştir; düzgün arkadaş, niyetli olma, dürüstlük, şev katli olma, muteber olma, akıllılık,
nezaket, anlayışlılık, sohbeti tatlı, sadık. Pek çok kişi eşini “en uygun arkadaşım” olarak tanımlar ve onula bir
“ben-sen” diyaloğu kurmayı ümit eder.
Evlilik yalnızca arkadaşlık değildir: Evlilik tıpkı vakitte bir iş iştirakidir. Çiftin vakit, güç ve
parasına yönelik ağır talepler nedeni ile ilgili işbirliği gerektiren bir teşebbüstür. Çocuklar işin içine
girdiği vakit, bu talepler ağırlaşır ve işgücü dağılımında simetrik olmayan bir durum gelişir; kadın
daha çok çocuktan sorumlu olurken erkek daha çok ekonomik takviye sorumluluğunu üstlenir. Çift
ömrün her misyonunu simetrik olarak mı yoksa birbirini tamamlayacak biçimde mi paylaşacaklarına karar
vermelidirler.
Paydaşlık bağındaki sık rastlanan bir başarısızlık finansal hususların idaresi ile ilgilidir. Terapistler eğer
para hususlarında didişip durmasalar birbirleri ile çok yeterli anlaşabilecek çiftlerle sık karşılaşırlar. Bazı
çiftler hislerini nasıl yöneteceklerini biriler lakin paralarını nasıl yönetim edeceklerini bilemezler, bazıları
da bunun karşıtıdırlar.
Akran bağlantıları hakkında bilgi edinmek çok fayda getirir. Çiftler dostluk ve iştirakle ilgili şu soruların
yanıtlarını arayabilirler:
1. Arkadaş mısınız? Eş misiniz? Hangi ilgileri paylaşıyorsunuz?
2. Birbirinize iç yaşantınızla ilgili özel ayrıntıları anlatır mısınız?
3. Ortak projelerde âlâ bir iş kısmı yapar mısınız? Konut işlerinde, çocuk bakımında,
seyahatlerin planlanmasında yahut nakdî hususlarda?
4. Bu misyonları nasıl bölüşürsünüz? Bu bölüşümü adil buluyor musunuz?
5. Arkadaşlarınızla olan deneyimlerinizi, en eski anılarınızdan başlayarak anlatır mısınız?
6. Okulda arkadaşlarınızla bağlantılarınız nasıldı? En âlâ arkadaşınız var mıydı?
7. Karşı cinsle çıkmaya nasıl başladınız? Erkek yahut kız arkadaşınız var mıydı?
8. Artık arkadaşlarınız var mı? Ne kadar yakınlar?
Cinsellik Bağı
Çift münasebetinde cinsellik bağının ehemmiyeti çok aşikârdır. Pek çok çift için cinsel dilek onları evliliğe götüren
nedenlerden biridir. Öte yanda biliyoruz ki birbirini cinsel olarak arzulayan sevgililerden pek çoğu
evlenmemekte ve birtakım çiftler ise cinsel dilek bağlantılarında çok değer taşımamasına karşın evlenmeye karar
vermektedirler. Kimi çiftlerde ise istek ve seks o denli değerli bir bağ oluşturur ki boşandıktan sonra bile
cinsel ilgilerini sürdürürler.
Bu bağın gücü, bağlantının evresi ile bireylerin hangi yaş döngüsünde olduklarına bağlı olarak değişiklik
gösterir. Cinsel çekicilik en çok nişanlılık devrinde ehemmiyet kazanır. Evliliğin kendisi çoklukla cinsel
dileğin şiddetinde değişikliğe yol açar; bu değişimin tarafı evliliği özgürlüğü azaltan mı ya da çoğaltan
bir şey olarak mı algılandığına bağlıdır. Çocukların doğumu ve bakımı çiftin cinsel hayatında bir
azalmaya yol açar, yuvanın çocuklardan boşalması ise çiftin cinsel hayatında bir rönesans yaşatabilir.
Şayet cinsel istek hastalıklar, cinsel etkinlikler üzere nedenlerden olumsuz etkilenmez ise, cinselliğin formu
değişse bile bu alaka yaşlılığa kadar sürebilir. Birtakım çiftler birbirlerine yıllarca tutku duyabilirler. Doğal
olarak tutkunun ehemmiyeti ve hisler bayan ve erkek için değişiklik yaratır.
Cinselliğin çiftin üyeleri için değeri ispat gerektirmez. Halbuki kimi kültürlerde çocuk üretmek için eşle
yaşanan cinsel keyif ikincil bir değer taşır. İstek ile cinsel davranışı başka farklı ele almakta fayda bulunur.
Dilek çok çabuk parlayan bir “kimya” olarak görülür. Bireyler pek çok taraftan uygun görülse de bir eşe
karşı istek duymaya kendileri zorlayamazlar; tıpkı formda kendilerine hiç uygun olmayan bir kişiye
duydukları istekten da kurtulamazlar.
Bir çiftin cinsel hayatı inancın sarsılması yahut hayatta kendine hürmete yol açacak bir muvaffakiyet gibi
cinsellik dışı olaylardan ziyadesiyle etkilenebilir. Sıklıkla cinsel içerikli olarak görülen bir problem
münasebetteki yetersizlikler, birinci teşebbüsü kimin yapacağı sorunu, beğenilmeme tasası yahut gebe kalma
korkusu üzere öbür problemleri içerebilir. Bütün bunlar terapi sırasında halledilebilir. Öte yanda cinsel
isteğin temel kimyasını değiştirmek imkansız değilse bile epey zordur.
Bir çiftin cinsel bağlarını değerlendirmelerine yardımcı olabilecek sorular :
1. Eşinizi arzuluyor musunuz? Birbirinize duyduğunuz isteğin kıssası nedir?
2. Cinsel bağa girmeye nasıl karar verirsiniz? Birinci teşebbüsü kim başlatır? Bu her vakit bu türlü midir?
3. Cinsel ilgilerinizin genel seyri nasıldır?
4. Cinsel ilgilerinizden hoşlanıyor musunuz? Orgazm oluyor musunuz?
5. Eşiniz sizin için tatmin edici mi? Size istediğiniz reaksiyonları veriyor mu?
6. Cinsel bağlantılarınızda ne üzere değişiklikler yaşadınız?
7. Cinsel ilgileriniz nasıl gelişebilir?
Karar/ Kendini Adama Bağı
Evlilikten çıkış, bu boşanma çağında bile zordur ve bu karar ekseriyetle uzun uzun düşündükten sonra
alınır. Geçmişte ve günümüzde pek çok kültürde, kiminle evlenileceğine ebeveynler ve evlilik
çöpçatanları karar verirdi. Günümüzde, romantik aşka paha veren kültürlerde bile beşerler öylesine aşık
olup, evlenip, sonsuza kadar keyifli olmazlar. Bizler tartışmacıyız. Biriyle çıkmak münasebet kurmak veya
evlenmek isteyen bireyler nasıl biri ile ilgiye girdiklerini kıymetlendirmek istiyorlar. Bu değerlendirme
daha başlangıçta yapılıyor ve bağlantı boyunca sürüyor. Şahıslar birebir vakitte kendilerini ve evliliğe hazır
olup olmadıklarını ve eşleri ile nasıl bir evlilik yürütmek istediklerini de değerlendiriyorlar. Şüphesiz
evliliğe uygunluk kriterleri evlenme -ebeveyn meskenini terk etme ve çocuk sahibi olma- isteğinin şiddetinden
etkilenmektedir. Bulgular göstermektedir ki hem bayanlar hem de erkekler evlenme kararında “denge
teorisi” olarak isimlendirilen bir şeyi kullanmaktadırlar. Neler verebileceklerini, neler alıyor olduklarını
değerlendirirler ve bu alış verişin eşit bir istikrarda olmasını isterler.
Evlilik sorunların tahlili, birbirine bakım, yoldaşlık ve cinsel partner olma konusunda uzun müddetli bir
karşılıklı adamayı gerektirir. Gencin evlendiği eş orta yaşta yahut yaşlılıkta birebir kişi değildir, tıpkı şekilde
kişinin kendisi de tıpkı kalmaz. Her biri değişir ve bir başkasını değiştirir. Kişinin içinde yaşadığı kültür de
değişir.
Eşler birbirinin bağlılık yeteneğini sınar. Arkadaşlarına, dinine, mesleğine ve kendi ailesine ömür boyu
bağlı olan eşlerin evliliğinin geleceğini, sık sık yer değiştiren, eski arkadaşlarını terk eden, değişik dinleri
deneyen, hayatında dengeli gayeleri olmayan şahısların evliliğine nazaran daha farklı kıymetlendiririz.
Karar/Kendini adama bağı daha fazla kendini kıymetlendirme gerektirir, bu nedenle daha evvelki dört
bağdan daha bilişseldir. Evlenme kararı kişinin ömründe verdiği en kıymetli ve en güç kararlardan biridir.
Kişinin kendini ve kanılarını bilmesini gerektirir.
Kişi nasıl biri ile evleniyor oyduğunu ve bu kişinin yıllar sonra nasıl biri olacağını kendine sormalıdır. Bu
kişi sağlam biri midir, gelecekte nasıl biri olacaktır? Bu kişi beni ve çocuklarımızı –hastalıkta ve
sağlıkta-umursayacak mı? Şayet maddi durumumuzda değişiklikler olursa bu kişi yine benimle olacak mı?
Ben “65”yaşıma gelip artık alımlı olmadığımda beni hala sevecek mi? Bunu yapmayı istiyor mu? Bu
soruları cevaplamak yaş, eğitim, din ve etnik farklılıklar olduğunda – kişinin ayrıyeten yapması gereken
ahengi da değerlendirmesini içerdiği için- daha da zorlaşır.
Evlilik bağlılığına karar verdiklerinde çiftler çoklukla evlilikte kararların nasıl verileceği konusunda üstü
kapalı bir formda bir muahedeye varırlar. Yakın vakitlere kadar bayanlar “ sevgi, hürmet ve uyma”
konusunda kelam verirlerdi. Bu açıkça kararları verecek olan kişinin erkek olacağını ima eder. Böylesi bir
muahedenin eşit olmadığı çok açıktır ve bu dengeyi yeni tertibe sokmak için çok şey yapılmıştır. Bilindiği
üzere, hala pek çok karar adetlere dayalı rol tariflerine nazaran alınır ve çiftlerin kararları kendi yetenekleri
ve ilgilerine nazaran nasıl alacaklarını öğrenmeleri gerekir.
Her evlilik bireylerinin geçmişte karşı karşıya kaldıkları eşitsizliklerle yüzleşmek ve hesaplaşmak
zorundadır. Şayet eşlerden biri kendi ailelerinde başkasına nazaran daha avantajlı kurallarda yetişti ise diğerini
“kurtarma” kelamı de faktörlerden biridir. Her ne kadar geçmiş adaletsizliklerin tesiri bugünün geçmiş
olarak algılanması üzere bir kapsam karışıklığı yaratsa da, geçmişteki adaletsizlikleri artık değiştirme
gereksinimi pek çok beşere manalı ve haklı gelir.
Hayat boyunca, eşitlik istikrarı, yani kimin evlilik için daha fazla şey yaptığı hiçbir vakit birebir düzeyde
olmayacaktır, lakin pek çok çift, her iki eşin uğraşlarının de uzun vadede birbirine eşitlenmesi için
uğraşacaklarını varsayarlar. Katkılarının bir gün fark edileceğini ve eşlerinin de tıpkı oranda katkıda
bulunmak için uğraşacağını ümit ederler ve beklerler.
Çiftlerin karar verme/kendini adama bağını değerlendirmeye yardımcı olabilecek sorular:
1. Eşinin hakkında bildiğin hangi özellikler onunla evlenme kararı almana neden oldu?
2. Onun nasıl bir eş olacağını bekliyordun? Beklediğinden nasıl farklılıklar gösterdi?
3. Nasıl bir yaşama sahip olmayı bekliyordun? Yaşantın beklediğinden nasıl farklı?
4. Eşinin sana adil davrandığını düşünüyor musun?
5. Bununla ilgili geçmişte ne kadar tartışma yaşadınız? Artık?
6. Kendini evliliğe ne kadar adamış buluyorsun? Bu bağlılığın değişti mi? Ne kadar ve ne vakit?
7. Bu değişimi kendine nasıl açıklıyorsun? Eşine nasıl açıklıyorsun?
Aile ve Toplumsal Alakalar Bağı
Bu son bağ başkalarından farklıdır. Birincisi çiftin ötesine geçer ve çocukları, geniş aileleri, arkadaşları,
komşuları ve akrabaları, dini ve ülkeyi kapsar. İkincisi bu bağın öbür bağların bir türevi mi, yani bağlılık,
arkadaşlık, karar/kendini adama üzere bağların bir birleşimi mi yoksa kendi başına bağımsız bir bağ mı
olduğu açık değildir. Her halükarda çiftler çocuklarına, arkadaşlarına, geniş ailelerine yahut daha geniş
toplumsal ilgiler ağlarına çok güçlü sevgi, adanmışlık ve sadakat ile bağlıdırlar. Bu sadakat çiftleri ya
birbirine daha fazla yaklaştırır ya da ayırır. Kur yapma devresinde bu bağ başkalarına nazaran daha az göze
çarpar; evlilik merasimlerini planlarken bu bağların her iki tarafın aileleri için de ne kadar derin olduğu
ortaya çıkar.
Toplumsal bağlantı ağı bağının gelişimsel habercisinin ne olduğunu tanım etmek güçtür. Her ne kadar herkes bir
aile, komşular, din, etnik küme üzere daha geniş toplumsal bir ağın işinde doğmuş olsa da bu kümelerle bağın ne
vakit ve nasıl kurulduğu açık değildir. Beşerler olgunlaştıkça okul, iş ve çeşitli tertiplerle da
haşir neşir olurlar. Bu ağlarla kurulan bağın kuvveti değişkendir; kimi bireyler aşikâr kümeler içinde
kendilerine kök salmaya çok istekliyken kimileri zorlanırlar. Kök salma isteğine şu cümle âlâ bir örnektir,
“Kendi dinimden oburu ile evlenmem.”
Bu bağın ehemmiyeti kur yapma periyodunda görülebilir. Bir çift birinci tanışma periyodunu geçtikten sonra
çoklukla birbirlerini arkadaşları ile tanıştırırlar. Bu değerli bir sınamadır, zira beşerler ortak ilgileri,
inançları ve yeterlilikleri nedeni ile dost olurlar. Bir kişinin arkadaşlarının o kişinin sevgilisini kabul
etmesi kıymetli bir mevt lamadır; zira kişi arkadaşları ile sevgilisi ortasında tercih yapmak zorunda
kalmaz. Bu sınama daha sonra sevgilinin aile ile tanıştırılması ile sürdürülür.
Çiftin toplumsal bağlantılar ağı birleşip geliştikçe bu bağda güç kazanır. Lakin bu ağ engelleyici de olabilir.
Çiftin geniş aileleri içindeki uyuşmazlıklar evlilik içinde gerilime yol açabilir. Eşlerin bu anlaşmazlıklarda
arabulucu olmaları hatta yan tutmaları istenebilir. Şayet biri eşinden ayrılır yahut eşini kaybederse
çoklukla paylaşılan toplumsal dayanak sisteminin kıymetli bir kısmını de kaybeder. Boşanmanın en önemli
gerilim kaynaklarından biri boşanma nedeni ile sevdiğiniz ve güvendiğiniz başka şahısları de kaybetme
ihtimalidir. Çocuklar hala beni sevip, sayıp, ziyaretime gelecek mi? Komşular taraf tutacak mı? Aynı
yer ve ortamlara gitmeye devam edebilir miyim?
Çiftlerin toplumsal bağı hakkında bilgi edinmede faydalı olabilecek sorular:
1. Sizin için değerli olan öbür kişiler- çocuklar, aile üyeleri, arkadaşlar, meslektaşlar- kimlerdir? Bazı
dini kurumlar, kulüpler sizin için kıymetli midir?
2. Çocuklarınızla olan ilginizde her biriniz onlarla nasıl bağlantılar içindesiniz? Eşinizi bir anne/ baba
olarak nasıl buluyorsunuz?
3. Başka farklı arkadaşlıklar mı kurarsınız, yoksa ortak arkadaşlarınız var mı?
4. Kime güvenip dayanabileceğinizi düşünüyorsunuz? Birey olarak? Çift olarak?
5. Birbirinizin ailelerince ve arkadaşlarınca kolay bir biçimde kabul edilmiş miydiniz?
6. Birbirinizin ailesi ve arkadaşları ile artık ki münasebetleriniz nasıl?
