Felaket eşiği mi, ötesi mi?!

Sibel Özbudun

“Artık anlaşılacak
hiçbir şey kalmadığında,
her şey anlaşılır.”(1)

Elealı Zenon’un, “Yaşamın maksadı tabiat ile uzlaşı içinde yaşamaktır”; Fyodor Dostoyevski’nin, “Doğaya karşı işlenen bir kabahatin öcü, insan adaletinden daha güçlü olur” ikazlarının es geçilmesiyledir ki, Hubert Reeves’in, “Doğa ile savaş hâlindeyiz. Şayet kazanırsak, kaybedeceğiz” diye betimlediği ufka eriştik… Burası Thomas Stearns Eliot’un, “Bu, dünyanın bir patlamayla değil bir inlemeyle sona erişidir” tabiriyle müsemma ekolojik felaket eşiğidir… Cehenneme beğenilen geldiniz!

Hayır, hiçbir şeyin abartıldığı yok!

Nobel İktisat Ödüllü Joseph E. Stiglitz’ten eski BM Sürdürülebilirlik Danışmanı Jeffrey D. Sachs’a kadar birçok üniversiteden 100 değerli ekonomistin ortak mektubu; “Karbon iktisadına son vermeliyiz… Mahsul ve su kıtlığı, orman yangınları, çok hava şartları, mecburî göç ve salgınlar üzere büyük ölçekli problemler, ısınan bir dünyada daha süratli büyüyor”(2) diyor.

Birleşmiş Milletler ‘Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli’nin (IPCC) Ekim 2018 raporunun bir kere daha ortaya koyduğu üzere, global ısınmayı sanayi öncesi periyotlara kıyasla 1.5 derecenin altında tutabilecek radikal tedbirleri hayata geçirebilmek için önümüzde yalnızca 12 yıl kaldı. Daha evvel global ısınmanın 1.5 dereceyi aşmasının küçük ada devletlerinin sular altında kalmasına yol açacağı kestirim edilirken, bulgular 2 derecelik bir yükselmenin kuraklık, çok sıcaklar, deniz düzeyinde yükselme, beklenmedik hava olayları, kimi tiplerin yok olması üzere yüz milyonlarca insanın hayatını cehenneme çevirecek sonuçlar doğuracağını gösteriyor.

Ayrıca IPCC’nin ‘Dünya Kaynaklar Enstitüsü/ World Resources Institute’ ile ortak hazırladığı Ağustos 2019 tarihli rapor da iklim değişikliklerinin toprakların tarım altyapısını destekleme kabiliyetini zayıflattığını, bunun da hâlihazırda 821 milyon kişinin açlık tehlikesiyle karşı karşıya kalmasına neden olduğunu vurguluyor. 3.2 milyar kişinin de önümüzdeki on yıllarda erozyon, sel, çölleşme, denetim edilemeyen yangınlar, kasırgalar ve siklonlarla boğuşacağının altını çiziyor.

Küresel iklim krizinin başta gelen nedeni, tabiata karbon salınımındaki sıçrama. Şu anda yıllık emisyon 32 milyar ton kabul ediliyor. Bu felaket çanlarının çalmaya başladığı, iklim şuurunun yükselmeye yüz tuttuğu 2000 yılında bile 23 milyar tondu.

Sera gazı emisyonlarının yüzde 70’inin kömür, petrol, doğal gaz kaynaklı olduğu biliniyor. Bu da ekosferin istikrarını bozuyor, ömrü destekleyen ekolojik yapının hasar görmesine neden oluyor. Antroposen kavramı da, insanın gezegen üzerindeki tesirinin geri döndürülmesi sıkıntı bir kademeye vardığına işaret ediyor.(3) Antroposen, dünyanın jeolojik vakitlerine gönderme yapan bir kavram. Bilindiği üzere, jeolojik olarak, Senozoik Zaman’ın dördüncü Devri olan Kuvaterner’in Holosen olarak bilinen devresinde yaşıyoruz 11 bin yılı aşkın bir müddettir. 2016’dan bu yana, Milletlerarası Stratigrafi Kurulu (ICS) bünyesinde çalışan “Antroposen Çalışma Grubu” (AWG), 2016 Ağustos’unda Memleketler arası Jeoloji Kongresi’ne Holosen’in sona erip Antroposen devresinin başladığına dair emarelerin tanımlanmasına kadar bir teklif sundu. AWG “Antroposen”in resmen kabulünü Milletlerarası Stratigrafi Komisyonu’na 2021 yılında önerme kararı aldı. Kavramın jeoloji ve paleontoloji etraflarında kabulü uzun vakit sürebilir. Lakin “Antroposen” kavramı artık bir kurulun teklifleriyle hudutlu olmaktan çıktı, “dünya hâli” üzerine düşünen, yeryüzünün karşıya olduğu ekolojik tehditler üzerine baş yoran intelligentsia tarafından benimsendi.

AWG üyelerinin çoğunluğu, yeryüzünde insan imalatı bir etrafın başatlığının kabulü manasına gelen Antroposen’in başlangıcını çok yakın bir tarihe, 20. yüzyılın ikinci yarısına yerleştirme konusunda uzlaşıyor. Ian Angus’un deyişiyle, “2018’deki bir çalışma yalnızca İngiltere’de bulunan ve içinde uzun ömürlü ve gerisinde çabucak tanınabilir izler bırakan radyoaktif atık, plastik, fosil yakıt kaynaklı kül, beton ve çeşitli kimyasal kirletici barındıran ‘Antroposen tabakaları’na ilişkin bir dizi örneği ele aldı. Bu unsurlar 2. Dünya Savaşı’ndan evvel ya çok az bulunan ya da hiç bulunmayan unsurlardı ve bunların hepsi o tarihten itibaren yaygınca birikiyor.”

Bir diğer deyişle, yeryüzü, şahitlerinin bir kısmının hala hayatta olduğu kadar yakın bir vakit evvel, yeni bir jeolojik devreye girdi. Bu sefer doğal evrimin değil, kapitalizmin hudut tanımayan kâr hırsının sonucu olan bir durum… Amerikan Coğrafya Birliği’nin bir üyesinin belirttiği üzere, “Yaşamın sürdürülebilirliğini sağlayan takviye sistemleri üzerindeki baskılar; dünya nüfusundaki artış, endüstriyel faaliyetler, atık eserler, kirlenme, kaynakların çok kullanımı ve tıpkı vakitte bölgesel iklim değişimlerindeki uzun vadeli eğilimler sebebiyle giderek artan bir sürat kazandı…” (ss.40-41)

Bu (son derece) acil ve yakıcı soru(n)lara ait tartışmalar/ yanıtlar, “Bu kitabı dünya sistemi bilimi ile ekososyalizm ortasında bir köprünün kurulmasına yardımcı olmak için yazdım; hedefim, Antroposen’i anlamanın gerekliliğini sosyalistlere, ekolojik Marksizmi anlamanın gerekliliğini dünya sistemi bilim beşerlerine göstermekt,” diyen Ian Angus’un, ‘Antroposen’le Yüzleşmek-Fosil Kapitalizm ve Dünya Sisteminin Krizi’(4) başlıklı yapıtında.

Türkçe baskıya önsözünde “Antroposen bilimi tüm insanlığı mı suçluyor?” sorusunu, net biçimde “Antroposen’den sorumlu olanlar büyük ölçüde güçlü ülkelerdeki sanayi kapitalistleridir; ‘insanlığın geneli’ değil” biçiminde yanıtlayan müellif ekliyor:

“Sonuç olarak Marx’ın ‘sosyal metabolizmanın birbirine bağlı süreçlerinde onarılamaz yarık‘ olarak tanım ettiği şey, bugün birbiriyle ilişkili global yarıkların ağı hâline geldi.” (s.9)

Ulaşılan noktanın tanımı açısından bu saptamanın değeri yaşamsal. Zira John Bellamy Foster’in Ocak 2016’da yapıt için kaleme aldığı önsözde ifade ettiği üzeredir her şey: “Bugün bizim ‘yanan evimizi’ oluşturan şey, kapitalizm ve onun ürettiği yabancılaştırılmış global etraf anlayışıdır.” (s.17)

Böylesi bir çerçevede “Antroposen Ne Vakit Başladı?” (s.63) sorusunu cevaplayan yapıt; “Gelecek İçin Rehber Olarak Geçmiş”i, “Dünyanın geçmiş iklimi ve etrafı ile ilgili niteliksel bir kavrayış sağlayan ‘Geçmiş Global Değişimler Projesi (PAGES)” üzerinden (s.76) irdeleyip; artık çıplak duyularımızla algıladığımız iklim değişikliklerinde temayüz eden “Taşma Noktaları (Kritik Eşikler)” (s.81) denilen momentlere dikkat çekiyor ki, bu da “İklim Kaosu”nu (s.84) gündem unsuru kılıyor: İnsanlık tarihinde tarımı mümkün kılan Holosen’in nispî istikrarlı iklim şartlarının yine alabora oluşu…

Michael Bloss, “En büyük sıkıntımız iklim krizi olacak”(5) derken; ‘Dünya Sıhhat Örgütü’nün (WHO) raporu da insanlığı tehdit eden 10 sorunun başında iklim değişimi ile hava kirliliğinin geldiğine dikkat çekiyor.(6)

‘Nature ve Nature Geoscience’ta yayımlanan çalışmalar sıcaklık değişimlerinin, sürat ve yaygınlık bakımından son 2 bin yılda yaşanan en büyük iklim değişikliği olduğunu gösteriyor.(7) ‘Science’ mecmuasındaki bir tahlil, okyanusların 5 yıl evvelki BM raporunda yer alan varsayımlardan yüzde 40 daha süratli ısındığını ortaya koydu.(8) Leeds ve Edinburgh Üniversiteleri ile University College London’un araştırmasına nazaran, yeryüzünde 30 yıldan kısa müddette (1994’den beri) toplam 28 trilyon ton buzul eridi.(9)

IPCC ‘Okyanus ve Kriyosfer Özel Raporu’na nazaran, “Su sıcaklığı artıyor, oksijen düzeyi düşüyor, ömür yok oluyor.”(10) Sera gazı emisyonları topraklara eşi gibisi görülmemiş ziyanlar verirken besin güvenliğini de tehdit ediyor. Yerler, devasa ve sürdürülemez talepleri karşılamak için kullanılmaya devam edilirse iklim krizini önlemek mümkün olmayacak.(11) ‘Dünya Meteoroloji Örgütü’nün ‘Küresel İklim Durumu’ raporunda, iklim değişikliği nedeniyle çok hava şartlarının sebep olduğu doğal afetlerin 2018’de 62 milyon kişiyi etkilediği açıklandı.(12)

Özetle hava sıcaklığının artması sabit bir yükselişte devam ederken, sonuçları ise tüm dünyada çıplak gözle dahi görülebilir hâle geldi. Dünyadaki birçok buzul global ısınma sonucu süratle eriyor. Bilim insanları deniz düzeyinin 1.8 metre yükselme riski nedeniyle 2100 yılında 13 milyondan fazla insanın evsiz kalacağını savunuyor.(13)

Evet, dünya üzerinde kapitalizmin ortaya çıkardığı global ısınma ve buna bağlı iklim değişimi ömrü sona yaklaştırıyor. BM’ye nazaran, 2020’de iklimsel etkenler ve savaşlar nedeniyle dünya genelinde yarısı Afrika’da olmak üzere 170 milyona yakın şahsa insani yardım ulaştırılmasının gerekeceği belirtildi.(14)

‘Dünya Bankası Grubu’nun raporuna nazaran, iklim değişikliğinin ağırlaşan tesirleri ağır nüfuslu üç bölgede 2050’ye kadar 140 milyon kişinin kendi ülke sonları içinde göç etmesine neden olarak bir insani krize yol açabilir. Sebep: Su kıtlığı, mahsul kıtlığı, deniz düzeylerinin yükselmesi ve fırtınalar.(15)

Özetin özeti: BM insan hakları ve yoksulluk raportörü Philip Alston, global ısınmanın temel insan muhtaçlıklarının karşılanmasına vereceği zararın demokrasiyi tehlikeye atacağını, sınıfsal ayrışmayı artıracağına dikkat çekip, “Yoksul bölgeler karbon salınımının yalnızca yüzde 10’unu gerçekleştirdiği hâlde krizin yükünün yüzde 75’ini sırtlayacak”(16) ikazını dillendiriyor.

Tam da bu noktada “İklim değişiminin kapitalizmle bağı nedir?” sorusuna, Dr. Gaye Yılmaz’ın, “Kapitalist toplumun üzerine inşa edildiği meta üretimine dayalı sistemin ekosistem üzerinde yarattığı geri dönüşsüz yıkımı anlatmam”(17) cevabını anımsa(t)mak; “Yeni (ve Ölümcül) Bir İklim Rejimi” (s.109) ile “Sermayenin Vaktine Karşı Tabiatın Zamanı” (s.135) kısımlarını kavramak açısından kolaylaştırıcı oluyor.

Evet orta yerde bir “İklim değişikliği değil, iklim krizi” kelam konusu ve bunun da sorumlusu sürdürülemez kapitalizm!

Kabaca 1850’den itibaren sürdürülen müşahedeler, Sanayi İhtilali’nden bu yana, gezegenimizin yeryüzü sıcaklığının 0.9 ile 1.2 santigrat derece artmış olduğunu belgeliyor. Bilgiler ve bilimsel çalışmalar, kelam konusu ısınmanın gezegenimizin doğal üniversal döngüsünün dışında, direkt doğruya sömürü sistemince yaratılmış antropojenik bir olgu olduğunu vurguluyor. Gezegenimizin yeryüzündeki ısı artışının gerisinde yatan en kıymetli etkenin, sera gazları diye tanımladığımız karbondioksit, kükürt ve metan gazlarının atmosferde ağırlaşmasından kaynaklandığı artık bilinen bir gerçek. Hesaplamalar, kelam konusu gazların gezegenimizin atmosferindeki yoğunluğunun Sanayi İhtilali’ne kadar her milyon kesim başına CO2 yoğunluğu ortalaması 200 (ppm) iken bu sayının bilhassa 1950’lerden sonra süratle ivmelendiği ve günümüzde 450 ppm seviyesini aşmış olduğunu vurguluyor.

Bilim insanları, şayet önlem alınmaz ise sera gazlarının bu biçimde ağırlaşması sonucunda yerküremizin ısısındaki artışın 4 ila 8 dereceye ulaşacağı ve sürdürülen su, toprak ve hava kirliliği ile birlikte gezegenimizde artık insan ömrüne uygun ortamın geri dönülemez biçimde tahrip edilmiş olacağını vurgulamakta.

İnsan hayatıyla birlikte, gezegenimizde mevcut tüm bitki ve hayvan, canlı çeşitlerinin yüzde 70’inin yok olma tehdidi altında olduğu bilinmekte. Isı artışıyla birlikte kuraklık ve açlık tehdidinin dayanılmaz boyutlara ulaşacağı, orijinal bakteri ve parazitlerin ortaya çıkması ile birlikte ziraî randımanın düşeceği, sıhhat meselelerinin şiddetleneceği ve gezegenimizde ekolojik bir kırım yaşanacağı açık olarak öngörülüyor.

Dolayısıyla, diyorum ya, artık tehdit yalnızca bir iklim “değişikliği” olmaktan çıkmış, direkt doğruya “iklim krizine” dönüşmüştür. İklim krizi, bir yandan da bir iklim adaletsizliği ve global emperyalist sömürü sorunu olarak karşımızda durmaktadır.(18)

Ian Angus’un yapıtının nizamın ideologlarının kapitalizmin tabiatına ait çarpıtmalarını tartıştığı “Yanlış Bir İdeoloji Tarafından mı Baştan Çıkarılıyoruz?” (s.136); karbon ve azot istikrarının kapitalist üretimin zoruyla bozulmasının yeryüzü istikrarlarını nasıl altüst ettiğini tartıştığı “Küresel Metabolik Yarıklar: Karbon ve Azot” (s.148); buhar gücünün (kömür kaynaklarının geniş çaplı kullanımıyla) devreye girmesinin global sonuçlarını irdelediği “Kömür, Buhar ve Sermaye” (s.153); sınai kapitalizmin tetiklediği emperyal hevesleri ele aldığı “Petrol, İmparatorluk ve Savaş” (s.155); yaşadığımız “otomobil cehennemi”ni çevresel yıkımıyla birlikte ele alan “Otomobilizasyon” (s.157); kapitalizmin militarizasyonunu ekolojik tahribat açısından ele alan “Savaştan Elde Edilen Kârlar” (s163); “Askeri Kirlilik” (s.190) vd. kısımları “Toplumsal metabolizmanın karşılıklı bağımlılık sürecinde ortaya çıkan onarılmaz yarık” vurgusuyla kapitalizm ile tabiat ortasındaki iflah olmaz çelişkiye dikkat çeken Karl Marx’ın haklılığını sergilemesi bakımından da değerlidir.

Ayrıca Karl Marx’ın XIX. yüzyılda saptadığı akıbetin artık geri dönülmez bir hakikât hâline gelmesiyle birlikte; “Kapitalizm doğayı çökertmeden insanlığın kapitalizmi çökertmesi kural oldu” haykırışını da anımsa(t)mak gerek…

Kolay mı? Sürdürülebilir ol(a)mayan kapitalist yağmanın gerisinde çöller bırakan yıkım uygarlığına ait olarak “Kapitalist tarımdaki her gelişme, yalnız işçiyi soyma sanatında değil, toprağı soyma sanatında da bir ilerlemedir; belirli bir vakit için toprağın verimliliğinin artmasındaki her ilerleme, birebir vakitte, bu sonsuz verimlilik kaynağının mahvedilmesine hakikat bir ilerlemedir.”(19)

O hâlde sürdürülemez kapitalizm deyince; Tatanka Iyotake/ Oturan Boğa’nın, “Sahip olma isteği onlarda bir hastalık olmuş. Bu beşerler, zenginlerin bozabileceği fakat fakirlerin bozamayacağı birçok kural koymuşlar. Yönetici olan zenginleri güçlendirmek için fakirlerle güçsüzlerden vergiler alıyorlar. Bizim anamızın, toprağın, kendilerinin olduğunu söylüyor, komşularını çitler yaparak kendilerinden uzaklaştırıyorlar; toprağı binalarıyla ve öteki süprüntüleriyle çirkinleştiriyorlar. Bu millet, baharda yatağından taşarak, yoluna çıkan her şeyi yok eden bir ırmağa benziyor” tespitini anımsamadan edemeyiz!(20)

Evet, “Gezegenin Sınırları”nı (s.89) zorlayan “Büyük Karbon Hükümranlığı”nın (s.201), “Plastik Salgını”nın (s.199) yıkımıyla yüz yüzeyiz!

Amerikan yerli şefi Seattle, 1854’de ABD Başkanı Franklin Pierce’a yazdığı mektupta, “Beyaz adam anası olan toprağa ve kardeşi olan gökyüzüne, alıp satılacak, işlenecek, yağmalanacak bir şey gözüyle bakar. Onun bu ihtirasıdır ki toprakları çölleştirecek ve her şeyi yok edecektir… Şu gerçeği düzgün biliyoruz: Toprak beşere değil, insan toprağa aittir. Ve bu dünyadaki her şey, bir ailenin fertlerini birbirine bağlayan kan üzere ortaktır ve birbirine bağlıdır. Bu nedenle de dünyanın başına gelen her felaket insanoğlunun da başına gelmiş sayılır. Bir gün bakacaksınız gökteki kartallar, dağları örten ormanlar yok olmuş, yabani atlar ehlileştirilmiş ve her yer insanoğlunun kokusuyla dolmuş. İşte o gün insanoğlu için hayatın sonu ve varlığını devam ettirebilme uğraşının başlangıcı olacak”(21) derken bugünleri, “plastik uygarlığı”nı anlatıyordu sanki!

Dünya Doğayı Muhafaza Vakfı (WWF), Akdeniz’in en tehlikeli tipleri olarak gösterdiği plastiklere dikkat çekip, Akdeniz’i kirleten atıkların yüzde 95’ini plastik atıkların oluşturduğunu söz ederken(22); Viyana Tıp Üniversitesi ile Avusturya Etraf Dairesi’nin araştırmasında, farklı ülkelerde yaşayan sekiz denekten alınan gaita örneklerinde mikroplastik bulundu. DW’de yer alan habere nazaran de, Avusturya’da yapılan pilot araştırmada deneklerin dışkısında mikroplastikler tespit edildi.(23)

Greenpeace’in York Üniversitesi ve Oxford Üniversitesi ile birlikte hazırladığı ‘30×30 Okyanus Müdafaa Planı’ raporuna nazaran, dünya yüzeyinin yüzde 43’ünü ve gezegendeki ömür alanlarının yüzde 70’ini kaplayan okyanuslar büyük tehdit altında”(24) iken; Dünya Doğayı Muhafaza Vakfı (WWF), 2030’a kadar, 104 milyon ton plastiğin tabiata daha karışmış olacağına dikkat çekiyor. Bu sızıntı, yalnız insanı değil, doğal hayat ile birlikte bütün ekosistemi tahrip ediyor. Bugüne kadar, 270’ten fazla tipten hayvanın plastik atıklara takıldığı, 240’tan fazla cinsten hayvanın ise plastik yuttuğu biliniyor.(25)

Sadece “plastik” mi? Ya Eric Beinhocker’in, “Karbon salınımı ahlâk dışıdır… İnsan kaynaklı iklim değişikliği ahlâki bir sorun. Bir küme insanın, başkalarına ziyan vermesini içeriyor. Bizim jenerasyonumuz, ileriki kuşaklara ziyan veriyor. Gelişmiş dünyadaki beşerler, gelişmekte olan dünyaya ziyan veriyor. Atmosfere saldığımız karbon; iklim kaynaklı fırtınalar, seller, kuraklıklar ve çatışmalara sebep oluyor. En büyük ahlâki sorun ise şu: Tetiklediğimiz toplu yok oluş dünya üzerindeki tüm canlıları tehdit ediyor”(26) diye betimlediği görüngü?! ‘Son Nefes: Kömür Şirketleri Avrupa’yı Hasta Ediyor’ raporuna nazaran Avrupa’da faaliyet gösteren yalnızca 10 şirket 2016’da kömürden elektrik üretiminin sebep olduğu sıhhat problemlerinin üçte ikisinden sorumlu. Bu şirketlerin sahip olduğu toplam 91 kömürlü termik santral, tıpkı yıl 7 bin 600 erken vefata, 3 bin 320 yeni kronik bronşit olayına ve 22 milyar euro sıhhat harcamasına neden oldu.(27)

Harvard Üniversitesi’nde tamamlanan bir çalışmaya nazaran, 2018’de dünyadaki vefat hadiselerinin yüzde 18’ine fosil yakıt kullanımından kaynaklanan hava kirliliği neden oldu.(28)

1823’den beri yayınlanan hakemli tıp mecmualarından ‘Lancet’in ‘Geri Sayım Raporu’ iklim krizinin hâlihazırda çocukların sıhhatine ziyan verdiğini ve Paris Mutabakatı gayelerine ulaşılamadığı durumda bir jenerasyonun tamamının refah düzeyini etkileyeceğini ortaya koyuyorken(29); atmosferde artan karbondioksit pahaları yalnızca dünyamızı daha fazla ısıtmakla kalmayıp, tahıldaki besin bedellerini de değiştiriyor. Bir araştırmaya nazaran örneğin pirinç, protein içeriğinin yüzde yedisini kaybedebilecek. Bu da önemli bir beslenme sıkıntısını da beraberinde getirecek. Harvard Üniversitesi’nden Samuel Myers, 2050’ye dek 159 milyon kişinin daha protein eksikliği çekeceğini varsayım ediyor.(30)

“Hepimiz Birebir Gemide Değiliz” (s.207) ikazının dillendirip; “İklim Değişikliğinin Kurbanları”na (s.208) çeken Ian Angus, tahlilin “Ekososyalizm ve İnsani Dayanışma” (s.227), “Ekolojik Medeniyet” (s.231), “Ekososyalizm” (s.238), “Ekososyalist Alternatif”te (s.239) olduğuna işaret ediyor.

Toplumsal ve ekolojik korkuları birleştiren radikal bir alternatif olarak tanımlanan ekososyalizm, sürdürülemez kapitalizme karşı olabildiği oranda realize olabilecek iken; Ian Angus’un, “Niçin dünyadaki en güçlü ülkeler emisyon oranlarını azaltmıyor ve sürdürülebilir ekonomiler geliştirmiyor? Bu ülkelere tek tek sorarsanız yöneticilerimiz tartışmasız kendi çocuklarının ve torunlarının istikrarlı ve sürdürülebilir bir dünyada yaşamalarını istediklerini söyleyecektir. Öyleyse neden tavırları sözleri ile çelişmektedir? Neden uygulamada kendi çocuklarına ve torunlarına zehirlenmiş hava ve suyu olan bir dünya, sel ve kuraklıkların ve artan iklimsel felaketlerin olduğu bir dünya bırakmak için bu kadar kararlı gözüküyorlar? Neden sera gazı emisyonlarını azaltmak için tedbir alınmasına yönelik yarım istekli gayretleri dahi engelliyorlar?”(31) sorusuna da net karşılıklar üretmelidir.

Angus’un sorularına, Karl Marx’ın ekolojisinden hareketle karşılıklar verilebilirken; sürdürülemez kapitalizm, karşı konulamaz bir büyüme dürtüsü ile karşı konulamaz bir artık ve kirlenme yaratma dürtüsünü birleştirmektedir. Lakin yerkürenin kaynakları sonsuz değilken, ekolojik istikrarı de son derece kırılgandır. Ve karbon salınımının sonlandırılması üzere yaşamsal bir sorun karşısında güçlü ülkelerin fakirlerden satın alabileceği “karbon kotaları”, sera gazlarını azaltmak için ise -otomobil üretimini sınırlayıp alternatif taşıma usulleri üzerinde baş yoracak yerde- yerküredeki ziraî alanları monokültüre (mısır), halkları ise açlığa mahkûm kılacak etanol yakıtlar üzere “dahiyane” (!) tahliller öne süren kapitalizmin, belirli ki bios’u kurtaracak bir “proje”si yoktur; olamaz da…

Tam da bu koordinatlarda Slavoj Zizek’in, “Suçu bireylere atmak dünyanın yıkımının gerçek nedenlerini gizliyor: Kapitalizm ve Ulus-Devletler… Şahsî vicdan hesabı yapmakla meşgulken, sanayi uygarlığının bütünü için daha sağduyulu sorular sormayı unuturum. Bu suçlama teşebbüsü kolay bir kaçamak yol da bulur: Geri dönüştür, organik ye, yeni güç kaynakları kullan vb. Vicdanımız rahat, yolumuza devam ederiz”(32) ihtarını anımsayarak; Stefan Hessel, 94’inde kaleme aldığı “Öfkelenin; haksızlıklara karşı öfkelenin, eşitsizliklere karşı öfkelenin, zorbalığa karşı öfkelenin, sömürüye karşı öfkelenin, insanların ezilmesine karşı öfkelenin, dünyanın yağmalanmasına karşı öfkelenin, ilkelliğin vandalizmine karşı öfkelenin” davetine kulak vermek “olmazsa olmaz”dır:

“Birleşin, bu haksızlıklara karşı çıkanlarla birleşin, sizin üzere düşünenlerle birleşin, ezilenlerle birleşin, sömürülen kitlelerle birleşin, istekli köleliğe karşı birleşin.”(33)

Umberto Eco.
Batuhan Sarıcan, “Karbon İktisadına Son Vermeliyiz”, Cumhuriyet, 16 Ağustos 2020, s.16.
Hayri Kozanoğlu, “Ekolojik İsyan”, Birgün, 24 Eylül 2019, s.13.
Ian Angus, Antroposen’le Yüzleşmek – Fosil Kapitalizm ve Dünya Sisteminin Krizi, çev: Nuray Onuk, Marx21 Yay., Şubat 2021, 320 sahife.
Alp Kadıoğlu, “Michael Bloss: En Büyük Problemimiz İklim Krizi Olacak”, Birgün, 21 Ağustos 2019, s.5.
“İnsanlık Tehdit Altında”, Yeni Hayat, 22 Eylül 2019, s.12.
“2 Bin Yılın En Şiddetli Global Isınması”, Cumhuriyet, 21 Eylül 2019, s.8.
“Okyanuslar Varsayım Edilenden Yüzde 40 Daha Süratli Isınıyor”, Cumhuriyet, 12 Ocak 2019, s.16.
“30 Yılda 28 Trilyon Ton Buzul Eridi”, Yeni Hayat, 25 Ağustos 2020, s.12.
Hazal Ocak, “Denizlerimiz Çok Hasta”, Cumhuriyet, 27 Eylül 2019, s.16.
“İklim Gıdayı da Vuruyor”, Birgün, 9 Ağustos 2019, s.2.
“İklim Değişikliğinin Getirdiği Doğal Afetler”, Birgün, 30 Mart 2019, s.2.
“Buzullar Süratle Eriyor”, Yeni Ömür, 24 Kasım 2018, s.12.
“170 Milyon Kişi Acil Yardım Bekliyor”, Yeni Hayat, 6 Aralık 2019, s.12.
“İklim Değişikliği Büyük Göç Hareketi Yaratabilir”, Birgün, 21 Mart 2018, s.16.
Dilek Yeğin, “İklim Krizi İnsan Haklarını da Tehdit Ediyor”, Birgün, 26 Haziran 2019, s.14.
Gülcan Kılagöz, “Küresel Isınmanın da Genetiği Değiştirildi”, Yeni Hayat, 7 Ağustos 2018, s.8.
Erinç Yeldan, “İklim Krizinin Çalışma Hayatına Etkileri”, Cumhuriyet, 9 Ekim 2019, s.11.
Karl Marx, Kapital, Sermayenin Üretim Süreci, Cilt: I, çev: Alaattin Bilgi, Sol Yay., 1965, s.480-482.
“Ölçülen (ortak bir ölçüye, paraya indirgenen) şey ve eserler kendi hakikâtlerini söylemezler; şey ve eser olarak, bu hakikâti gizlerler. Eser ve (mekân içinde) yarattığı sirkülasyonlar fetişleşir, üretim faaliyetini ele geçirerek, bu faaliyetten, yani hakikaten daha ‘gerçek’ bir hâl alır.” (Henri Lefebvre, Yerin Üretimi, çev: Işık Ergüden, Sel Yay., 2014, s.107.)
Nasıl Satabilirsin ki Havayı?, çev: Sibel Özbudun, Ütopya Yayınevi, 2010.
“Akdeniz’de Tehlikeli 18 Atık”, Birgün, 29 Temmuz 2019, s.2.
“8 Ülkeden Deneklerin Dışkısında Mikroplastik Çıktı”, Cumhuriyet, 25 Ekim 2018, s.18.
Hazal Ocak, “Üç Yanımız Plastik”, Cumhuriyet, 5 Nisan 2019, s.16.
“WWF’den Global Davet: Plastik Kirliliği Durdurun”, Cumhuriyet, 14 Mart 2019, s.16
Eric Beinhocker, “Karbon Salınımı Ahlâk Dışıdır”, Birgün, 23 Eylül 2019, s.5.
Hazal Ocak, “Avrupa’da Kara Kriz”, Cumhuriyet, 30 Kasım 2018, s.8.
“Dünyadaki Her 5 Vefattan 1’ine Fosil Yakıt Kaynaklı Hava Kirliliği Neden Oldu”, 27 Şubat 2021… https://www.avrupademokrat.com/dunyadaki-her-5-olumden-1ine-fosil-yakit-kaynakli-hava-kirliligi-neden-oldu/
Anıl Varlı, “Kirli Güç Öldürüyor!”, Birgün, 14 Kasım 2019, s.16.
“Tahılların Protein İçeriği de Azalıyor”, Cumhuriyet, 14 Aralık 2020, s.16.
Ian Angus, Yeşilin Daha Kızıl Tonu: Bilim ve Sosyalizmin Kesişimleri, çev: Nil Darılmaz, Efil Yayınevi, 2019
Slavoj Zizek, “Geri Dönüşüm, Organik Besin, Bisiklet… Dünya Bu türlü Kurtarılmaz”, 20 Ocak 2017… http://sendika63.org/2017/01/geri-donusum-organik-gida-bisiklet-dunya-boyle-kurtarilmaz -slavoj-zizek-399933/
Stephane Hessel, Öfkelenin!, çev: İsmail Yerguz, Cumhuriyet Kitapları, 2011