Fibromiyalji sendromu (FMS) yaygın beden ağrısı ve muhakkak anatomik bölgelerde hassas noktaların varlığı ile karakterize, sebebi net olarak bilinmeyen kronik kas-iskelet sistemi hastalığıdır. Yıllık teşhis oranı %2-8 ortasında değişir, 40-60 yaş ortasında ve bayanlarda (%85-90) daha sık görülür. Eğitim ve sosyoekonomik seviyesi düşük olanlarda daha sık görülmektedir
Fibromiyalji sendromunda en sık görülen ve en karakteristik olan semptomlar yaygın ağrı, sabah katılığı, sabah yorgun uyanma ve uyku bozukluğudur. Bir çok hastada uyku bozukluğu, yorgunluk, tutukluk, uyuşukluk, depresyon, kuru ağız, kuru göz, irritabl barsak sendromu, dismenore (ağrılı adet) , üretral sendrom, çarpıntı hissi, hafıza ve bilişsel bozukluklar üzere çeşitli sorunlar kronik yaygın ağrıya ile birlikte görülebilir.
ACR (American College of Rheumatology) 1990 yılında, bu hastalığın sınıflama kriterlerini en az üç aydır devam eden yaygın beden ağrısı ve bedende belirlenmiş bedenin sağ ve solunda belirlenmiş 9 çift hassas noktadan en az 11‟inde 4 kg basınçla yapılan palpasyonda ağrı olması (sert bir taban üzerinde parmak ile bastırıldığında tırnak yatağının beyazlamasını sağlayan basınçtır) olarak belirlemiştir.
2010‟da ise ACR yeni teşhis kriterlerini yayınlamış olup hassas nokta sayısı kriter olarak alınmamış; yaygın beden ağrısı ve semptom şiddeti dikkate alınmıştır.
Fibromiyalji Sendromu da tıpkı öteki santral ağrı sendromları üzere güçlü ailesel yatkınlık göstermektedir. Birinci derece yakınlarında Fibromiyalji Sendromu olan bireylerde Fibromiyalji Sendromu görülme sıklığı olağan popülasyona nazaran 8.5 kat artmıştır.
Mekanik ve fizikî travmalar, psikososyal gerilim faktörleri üzere çevresel etkenler FMS nedenleri ortasında yer almaktadırlar. FMS‟li hastalarda en sık tespit edilen fizikî travmalar akut hastalık, fizikî yaralanma, ameliyat, motorlu araç kazaları iken; sıklıkla rastlanan psikososyal etkenler ise kronik gerilim, duygusal travma ve duygusal, fizikî yahut cinsel istismardır. Fibromiyalji hastalarında semptomların %14-23 ‘nün fizikî yaralanma, travma yahut cerrahi teşebbüs sonrası başladığı bildirilmekle birlikte fizikî travma ile kronik ağrı ortasında direk bir bağ varlığı gösterilememiştir. Ayrıyeten FMS’li hastalarda depresyon ve anksiyete üzere psikiyatrik bozukluklara genel populasyonda daha sık rastlanmaktadır.
Fibromiyalji ‘ de baskın semptom kas ağrısı ve tutukluk olduğu için birçok araştırma kas dokusundaki değişikler üzerinde durmuştur.Kas biyopsi çalışmalarında en dikkat alımlı bulgu lokal anoksidir (dokunun oksijensiz kalması). Bu bakımdan birtakım araştırmacılar mikrosirkulasyon (mikro dolaşım) bozukluğu üzerinde durmuştur. Lakin gerek kas biyopsileri ve gerekse yüzeyel EMG çalışmalarında dengeli ve tekrar saptanabilir bulgular mevcut değildir.
Kronik ağrıyla seyreden kas iskelet sistemi hastalıkları ortasında en sık karşılaşılan sendrom olan fibromiyalji iş gücü kaybı, tedavi masrafları ve hastada yarattığı ruhsal sorunlar açısından kıymetli bir sıhhat sıkıntıdır. FMS hastalarının hayat kalitesinde kayda bedel bir kötüleşme olduğu ve mental sıhhatlerinin da etkilendiği bilinmektedir.Bu sorunlar şahısların toplumsal ve iş hayatlarını da etkilemekte, sıhhat masraflarının yanında iş gücü kaybı nedeniyle de değerli ekonomik yük getirebilmektedir.
Fibromiyaljide Teşhis:
Fibromiyalji sendromu ile ilgili bilgilerin artmasına karşın tanısal laboratuar testinin yahut biyobelirtecin olmaması teşhiste çeşitli zorluklar oluşturur. Fibromiyalji sendromlu hastaların fizik muayenesinde objektif eklem şişliği, kas güçsüzlüğü ya da olağandışı nörolojik bulgu saptanmaz. Yaygın ağrı nedeniyle eklem hassasiyeti saptanabilir. Fizik muayenede hassas noktaların varlığı kıymetlidir. Hassas noktalar el ile 4 kg.lık basınç uygulaması ile yapılan palpasyon sonucu ortaya çıkarılabilir. 4 kg.lık basınç sert bir yer üzerinde parmak ile bastırıldığında tırnak yatağının beyazlamasını sağlayan basınçtır.
Fibromiyalji sendromu teşhisine yardımcı birinci ölçütler 1990 ACR tarafından öne sürülmüştür. Bu sınıflama kriterleri yaygın beden ağrısı ve hassas noktaların tesbitine dayanmaktadır.
1990 ACR (Amerikan Romatoloji Koleji) Fibromiyalji Sınıflama Kriterleri:
1- 3 aydan uzun müddet bedenin sağ ve sol yarısı,belin üst ve alt yarısı dahil olmak üzere dört katranda ve aksiyal iskelette( boyun yahut sırt yahut bel omurga yahut göğüste) ağrı olması.
2- Tanımlanan 18 hassas noktadan en az 11‟inde başparmak palpasyonu ile 4 kg‟ın altındaki basınçta ağrı hissedilmesi FMS tanısı için hastanın üstte belirtilen iki kriteri de karşılaması gerekmektedir.
Lakin FMS’de sadece ağrı olmaması; eşlik edebilen yorgunluk, uyku bozukluğu, depresyon, anksiyete bozukluğu, kognitif bozukluk üzere semptomların bu kriterler içinde yer almaması sebebiyle 2010 yılında ACR tarafından yeni teşhis kriterlerinin yayınlanmıştır. 2010 ACR yardımcı teşhis kriterleri ağrılı beden bölgesi sayısına dayanan ‘yaygın ağrı skoru’ ve uyku bozukluğu, yorgunluk, kognitif semptom ve somatik semptomlara dayanan ‘semptom şiddeti skorunu temel alır.
2010 ACR Teşhis Kriterleri:
Yaygın Ağrı Skoru:
Son bir hafta içinde hastanın ağrılı hissettiği beden bölgelerinin sayısını içerir. Hastanın son bir hafta içinde ağrılı olan bölgeler (Toplam skor: 0-19)
Çene (sağ-sol) Omuz jenerasyonu (sağ-sol) Kol (sağ-sol) Önkol (sağ-sol)
Kalça (sağ-sol trokantarik bölge) Uyluk(sağ-sol)
Bacak (sağ-sol) Sırt Bel
Göğüs Karın
Yaygın Ağrı Skoru:
Son bir hafta içinde hastanın ağrılı hissettiği beden bölgelerinin sayısını içerir. Hastanın son bir hafta içinde ağrılı olan bölgeler (Toplam skor: 0-19)
Semptom Şiddeti Skoru: (0: Yok, 1: Hafif, 2:Orta, 3: Şiddetli) (Toplam skor 0-12)
Yorgunluk
Yorgun uyanma
Kognitif ( Bilişsel) semptomlar
Somatik semptomlar
Somatik semptomlar:
Kas ağrısı, kas yorguluğu, halsizlik-yorgunluk, sersemlik, uykusuzluk, takıntı, baş ağrısı, karın ağrısı/kramp, uyuşukluk, depresyon, sonluluk, iştahsızlık, mide bulantısı, mide ekşimesi, oral aft, tat duyu kaybı, irritable barsak sendromu, konstipasyon (Kabızlık), diare (ishal), göğüs ağrısı, bulanık görme, ateş, kuru göz, kuru ağız, kaşıntı, wheezing (Hırıltılı solunum), reynaud fenomeni, döküntü, kulak çınlaması, işitme kaybı, nöbet, dispne (nefes darlığı), fotosensitivite (ışığa hassasiyet), kolay morarma, saç dökülmesi, disüri (ağrılı idrar), poliüri (sık idrar yapma), mesane spazmı.
1. Semptomların birebir seviyede 3 aydır var olması, ağrıyı açıklayacak diğer bir bozukluğun olmaması
2. Yaygın ağrı skoru ≥7 ve semptom şiddeti skoru ≥5 yahut yaygın ağrı skoru 3-6 ve semptom şiddeti
skoru ≥9 olmalıdır.
FMS tanısı için hastanın üstte belirtilen iki kriteri de karşılaması gerekmektedir.
Fibromiyalji Tedavisi
Fibromiyalji sendromunun tedavisinde ana amaç ağrıyı azaltmak, semptomları azaltmak ve işlevselliği artırmaktır. Hastalarda birçok karmaşık semptom ve eşlik eden durum bulunduğu için multidisipliner takım tarafından düzenlenecek fizikî, bilişsel, davranışsal ve eğitim yaklaşımlarını içeren tedaviler uygulanmalıdır. Her hasta başka değerlendirilip semptomlarına nazaran bireye has tedavi planlanmalıdır.
Hasta Eğitimi: Fibromiyalji tedavisindeki en kıymetli faktör hasta eğitimidir. Hastaya rahatsızlığının ne olduğunun anlatılması ve inancının kazanılması birinci şarttır. Hastalığının gerçek olduğu, şiddetli ağrılarının olabileceği fakat bunların hayatı tehdit etmediği ve kozmetik sorun yaratmadığının anlatılması iş birliği açısından epeyce değerlidir.
Farmakolojik Tedaviler : Hasta hekiminin önerdiği ilacı önerdiği dozda ve sıklıkta kullanmalıdır.
İlaçsız Tedaviler:
Aerobik antrenmanlar, Germe İdmanları , Fizik Tedavi Modaliteleri, Bilişsel Davranışsal Tedaviler, İnterdisipliner ve Multidisipliner yaklaşımlar sayılabilir.
Fibromiyaljide Fizyoterapi:
Masaj: kasları gevşetmek gayesiyle yapılır
Sıcak, soğuk uygulamalar,
Ultrason
Elektrik stimulasyonu
Manyetik alan tedavileri; kas spazmını azaltır
Tens tedavisi ile ağrı azaltılır.
Antrenman Tedavisi
Yukarıda sayılan modalitelerin yanında Uzman Fizyoterapist’ler ve Uzman Tabipler tarafından özel eğitimlerle aldıkları kuru iğne, kupa masajı, akupunktur, myofasiyal gevşeme üzere tekniklerde son vakitlerde sıkça kullanılan ve epey güzel sonuçlar veren usullerdir.
