Gerçekte endişe yaratmayacak bir nesneye, aktiviteye yahut duruma karşı çok kaygı duyma ve kaçınma davranışında bulunmaya fobi denir. Fobik bireyler belirli bir durum, obje yahut aktivite ile karşılaştığında çok anksiyete duyar. Şahıslar dehşetlerinin saçma olduğunun farkındadır, lakin endişelerini mantıksal düşünerek engelleyemezler.
Endişeler fobik bireylerin günlük fonksiyonlarında bozulmaya neden olur. Fobiler toplumda sık görülür. Araştırmalarda toplumda %10 oranında fobik olduğu söylenmekle birlikte tahminen bu bedel %25 dolayındadır. Araştırmalarda fobi sıklığının beklenenden düşük çıkmasının en kıymetli nedeni bu bireylerin hastalıklarının farkında olmaması ve tedaviye müracaatların az olmasıdır. Bayanlarda erkeklere nazaran daha sık görülür. Toplumsal fobi genelde gençlik yıllarında bilhassa karşı cinse ilginin arttığı periyotlarda ortaya çıkar.
Fobi Neden Olur?
Fobilerin gerçek nedenleri bilinememektedir. Öne sürülen fobi nedenleri cinslerine nazaran değişmekle birlikte birebir fobi tipinde de hastadan hastaya değişiklik gösterir. Ruhsal rahatsızlıkların birçoklarında olduğu üzere fobilerde de neden biyolojik, genetik ve çevreseldir.
Genetik yatkınlık: birtakım özgül fobilerde genetik yatkınlık fazladır. Örneğin kan aldırma yahut enjeksiyon yaptırma fobisi olan bireylerde ailede misal hastalık olağan topluma nazaran daha sıktır. Lakin bu yatkınlığın genetik yahut çevresel etkenlere bağlı olarak gelişip gelişmediğini aydınlatacak araştırmalar şimdi yetersizdir.
Nörokimyasal nedenler: kimi insanlarda adrenalin ve noradrenalin salınımının fazla olmasının yahut etkilenen organların bu unsurlara olağan insanlara nazaran daha hassas olmasının bu hastalığa yol açtığı ileri sürülmektedir.
Psikiyatride fobilerin geçmiş yaşantılara irtibatlı olarak geliştiği yolunda ispatlanmamış çeşitli teorileri mevcuttur. Watsonun öğrenme teorisinde fobilerin koşullandırılmış refleks davranışlar sonucu oluştuğu ileri sürülür. Bu teoriye nazaran daha evvel dert uyandırmayan bir uyaran telaşlı bir uyaran ile bir ortaya geldiğinde öğrenme yolu ile tasa uyandıran bir uyaran haline gelmektedir. Örneğin asansör korkusu olmayan bir kişi elektrik kesintisi ile asansörde mahsur kalma sonucunda asansör korkusu geliştirebilir. Bu olay öncesinde rahatlıkla asansöre binebilirken asansöre binemez hale gelebilir yahut asansöre bindiğinde çok korku duyma görülebilir
Yapılan araştırmalarda daima gerilime maruz kalan çocuklarda hayatın ileri devirlerinde yaygın fobik davranışlar görülebilmektedir. Daima gerilim yaratan nedenler ortasında erken yaşta anne yahut babanın kaybı, anne yahut babadan ayrılma,ev içinde şiddete maruz kalma sayılabilir.
Fobi Belirtileri Nelerdir?
Endişe yaratan nesne, durum ya da aktivite ile karşılaşıldığında anksiyete belirtileri ortaya çıkar. Panik atakta görülen belirtilerin çabucak hepsi fobik durumla karşılaşıldığında ortaya çıkabilir. Bu belirtilerden kimileri şunlardır:
• Çarpıntı
• Yüz kızarması
• Titreme
• Terleme
• Bulanık görme
• Nefes darlığı
• Ağız kuruluğu
• Yutkunma zahmeti v.b.
Panik bozukluğu olan bireyler ne vakit panik atak geçireceklerini bilirler ve panik atak geçirmemek için fobik durumlardan kaçınırlar. Örneğin asansör korkusu olan bireyler asansöre bindiklerinde panik atak geçirebilirler ve bundan korunmak için üst katlara merdivenlerden çıkıp inmeyi tercih ederler bu biçimde panik atak gelmesini önlerler. Tekrar uçak korkusu olan şahıslar uçağa binmek yerine diğer vasıtaları kullanarak seyahat etmeyi tercih ederler. Fobisi olan şahıslar bu kaçınma davranışını kullanarak panik atak gelişmesini önlerler. Panik bozukluğu olan bireylerde fobilerden farklı olarak panik ataklarının ne vakit, nerede geleceği muhakkak değildir ve atağın gelmesi genelde önlenemez.
Fobi Tedavisi Nasıl Yapılır?
Fobiler tedavi edilmediği taktirde çok uzun vakit devam edebilir, aslında tedavi olmaksızın düzelen hasta sayısı azdır. Fobi tedavisinde hedef kişinin kaçınma davranışını önlemek ve belirli durumlarda ortaya çıkan anksiyeteyi azaltmaktır. Çeşitli psikoterapi prosedürleri uygulanabilir. Fobilerde en sık kullanılan terapi metodu yüzleştirme (exposure) tedavisidir. Bu formülde hastanın kaygı yaratan durum yahut objenin üzerine giderek ortaya çıkan anksiyete ile başa çıkması öğretilir. Tedavi müddeti hastalığın şiddeti, yaygınlığı ve hastanın özelliklerine nazaran değişir
