“Her şeyden evvel yeterli bir insan olmak gerektiğine inanıyorum.
Kötü beşerler düzgün gazeteci olamaz.”
Ryszard Kapuściński
Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları’ndan çıkan kitapların ortasına yeni bir kitap daha katıldı: ‘İnsan Hakları Işığında Gazetecinin İşi’. Gazeteci Elif N. Hamidi’nin bu ilk kitabı, dikkatle bakıldığında aslında yalnızca işi, mesleği gazetecilik olanlara değil, tek tek her birimize, bütün insanlara yol gösteriyor. Herkesi kendini bilmeye, kendi kendisiyle yüzleşebilmeye ve hangi emeller uğruna yaşadığını düşünüp sorgulamaya tekrar tekrar davet ediyor.
Odağında gazetecilik ve gazeteci olsa da, herkesin okuması gereken bir kitap olan ‘İnsan Hakları Işığında Gazetecinin İşi’, Elif N. Hamidi’nin, İoanna Kuçuradi’nin danışmanlığında hazırladığı yüksek lisans tezinin kitaba dönüştürülmesiyle ortaya çıkan bir çalışma. Tıpkı vakitte Hamidi’nin edebiyat yapıtlarından de çokça faydalandığı; epeyce sade, yalın, herkesin anlayabileceği bir lisanla kaleme alınmış bir kitap. Tam da bu nedenle kitabın herkese söyleyecek kelamı var. Ayrıyeten kitap, insan haklarının ışığında gazetecinin işini ya da sorumluluğunu merkezine koysa da, bir yandan insan olmanın manası hakkında da daima düşündürüyor okuru. Yani kitapta anlatılanlar, yalnızca gazeteciyi değil, herkesi ilgilendiriyor.
GAZETECİLİĞE FARKLI BİR BAKIŞ
Dikkatle bakıldığında, kitabın, pek çok sorunu içinde barındıran gazeteciliği ve münasebetiyle gazetecinin işini, sorumluluğunu klasik bakışların dışında, felsefi-etik temellere dayanan insan hakları bilgisi ışığında yine sorguladığı ve hepimizi bu husus hakkında tekrar düşünmeye çağırdığı görülür.
Nitekim Hamidi de, kitabın art kapağında, gerek dünyada gerekse ülkemizde medyanın içinde bulunduğu durumu göz önüne aldığımızda, gazeteciliği ve münasebetiyle gazetecinin işini yine sorgulamanın bir mecburilik olduğunu lisana getiriyor. Bu türlü bir sorgulamayı yaparken de, gazeteciliğe ideoloji bilgisiyle, etik bilgiyle ve insan hakları bilgisiyle bakıp, her şeyden evvel gazetecinin birinci işinin ve sorumluluğunun ne olduğunu tekrar belirlemek gerekiyor.
‘KİŞİ’ OLARAK GAZETECİ’: İNSAN OLMA YOLUNDA BİR İNSAN
İşte bunun için, “kişi” olarak gazeteciye de yakından bakmaya çalışan bu kitapta, öncelikle “insan nedir/kimdir?” ve “ne için yaşamalıyız?” sorularına ideoloji bilgisiyle, etik bilgiyle ve insan hakları bilgisiyle temellendirilerek verilen karşılıklarla karşılaşıyoruz. Kitap, her şeyden evvel gazeteciliği ve hasebiyle gazetecinin işini ya da sorumluluğunu odağına alsa da, hangi meslek olursa olsun, o mesleği icra edecek, gerçekleştirecek olanın tek tek beşerler olduğuna dikkat çekiyor ve mesleğine bakmaksızın tek tek herkesin yalnızca doğal bir varlık olmaktan kurtulup filozofların “insanlaşma” dediği imkanı gerçekleştirmeye çalışmasının ehemmiyetini vurguluyor.
Felsefe bilgisiyle ve etik-değer bilgisiyle tek tek insanlara bakıldığında, “tek bir insan” olarak “bir kişi” karşımıza çıkar. İşte meslekteki meselelerin temelinde de “kişi olarak gazeteci”den kaynaklanan etik problemler vardır. Öte yandan gazetecilik mesleğini buhrandan kurtaracak olan da insanlaşma seyahatinde yol kat eden/edecek olan kişi olarak gazetecidir. Münasebetiyle insan haklarının ışığında gazetecinin işine bakarken de, öncelikle bu tek “kişi”nin ve/veya “kişi”lerin insanlaşmasının gerektiğini daima aklımızda tutmamız gerekir. Zira yeniden ideoloji bilgisiyle ve etik-değer bilgisiyle bakıldığında, gazetecilik mesleğindeki meselelerle savaşmanın değerli yollarından birinin “kişi olarak gazeteci”nin mesleğini, işini yeterli yapması olduğu görülür. Hamidi, bu kitapta, gazetecinin işinin yahut sorumluluğunun insanlaşabilmekle ve “insan nedir/kimdir?”, “ne için yaşıyorum?” sorularına gazetecilerin ve işi-mesleği fark etmeksizin her birimizin verdiği yanıtlarla ilgisini göze görünür kılıyor. Öte yandan “anlamlı bir hayat” yaşamanın gerekliliğini hatırlatırken, bu “anlamlı” hayatın da lakin yaşarken hayata geçirilen, yapıp etmelerimizi belirleyen “etik değerler”le mümkün olduğunu vurguluyor.
SEÇİM YAPABİLMEK VE ‘HAYIR’ DİYEBİLMEK
Bütün bunlar bir ortaya getirildiğinde, ‘İnsan Hakları Işığında Gazetecinin İşi’nin en değerli hedeflerinden birinin de, her birimize insan olmanın ne demek olduğunu düşündürmek ve bunu kendi “kişi”mizde herkese gösterebilmemiz için kılavuzluk etmek olduğu söylenebilir.
Yaşadığımız her an insan olmamızın gerekliliği, bir taraftan da bizim seçimlerimizde, gerektiğinde “hayır” da diyebilmemizde kendini gösterir. Zira “ne için yaşıyorum?” sorusuna verebileceğimiz karşılıklar, hangi hedefler uğruna yahut hangi emeller için yaşadığımızı gösterir. Tıpkı vakitte, tek tek beşerler olarak her birimiz ne için yaşıyorsak, yeniden tek tek beşerler olarak her birimizin insanlaşmaktan anladığı da o olur. Yani insan olmakla seçim yapabilmek ortasında sıkı bir bağ vardır. İnsan olmak, seçim yapabilmek demektir bir yanıyla da.
Hamidi, bu kitabıyla birebir vakitte bir “kişi” olarak gazetecinin gerektiğinde “hayır” da diyebilen, seçimlerini ya da tercihlerini her tek durumda beşere yakışır olandan yana yapabilen bir varlık olduğunu ve/veya olması gerektiğini de gösteriyor. Zira fakat bu türlü yapıldığında cins olarak insan ve hasebiyle bir “kişi” olarak gazeteci, öteki canlı varlıklardan farkını ortaya koyabiliyor.
TÜR OLARAK İNSANIN PAHASI VE BİR ‘KİŞİ’ OLARAK GAZETECİNİN İŞİ
Tür olarak insanın başka canlı varlıklardan farkını ortaya koyması demek, “insanın değeri”nin açığa çıkması demektir. Öbür bir deyişle, “insanın değeri”, insanın varolanlar içindeki “özel yeri”ne karşılık gelir. Münasebetiyle “insanın değeri”, sadece insanın hayata geçirebildiği, öbür hiçbir canlı varlığın hayata geçiremediği kimi özelliklerdir, imkanlardır. Bu özellikler ya da imkanlar da, etik bedeller ve yalnızca insanın ortaya koyabildiği insan başarılarıdır.
Nitekim Hamidi’nin bu çalışması da, hepimize bir “kişi” olarak gazetecinin kendi “kişi”sinde cins olarak insanın kıymetini gösteren ve daha sonra da yeniden cins olarak insanın bedelini koruyan bir insan olması gerektiğini gösteriyor. Zira bir “kişi” olarak gazetecinin işi, hatta birinci işi, insan olmak ve ikinci işi de, işini yeterli yapmaktır.
Ryszard Kapuściński, uygun gazeteciyi (işini yeterli yapan gazeteciyi) ve “kişi olarak gazeteciyi” (etik pahaları yaşarken hayata geçirebilen gazeteciyi) şöyle tabir eder: “Her şeyden evvel, gazetecilik yapabilmek için yeterli bir insan olmak gerektiğine inanıyorum. Makus beşerler uygun gazeteci olamaz. Bu meslekte âlâ bir insan demek, diğerlerini anlamak; onların niyetlerini, inançlarını, ilgi alanlarını, sorunlarını ve acılarını anlamak demektir. Ve birinci andan itibaren onların yazgılarına ortak olmak demektir.”
Gazetecinin düzgün bir insan olabilmesi için ve işini de güzel yapabilmesi için ideoloji bilgisine ve etik bilgiye dayanan insan hakları bilgisine sahip olması gerekir. Bütün bunlar bir ortaya getirildiğinde, insan hakları bilgisine yer veren, gazeteciliğe olabildiği kadar insan hakları bilgisinin ışığında bakabilmemizin yolunu açan gazetecilik anlayışlarından biri de “hak gazeteciliği”dir.
HAK GAZETECİLİĞİ DEVA OLABİLİR Mİ?
İşte bunun için Hamidi, ‘İnsan Hakları Işığında Gazetecinin İşi’nde bir yandan da “hak gazeteciliği”nin görmezden gelinen, yok sayılan “ötekiler”in sesini duyurmaktan yana bir gerçeğin peşinde habercilik yapmak olduğunu lisana getiriyor. Hak haberciliği ya da hak gazeteciliği, merkezine insan haklarını alarak rastgele bir haberi yaparken hak ihlaline yol açmadan habercilik yapmanın peşinde olan bir gazetecilik anlayışıdır ve dahası “ötekiler”in sesini duyurmak için onların kesinlikle bir hak ihlalinin konusu olmalarını beklemez. Hasebiyle hak haberciliği, insan hakları ihlallerini olabildiği kadar engelleyen ya da engellemeye çalışan bir haberciliktir.
‘İnsan Hakları Işığında Gazetecinin İşi’ tıpkı vakitte, “hak haberciliği”nin gazetecilik mesleğindeki problemlerin tahlilinde bir alternatif ya da bir yol gösterici olup olamayacağını da sorguluyor. Sonuç olarak, ana akım haberciliğin dışında da olsa, “hak haberciliği”nin de felsefi etik bilgiyle, insan hakları bilgisiyle, bedel bilgisiyle ve hakikat kıymetlendirme bilgisiyle aydınlanmadıkça eksik yahut yetersiz olacağını ortaya koyuyor.
