Son vakitlerde en çok konuşulan beslenme sıkıntılarından biri de GDO besin tanımlamasıyla gündeme gelen Genetiği Değiştirilmiş Organizma’lardır. GDO besin olarak bilinen bu yiyecekler ve hususlar Genetik Mühendisliği teknolojisi kullanılarak bir canlının genetik yapısının değiştirilmesiyle elde edilmektedir.
Laboratuvar ortamında canlının gen yapısı değiştirilerek yeni özelliklerin aktarıldığı bir canlı oluşturulmaktadır. Şayet bu gen diğer bir canlıya aitse oluşan yeni tipe Transgenik Organizma ismi verilir (örneğin bir böceğin geninin bir besine aktarılması). Bu süreçler bitkilere büyüdükten sonra aşılama üzere bir teknikle değil daha üretilecek bitkinin tohum evresindeyken yapılır. Genetiği değiştirilmiş tohumlar ekilerek yeni özelliklere sahip bir hasat elde edilir.
Pekala neden bilim bu çeşit besinler üretmeye yöneldi? Gelişmiş ülkelerin gitgide artan besin muhtaçlığını karşılamak üzere besin siyasetleri değiştirildi. Aslında sorun yetersiz besin üretiminden kaynaklanmıyordu. Gerçek sorun üretilen besinin istikrarsız dağılımı ile ilgiliydi. Gelişmiş ülkeler kendi yararlarını koruyabilmek için önlem gerektiren yasal uygulamalara geçmek yerine, üretimi ve geliri arttıran fakat potansiyel ziyanları çok fazla olan bu cins bilimsel tahliller üretmeyi tercih ettiler.
GDO uygulaması sayesinde üretici firmalar pekçok avantaja sahiptir. Üretilen bitkilerin yeni gen özellikleri sayesinde :
• Dayanıklılık özelliği fazla olan bitkiler daha az gübre ve tarım ilacına muhtaçlık duyar
• Daha kaliteli özelliklere sahip cins sayesinde daha fazla randıman alınıp hasat ölçüsü artar
• Böcek tiplerine karşı dirençli bitkiler oluşturularak daha az böcek ilacı kullanılır
• Hastalıklara dirençli bitkiler üretilir
• Yetiştirilecek bölgenin sıkıntı şartlarına (soğuğa, sıcağa vb.) güçlü bitki elde edilir (Örneğin soğuğa direnci arttıran gen eklenerek soğuk iklimli yerlerde güçlü meyveler üretilmiştir-Çilek)
• Besin pahası arttırılarak toplumun eksik olan besin öğesi muhtaçlığı karşılanır (Örneğin A vitamini eksiliği olan toplumlarda pirince A vitamini tarafından baskın bir gen transferi ile bu eksiklik giderilmek istenmiştir-Altın pirinç)
Tüm bunlar birinci anda yararlı uygulamalar üzere görünürken aslında yalnızca üreticinin avantajlarını arttırmış ve yüksek gelir sayesinde ekonomik döngüleri de değiştirmiştir. En değerlisi ekolojik istikrarın bozulması ile gelecek jenerasyonların sıhhati tehdit altına girmiştir.
GDO bilimsel çalışmaları uzun yıllar sürmüş ve sonunda birinci uygulama 1995 yılında Amerika Birleşik Devletler’nde mısır ekilerek başlatılmıştır. Ülkemizdeki birinci GDO uygulamasına ise 1998 yılında pamuk, mısır ve patates ekimi ile geçilmiştir. ABD’den sonra en çok GDO üreten ülkeler Arjantin, Brezilya, Hindistan ve Çin’dir. En çok üretilen besinler ise mısır, patates, domates, pirinç, soya, kanola, buğday, ayçiçeği, yer fıstığı, kimi balık çeşitleri, meyveler, çay ve besin yan eserleridir.
Ülkemize ithal edilen GDO besinlerden 25 cins besin ve besin yan eserinin girişi özgürdür. Bunlar mısır, soya, pamuk, kanola, şeker pancarı, patates, domates ve yan eserleri, bakteri ve maya üzere eserlerdir. Besin sanayisinde bu hususların birden fazla pek çok besinin içinde yer almaktadır. Son 15 yıldır denetimsizce tüketilen bu yiyeceklerin potansiyel ziyanları yavaş yavaş ortaya çıkmaktadır.
Amerika’da yapılan üretimlerde GDO besin ekilen tarla ile başka tarlalar ortasına en az 50 m orta boşluk bırakılarak tedbir alınmaya çalışılmaktadır. Lakin yapılan araştırmalar göstermiştir ki tozlaşma, polen, kuşlar ve böcekler sayesinde GDO besinin özellikleri 4,5 km kadar taşınabilmektedir. Hatta kimi araştırmalar 10 km’lik bir alana yayılabildiğinine bile dikkat çekmiştir. GDO besin kendisiyle birebir çeşit canlının genetiğini bozarsa buna yatay gen kaçışı denir. Şayet GDO besin bitkiden hayvana ve hatta beşere kadar genetik özelliğini aktarabilirse ve onların genlerini bozarsa bu da dikey gen kaçışı ismini alır.
GDO besinler üzerinde sıhhat tarafından araştırmalar devam etmektedir. Bulunan potansiyel ziyanları alerjik ve kanserojenik tesirlere sahip olması, antibiyotiklere direnç oluşturması, gen transferi, öbür mikroorganizmalara ziyanları ve bilinmeyen ziyanları olarak belirtilmiştir. Genetik olarak büsbütün kendi cinsinin dışında özellikler gösteren bir canlı hem onunla birebir ortamda yaşayan başka canlılara (diğer bitkiler/böcekler/hayvanlar) ziyan vererek ekolojik dengeyi bozmaktadır. Hem de onu besin olarak tüketen canlılara (hayvan/insan) karşı sıhhat açısından tehdit oluşturmaktadır.
Tüketici olarak hangi besinlerin GDO olduğunu ayırt edemeyeceğimiz için besin siyasetlerinin bu tarafta kollayıcı önlemler alması gerekmektedir. Ülkemize GDO besinlerin girişleri yasak değildir. Zira giren her hususun tahlilini yapacak teknik imkanlar yoktur. Fakat 26 Eylül 2010 tarihinde GDO yönetmeliği yürürlüğe girmiştir.Bu tarihten itibaren GDO besinlerin etiketlenmesi zarurî hale gelmiştir. Besin unsurunun üzerinde “Genetik yapısı değiştirilmiştir yahut GDO eserden elde edilmiştir” biçiminde sözler yer alacaktır. Bebek maması ve çocuk besini özelliği taşıyan besinlerde GDO kullanılması katiyen yasaklanmıştır. Etiketlemek zarurî hale gelmiştir.
GDO besinlerin bir öbür olumsuz tesiri de üreticiyi kısır tohumlar nedeniyle tohum üreticilerine bağımlı hale getirmesidir. GDO tohumdan üretilen bir meyvenin tohumu kısır gen olması nedeniyle 2. hasatta kullanılamamaktadır. Ayrıyeten GDO besinin gen kaçışı sayesinde öbür cinslere ziyan vermesi muhtemelliğine karşı her ülkenin alınacak tedbirlerle kendi gen çeşitliliğini müdafaası gerekmektedir.
Sonuç olarak şimdi kanıtlanmamış zararlarına karşın GDO besinlerin potansiyel ziyanları bilinmektedir. Tüketicilerin etiket okuma şuurunu arttırarak ferdi tedbirler alınabilir fakat asıl şuuru pekçok beşere besin üreten ve sunan firmaların ve denetleyici kurumların göstermesi gerekmektedir.
