Genç ve çocuk psikiyatristi Doç. Dr. Veysi Çeri’nin ‘Yeterince İyi Ebeveyn Olmak’ kitabı Timaş Yayınları tarafından yayımlandı. Çeri, kitabında anne ve babaların çocuklarla olan alakasına yönelik dikkat çeken tekliflerde bulunuyor.
TV, tablet, telefon eliyle çokça sanal dünyaya maruz kalmanın çocukların zihinsel, toplumsal ve nöromotor gelişimini olumsuz etkilediğini belirten Çeri ile kitabını, internetin çocuklar için tehlikelerini ve çok dilliliğin çocuklarda karşılığını konuştuk.
“On yıllık mesleksel pratiğim sürecinde çalışma fırsatı bulduğum ebeveynlerin neredeyse tamamının çocukları için en güzelini istediğini fakat birçok vakit ya bunu nasıl yapacaklarını bilememekten ya da yanlış bilmekten kaynaklanan yanlışlar yaptıklarına çokça şahit oldum” diyorsunuz. Nedir bunlar?
Mesela çocuğu için her şeyin en güzelini isterken biraz çoka kaçarak çocuğun bütün sorumluluklarını üstlenmek çok sık rastladığım bir durum. Birçok ebeveyn kıyamadığı için 7-8 yaşına kadar çocuğun yiyip giyinmesini bile kendi eliyle karşılıyor. Meğer çocuğun öz bakımıyla ilgili sorumluluklarını çocuk yapabilmeye başladığı anda ona devretmek gerekiyor ki çocukta sorumluluk duygusu ve kendine yeterlik ile bununla yakından bağlı olan özgüven kapasitesi gelişsin. Böylesi bir tavır, çocuğun toplumsallaşırken de sorun yaşamaması için çok gerekli.
‘İNTERNET, ÇOCUKLARDA DEPRESYON VE ANKSİYETENİN ARTMASINA NEDEN OLUYOR’
Birçok ebeveyn çocuklarının eline tablet ve telefon vererek oyalanmasını sağlıyor. Bu, çocukların internet dünyasında denetimsiz bir formda dolaşmalarına neden oluyor. Çocuklar erken yaşta inançlı olmayan sitelere girebiliyor yahut uygunsuz reklamlarla karşılaşabiliyor. İnternet, çocuklar için hangi tehlikeleri doğuruyor?
Uçsuz bucaksız içerikleriyle sanal dünya, çocuklar için de birçok alımlı ve eğlenceli içeriği barındırıyor. Lakin bir şeyin cazibeli ve cümbüş verici olması maalesef güzel olduğu manasına gelmiyor. Olağan çocuklarda bilişsel yetiler tam olgunlaşmadığından hazzı erteleme üzere kapasiteleri pek gelişkin değil. Bundan ötürü bir şeyin kendileri için ziyanlı olduğunu bilseler dahi alımlı ve eğlenceli olması halinde kendilerini ondan sakınmaları pek mümkün olmamaktadır. İşte burada, bu tıp içeriklerin uzun periyottaki tesirlerini bilen yetişkinlere çok iş düşüyor. Bu hususta da artık elimizde sağlam bilgiler var. Ve bu datalar erken dönemde TV, tablet, telefon eliyle çokça sanal dünyaya maruz kalmanın çocukların zihinsel, toplumsal ve nöromotor gelişimini olumsuz etkilediğini ve 2-3 yaşlarda günde 2 saatten fazla ekranlara bakan çocuklarda beynin konuşma ve toplumsal etkileşimle ilgili alanlarında gelişim yavaşlaması olduğuna işaret ediyor. Üstelik uzun periyottaki olumsuz tesirleri küçük çocuklarla da sonlu değil.
Daha büyük çocuklarla gençlerde de günde 2 saatten fazla ekranlara bakmanın hangi programlara baktıklarından bağımsız olarak depresyon ve anksiyeteyi artırdığı görülmüş. Bunun yanında şiddete başvurma ile alkol ve unsur kullanımı üzere olumsuz davranışların gözlenmesini de artırdığı görülüyor.
Yeterince Düzgün Ebeveyn Olmak – 0-6 Yaş Periyodu Anne Baba Çocuk Alakası, Veysi Çeri, 176 syf., Timaş Yayınları, 2021.
2 yaşına kadar çocukları asla ekranlara maruz bırakmamak gerekirken, sonraki yaşlar için muhakkak sonlar içerisinde kalındığında ziyanı olmayabileceğini de söylemek lazım. Mesela 2-6 yaş devri için günlük 1 saat ve daha büyükler için günlük 2 saate kadar olan ekran maruziyetinin ruhsal durumlarını olumlu tarafta etkilediğine işaret eden araştırmalar bulunmakta.
‘ÇOCUKLAR TABİATTA YARATICI OLMAYI ÖĞRENİYOR’
Çocukların çok güç dolu olduğunu biliyoruz. Kırsal kısımlarda, köylerde yaşayan çocuklar süratlice arkadaşlık kurup, oyunlar oynayarak bu enerjiyi atabiliyor. Bu, toplumsallaşmalarını ve bağlantı maharetlerini de güçlendiriyor. Lakin kentlerde yaşayan çocuklar için bunu diyemiyoruz. Çocukların gelişimi nasıl etkileniyor, bu noktada sizce ne yapılması gerekiyor? Büyük kentlerde doğup büyüyen ve kırsal bölümlerde büyüyen çocuklar ortasındaki en büyük farklar nelerdir?
Hareketlilik, çocukların hem kas iskelet hem de beyin ve duysal gelişimi için çok değerli. Bundan ötürü Amerikan Pediatri Akademisi 2-6 yaş periyodundaki çocukların tüm gün hareket halinde olması gerektiğini savunuyor. Günümüz kentlerinde büyüyen çocuklar maalesef toplumsal olarak pek akranlarıyla etkileşime giremiyor. Bu da toplumsal gelişimleri ile özgüven kapasitelerini olumsuz etkileyebiliyor. Bunun yanında, çocuklar tabiatta yaratıcı olmayı, tüm duyularını uyaran etkinliklerde bulunmayı ve sorun çözmeyi de öğrendiğinden dört duvar ortasında ya da betonla büyüyen çocuklarda gelişimin bu istikametlerinde aksamlar olabiliyor.
‘AVRUPA’NIN EN OBEZ ÜLKESİYİZ’
Bir başka değerli mevzu ise çocuk beslenmeleri. Bilhassa hafta sonu, AVM’lerdeki fast food yerlerindeki doluluğun neredeyse yüzde 80’ni çocuklar oluşturuyor. Fast food, çocukların sağlıklı beslenmeleri için ne çeşit tehditler barındırıyor? Ebeveynlere hangi ihtarlarda bulunulmalı?
Toplumumuzda çocuğun beslenmesi konusunda hala ağır bir tasa var. Toplum olarak artık açlığın değil fazla yemenin çocukların hayatını daha fazla tehdit eden bir durum olduğunu kavrayamadık bir türlü. Avrupa’nın en obez ülkesi olmamıza karşın hala ebeveynlerin çocukları olabildiğince yedirmeye çalıştığına ve bunu sağlamak için her türlü yola başvurduklarını görmekteyiz. Bu da, çocuğum yesin de ne yerse yesin üzere çok yanlış bir sonucu doğurmakta. Böylesi bir tavır da çocukların sağlıklı bir yeme alışkanlığı geliştirmesini engellemektedir.
Ailelerin çocukları çok karbonhidrat içeren besinlerden ve şekerli içeceklerden sakınması gerektiği, tat ile lezzet duyularını geliştirecek bir yeme tavrı takınmaları gerektiğini düşünüyorum. Bunun için yemeğin çeşidi ile vaktine, ebeveynlerin yiyip yemeyeceğine ya da ne kadar yiyeceğine çocuğun kendisinin karar vereceği ve öğünler ortasında rastgele bir besinin verilmediği bir yeme tavrı yardımcı olacaktır. Bu ortada çocukların acıkmasının ve bir müddet aç kalmasının da bir ziyanı olmadığını hatta zihinsel ve fizikî gelişim için olumlu tesirleri olduğunu da belirteyim.
‘OKULLAR SABAH 9’DAN EVVEL AÇILMAMALI’
Türkiye hala yaz saati uygulamasını geçerli. Bu yüzden çocuklar karanlıkta okula gidiyor. Bu hem uykusuz kalmalarına hem yorgun hissetmelerine neden oluyor. Bu uygulama, çocukların gelişimlerine ve eğitimlerine nasıl yansıyor?
Uyku, çocuklarla gençlerin çok taraflı sağlıklı gelişimleri için çok kıymetli bir muhtaçlık. Bu nedenle çocukların uykularını kâfi alması için gerekli her adımı göz kırpmadan atmak gerekiyor. Maalesef ülkemizde birçok ailede net uyku vakitleri ve rutini yok. Bu durum çocukların kâfi uykuyu alamamalarına neden olan en değerli faktör. Bunun yanında son yıllardaki kalıcı yaz saati uygulaması ile okul saatlerine dair bir düzenleme olmamasının da çocukların çok erken saatlerde yataktan çıkmaya ve uykularını alamamalarına neden olduğu görülüyor. Burada Amerikan Pediatri Birliği ile Amerikan Uyku Tıbbı Akademisi’nin, okulların saat 9’dan evvel açılmaması gerektiğini tavsiye ettiğini ve ülkemizde de böylesi bir kural getirmenin yararlı olacağını düşünüyorum.
‘ÇOCUKLAR BİR UYARAN BOMBARDIMANI ALTINDA’
Ebeveynler çocukların neredeyse her alanına müdahale ediyor. Bu, çocukları nasıl etkiliyor?
Günümüz çocukları resmen bir uyaran bombardımanı altında. Bu da onların tüm gün teyakkuzda ve nörolojik sistemlerinin de daima uyarılmış olması manasına geliyor. Meğer çocukların bazen öylece durup sıkılmaya ve sakince vakit geçirmeye de gereksinimi vardır. Bunun için çocukları bazen kendi haline de bırakmak gerektiğini düşünüyorum.
Çocukların tercihleri, kararları da ebeveynler tarafından belirleniyor. Bu durum çocukların kararlarını nasıl etkiliyor?
Çocuğun kararlarının daima ebeveynleri tarafından alınması ve kendisine seçim hakkı tanınmaması yaratıcılığını ketleyebildiği üzere hayata karşı da pasif bir tavır takınmasına yol açabiliyor. Her alan ve tavırda olduğu üzere bu hususta da istikrarlı bir yaklaşım sergilemek ve çocuğun kimi alanlarda seçimleri ile inisiyatif almasını sağlamak bilhassa de küçük çocuklara şunu yapma demektense bunun yerine neyi nasıl yapabileceği halinde seçimli direktifler vermek daha uygun olacaktır
‘DİLİN BİRDEN YASAKLANMASI İNANÇ KAYBI VE GERGİNLİĞE YOL AÇIYOR’
Türkiye’de anadili Kürtçe olan milyonlarca çocuk var lakin bu çocuklar okula gidince Türkçe eğitim görmeye başlıyor. 10 yıldır çocuk ve gençlere yönelik ruhsal ve toplumsal çalışmalar yapıyorsunuz. Bu durumun çocuklarda ne çeşit olumsuz tesirleri oluyor? Çok dilliliğin çocuklarda karşılığı nasıl?
Yaşamın birinci günlerinden itibaren çok lisanlı bir ortamda büyümenin çocukların beyin ve duygusal gelişimini olumlu etkilediği uzun vakittir yeterli bilinen bir konu. Hatta kabaca 6 yaş öncesi ortamdaki her fazladan lisan için çocuk IQ’sunun 10 puan arttığı bile tabir edilmektedir. Lakin bunun da bir sistematiği olmalı. Ve çocuk ebeveynlerden her biri ile sırf bir lisanda konuşmalı. Ebeveynler isterlerse kendi ortalarında da üçüncü bir lisanla konuşabilir. Bu durumda çocuk, hayatın birinci devrinden itibaren çok lisanlı bir ortamda büyümüş ve beyni çok fazla sayıda söz ve kavramla tanışmış olacak.
Anadili Türkçe olmayan çocuklara gelince… Her ülkede olduğu üzere Türkiye’de de ortak bir lisan olması gerekliliğini biliyorum. Fakat bu durumun anadili Türkçe olmayan çocukların okula başlaması konusunda kesinlikle dikkate alınması gerektiğini ve bu çocukların okula başlamadan evvel pedagojik olarak yaşlarına uygun ve çok lisanlı konuşulan anaokullarında yeni lisanı öğrenip alışmaları gerektiğini düşünüyorum. Bunun yanında ilkokulda da anadillerini dışlamayan hatta anadillerini de akademik olarak öğrenecekleri derslerin olması onların okula aidiyet hissi ile özgüvenlerini pekiştirme açısından yararı olacaktır. Aksi takdirde meskende konuştukları lisanın birden ve net formda yasaklanması ve konuşanların cezalandırılması çocuklarda itimat kaybı ile gerginlik ve tedirginliklere yol açabilecek, hatta çocukların kendilerini rahat söz etme ve zihinsel üretkenliklerini de olumsuz etkileyebilecektir diye düşünüyorum.
